THỔ NHĨ KỲ

Lịch sử-Văn hóa-Phong tục

phần II

Đọc: Phần 1

Nguyễn Quư Đại

 

Trung b́nh mỗi năm hàng trăm ngàn người Đức đi nghỉ hè đến các vùng biển đẹp ở Thổ,  bởi vậy ngành du lịch ở Thổ phát triển mạnh, phục vụ hướng dẫn tận t́nh, ngôn ngữ Đức rất phổ thông.  Antalya thành phố lớn nhất ở Bờ biển Địa Trung Hải, cũng là trung tâm của Turkish Riviera. Thành phố có khu phố cổ Kaleici xinh đẹp do Hoàng đế La Mă Hadrianus xây dựng. Alanya;  thác nước Manavgat Waterfall; Side; Komya; Pamukkle .. những thành phố vùng biển và cao nguyên của núi đồi cao trên 2000 m. Từ Munich  đến Antalya hơn 3 giờ bay, cuối đông cây cỏ xanh tươi, trời nắng ấm 23 độ C, những vườn cam cây xanh triểu nặng những trái chín, thỉnh thoảng thấy các nông trại những đàn ḅ, đàn cừu, dê ung dung gặm cỏ xanh mơm mỡn, xa xa đồi núi nhấp nhô c̣n đọng màu tuyết trắng....

Dọc theo biển từ Antalya đến Alanya là khu du lịch thanh lịch. Khách sạn 4, 5 sao, đồ sộ nhưng xây dựng hơn 20 hay 30 năm về trước, không c̣n đẹp tân thời như những khu du lịch mới phát triển sau nầy. Biển xanh đậm, sóng nhỏ từ xa khơi dội vào bờ cát vàng chen lẩn sỏi đá. Phong cảnh Cap Anamur đẹp hữu t́nh, cũng là tên của con tàu của Đức đă vớt người trên biển Đông 30 năm về trước

Những di tích lịch sử bị đổ nát do động đất, chiến tranh thành tŕ hoang phế trơ gan cùng tuế nguyệt, để lại dấu tích nền văn hoá lâu đời nhiều thế kỷ trước công nguyên. Cuối đông sắp vào Xuân có những ngày nắng ấm, biển nước c̣n lạnh không thể tắm, chúng tôi thuê xe đi thăm danh lam thắng cảnh, qua những đèo cao núi đá khô cằn, những rừng thông khẳng khiu trơ trọi, Vào khoảng thế kỷ thứ II, người Roma đă xây dựng thành “thành phố cổ Hierapolis” Địa danh Hierapolis tiếng Hy lạp Ἱεράπολις thành phố Thánh „Heilige Stadt“  rất nhiều công tŕnh kiến trúc tuyệt mỹ c̣n những hàng cột sừng sững, v́ động đất vào thế kỷ thứ 17 những bức tượng La Mă vần c̣n dù không nguyên vẹn, những ngôi mộ cổ bằng đá, Ephesos rạp hát xây theo kiến trúc Hy Lạp (chứa 15.000 người) đền Apollon c̣n lại những đống cẩm thạch vở vụn, nằm ngổn ngang trên vùng đồi thoi thỏi cỏ cây, những phiến đá c̣n lưu lại nét điêu khắc đẹp rỏ rất công phu. Nekropole là nghĩa địa c̣n gọi là thành phố chết „Totenstadt“  hơn 1.200 ngôi mộ ở phía bắc Hierapolis và là một trong những nghĩa địa cổ đại lớn nhất ở Tiểu Á. C̣n lưu lại những nhà mồ, bên trong đó thường có một buồng mộ với băng ghế. Rất nhiều chữ khắc trên mộ, quách và vỏ quan tài. Cấu trúc nơi nầy để lại dấu tích sự phát triển quan trọng đối với lịch sử của công nghệ xa xưa có các nhà máy cối xay vận hành bằng sức nước (Wassermühle), truyền tải của trục quay (Kurbelwelle….

Địa danh Pamukkale là đồi đá vôi trắng như bông tạo thành nhiều bậc cao thấp khác nhau có từ thế kỷ thứ II (trước CN), c̣n được biết đến với cái tên “lâu đài bông”, được Unesco công nhận di tích lịch sử Thế giới. Nước từ suối tích tụ qua nhiều ngàn năm chảy bên sườn một ngọn đồi lớn thành những mảng đá vôi trắng tinh tạo các hồ nước nhỏ xanh ngắt, những vũng nước lớn bốc khói nhẹ từ nguồn nước nóng trong ḷng đất phun lên mang theo nhiều khoáng chất phảng phất mùi lưu huỳnh, hợp chất calcium bocarbonate. Mỗi  giây  chảy 250 lit nước ấn  (ca. 30 °C) hàng ngày chảy khoảng 21600 m³, mỗi Liter chứa 2,2 g. vôi (Kalk) Để bảo vệ môi trường, du khách phải để giày, dép ở ngoài khu vực lâu đài bông. Có khu người ta ngâm ḿnh trong nước ấm để trị bệnh ngoài da... là nơi nghỉ dưỡng bệnh lư tưởng, những Hotel xử dụng quá nhiều nước và làm ô nhiểm bởi các loại dầu và hóa chất trong kem chống nắng.. thềm đá vôi bị bẩn đổi màu xám trắng không c̣n tươi sáng mềm và dễ găy, làm thiệt hại lớn cho sự kết tinh. Năm 1996 Chính phủ cấm các Hotel lấy nguồn nước nơi đây và đập bỏ những Hotel xây dựng trái phép. Các chuyên gia hàng đầu Thổ Nhĩ Kỳ và quốc tế cho xây một hệ thống thủy lợi giữ nước, những  thềm nhũ đá Sinterterrassen bị hư hỏng được sửa chữa bằng cách sử dụng bê tông đặc biệt như đá vôi tự nhiên.  

Trên đồi  Pamukkale nh́n xuống thung lũng là khu phố nhỏ nhiều khách sạn phục vụ du khách. Đồi không cỏ cây về đêm ánh đèn xanh chiếu lên đá vôi trắng những ḍng suối nhỏ tạo nên những bức tranh đẹp linh động. Phố nhỏ đ́u hiu, các cửa tiệm, nhà hàng không đông khách, nếu không có những chuyến xe bus chở du khách đến. Chiều dạo phố các tiệm hớt tóc mời gội đầu giá chỉ 2 Euro, (Thợ hớt là đàn ông, không có các cô như các tiệm Thổ sinh sống ở Đức ) đời sống yên tỉnh như thành phố cổ Hội An Quảng Nam, không có Bar nhấp nháy đèn màu, như ở Thái Lan hay các nước Á Châu ... sau bửa ăn tối ở khách sạn Yörük có vũ điệu múa bụng, vũ nữ xiêm y giản dị lă lướt theo tiếng nhạc với  tiếng vổ tay tán thưởng, nhiều người cho tiền ....

Nhà thờ ở Đức trên nóc thường nhọn cao vút, hay có h́nh củ hành bằng đồng, ở Thổ từ thành phố lớn cho đến vùng quê đều có những tháp cao của Moschee, hàng ngày nghe tiếng đọc kinh 5 lần: sáng sớm lúc mặt trời chưa ló dạng, trưa ,chiều, tối và lúc mặt trời lặng..Trên những tháp cao gắn máy phóng thanh truyền ra lời cầu nguyện. Phía trước thường xây nơi để rửa mặt, tay, chân, theo h́nh lục giác có nhiều ṿi nước. Tín đồ Hồi Giáo phải rửa 3 lần từ mặt tới tay chân, trước khi vào Moschee đọc kinh và lần hột, bỏ giày ngoài hiên giống như ở Thái Lan vào Chùa phải dở mũ, ở Ư đàn bà mặc quần ngắn không được vào nhà Thờ. Mỗi nơi đều có phong tục riêng, Moschee nh́n lên có ṿm h́nh tṛn, chu vi h́nh vuông, nền nhà trải thảm không có ghế được chia làm hai phần Nam và Nữ lúc cầu nguyện, v́ Tín đồ chỉ đứng và lạy, đàn bà  không được phép đứng chung v́ sắc đẹp của quư bà có thể làm quư ông chi phối lời cầu nguyện? sau khi đọc kinh và lạy họ ngồi lần hạt qua 99 lần „Allah“

Người dân vùng cao nguyên nhỏ con, thấp, không to lớn như những người phố, nhà cửa kiến trúc ít có mái nhà lợp ngói đỏ, phần lớn mái nhà mặt bằng đổ beton gắn hệ thống lấy năng lượng mặt trời (Solarium). Đời sống trầm lặng người b́nh dân Thổ thích uống trà, hút thuốc qua b́nh nước (Wasserpfeife/Shisha) có đường dây dài, thuốc có nhiều loại hương vị trái câyu, đánh cờ những lúc rảnh rỗi.

Ở Đức thường thấy thiếu nữ Thổ Nhĩ Kỳ xinh đẹp, nhưng sang đến đất nước nầy th́ vắng bóng hồng? Tất cả các dịch vụ du lịch thường dành cho các ông, ngoài đường buôn bán cũng các ông và các bà  mặc Burka (áo dài phủ từ đầu đến chân) hoặc Nikap (áo và khăn  trùm đầu). Đi đâu cũng gặp chó và mèo chạy tự do không bị bắt bỏ bao như ở Đại Hàn hay Việt Nam!. Những con chó ngoan hiền không sủa không cắn người, chúng ta có thể sờ đầu nó tự do không ai phản đối, nhưng nếu vô t́nh vổ vai người đàn bà th́ có chuyện!  Dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ c̣n bảo thủ nhưng có những nét son, đàn bà không tham gia nhiều vào sinh hoạt xă hội, nhưng chính quyền không khuyến khích hay xuất cảng đàn bà ra ngoại quốc lấy chồng, và người đàn bà Thổ cũng không v́ đồng tiền để ra đi làm nàng Kiều lưu lạc xứ người! Hẳn nhiên xă hội nào cũng có bề trái của nó, không hoàn toàn tuyệt đối.

Đời sống ở Thổ c̣n nặng thời phong kiến và cực đoan, trọng nam hơn nữ, dù Đàn bà cũng làm những việc tốt trong xă hội, năm 1995 bà Tansu Ciller đă từng tham gia chính quyền, Đàn ông Thổ quan niệm đàn bà với bổn phận nội trợ, cảnh „chồng chúa vợ tôi" phụ nữ ở thôn quê Thổ Nhĩ  sống chẳng khác ǵ những  người ở, người hầu, một đời sống nô lệ trong chính gia đ́nh của ḿnh. Cuộc sống của họ bị cô lập sau 4 bức tường và trong sự  im lặng v́ ảnh hưởng bảo thủ Hồi giáo, chưa thể một sớm chiều thay đổi được phong tục lâu đời .

Các nhà ở dọc theo các tỉnh lộ mùa lạnh không có ḷ sưởi điện, họ phải dùng than và ḷ đốt củi trong cái thùng phi như bên Việt Nam dùng đựng dầu hắc tráng nhưạ đường. Nước Thổ Nhĩ  Kỳ rộng lớn hơn 2 lần nước Đức, nhưng đồi núi khô cằn sỏi đá không đem lại lợi ích cho nông nghiệp, về Kỷ nghệ nặng th́ chưa phát triển,

Về lưu thông chưa có nhiều xa lộ lớn (High Way/ Auto Bahn) đều là đường liên tỉnh bị hư, nhiều ổ gà chỉ hai hướng xuôi ngược, đường kẻ trắng phân chia hai bên bị thời gian mưa nắng đă nhạt nḥa, không được kẻ sơn lại. Các công tŕnh xây cất thường bỏ dỡ người ta chờ có tiền để xây tiếp.... cuộc sống như những chuỗi ngày đợi chờ! Người bạn đồng hành tôi quen trong chuyến du lịch, cùng chúng tôi thăm thành phố Konya có lịch sử lâu đời từ năm 1071 mà ngày nay c̣n giữ theo luật Hồi giáo nghiêm khắc. Nữ giới phải trùm đầu, cấm bán rượu bia. Thổ Nhĩ Kỳ là xứ Hồi Giáo có cuộc cách mạng lớn, (đàn ông chỉ 1 vợ và có quyền uống rượu).

Konya cách biển 300 km phải qua đèo núi mênh mông, chúng tôi thăm Viện bảo tàng cổ kính, người gác cửa thâu tiền người ngoại quốc giá gấp đôi! Đại học ở Konya có từ năm 1975 sinh viên theo học đông 85.283 người, những cao ốc nhiều tầng, đường phố chật hẹp sau cơn mưa c̣n đọng lại những vũng nước lớn, xe và người tấp nập, những đàn ông lớn tuổi và các bé trai đội mũ len ngồi bán trái cây, rau hai bên đường.. 99% Dân Thổ nơi đây theo Hồi giáo nhưng cách Konya khỏang 10 km có ngôi Giáo đường Michaels-Ḱrche xây từ năm 1732, và Thánh Nikolaus  sanh trưởng ở Patara Thổ Nhĩ Kỳ (300 sau CN), hàng năm vào mùng 6 tháng 12  gọi là ông già Noel thường xuất hiện phát kẹo cho trẻ em..

Du khách đến Konya viếng thăm Mevlana Tekkesi có tu viện Derwisch- Kloster nơi du nhập điệu múa mang nhiều huyền bí đạo Hồi Giáo của A Phú Hăn (Afghanistan) từ năm 1231. Derwish là gạch nối ḥa giải giữa Thiên chúa giáo và Hồi giáo (Islam) Tu viện nầy đă đóng cửa từ năm 1925. Hàng năm vào tháng 12 thường tưởng niệm lễ múa Derwische/ dervish, vũ công là đàn ông mặc y phục trắng giống cái váy xoè, múa theo ṿng tṛn cả giờ không bị té, bởi v́ họ được tập từ lúc c̣n bé.

Mùa đông lạnh các vườn Ô liêu không trái, vườn chuối xát xơ thân cây ngă cụp, chỉ có những dăy lều thấp bọc nylon bên trong trồng cà chua, rau căi..trên đường về thành phố Side thế kỷ thứ 7 (trước CN) c̣n rạp hát lộ thiên xây bằng đá hướng ra biển, Manavgat có thác nước xanh, người ta biến chế nước thành nước uống vô chai bán sang Do Thái.

Nghề tiểu công nghệ dệt thảm đẹp nổi tiếng ở Thổ truyền thống từ thế kỷ thứ 13, Thế kỷ 14 Thổ xuất cảng thảm sang Âu Châu, Vua Anh quốc Herich VIII đă mua hơn 800 tấm. Hơn 4000 năm về trước người Trung Hoa đă trồng dâu nuôi tằm thành công sản xuất tơ lụa độc quyền, đến đầu thế kỷ thứ 6, hai tu sĩ người Nga đă thành công trong việc nuôi tằm, lấy trứng tằm bỏ vào ống tre gọi là „Eier aus Gold / Trứng vàng“. Bán sang vùng Byzantinische từ đó người Thổ đă biết nuôi tằm lấy tơ dệt lụa, làm thảm cũng như nuôi dê để lấy lông đan áo và thảm, loại len Angora phát xuất từ Ankara tên cổ là Angola. vào thế kỷ XIX, nước Thổ muốn mở rộng thương măi với thế giới, đă bán dê sang Úc, bán gà tây sang Mỹ. Lúc bấy giờ, chính phủ Mỹ chưa biết gọi Thổ Nhĩ Kỳ là ǵ nên gọi luôn những người mang gà tây đến là „Turkey“ và cái tên này từ đó mới có.

Thổ Nhĩ Kỳ không cấm uống rượu như các quốc gia theo Hồi Giáo láng diềng, nên sản xuất loại rượu Raki được xem như loại đặc sản được quảng cáo thơm ngon, màu rượu trong suốt, nếu pha nước hay bỏ nước đá vào rượu sẽ biến sang màu trắng đục nhưng không mất mú vị. Hăng bia Efes Pilsener xem như số 1 ở đây.  Món thịt nướng b́nh dân Doener Kebab có trên khắp nẽo đường. Vào nhà hàng chúng ta có thể thấy đầu bếp nấu thức ăn, Cafe Thổ họ bỏ vào tách, khách phải chờ lắng bột xuống đáy trước khi uống. Vào các cửa hàng buôn bán, đổ xăng đều được mời uống trà trong ly thuỷ tinh cổ hẹp trên cái diă nhỏ với 2 cục đường.  Du khách muốn mua giày, áo da phải trả 1/3 giá, ngoài đường hay các Basa thường bán các loại hàng giả, trong vấn đề mua hàng ḿnh tự quyết định giá mua, thí dụ một áo da họ nói thách 600€ ḿnh thấy giá trị 150€ mua được không trả thêm, không nên đưa tay bắt với người bán khi trả giá, nếu không mua th́ bị chửi là thất hứa…

Rời thành phố đi dọc theo bờ biển những hàng cây chà là cao xanh với những buồng trái non. Con ngưạ gỗ đồ sộ đứng nh́n ra biển (Trojanissche Pferd /The Trojan Horse) mang dấu tích lịch sử trong cuộc chiến 9 năm ở thành Troja / Truva, quân Thổ đă bị bại trận! Cuộc chiến xảy ra khoảng 1184 trước CN đă đi vào dĩ văng nhưng vết thương, ḷng tự ái dân tộc của người Thổ không bao giờ phôi phai. Giữa hai dân tộc Thổ và Hy Lạp không được thân thiện cho lắm! bởi vậy hai gia đ́nh giưă Thổ và Hy Lạp thường không thích làm suôi với nhau. Họ đă từng tranh chấp đảo Zypern, nếu hai nước không cùng nằm trong khối Nato th́ đă xảy ra chiến tranh rồi

„Lịch sử con ngựa gỗ nhắc lại trận chiến thành Troy và các Vương quốc láng diềng. Người Hy lạp (Greeks) cho rằng các Vương quốc nầy tiếp tế v́ vậy Hy lạp xua quân đánh họ mục đích làm suy thói kinh tế thành Troy, vừa để tiếp thu chiến lợi phẩm và cả những người đẹp như: Briseis, Tecmessa và Chryseis. Hy lạp chiến thắng nhiều trận, anh hùng thành Troy bị bại trận nhưng kéo theo liên quân Penthesilea, bởi vậy quân Hy lạp không thể đập đổ được bức tường thành Troy.

Phoenix  nhờ Pyrrthus trong trận chiến nầy, Philoctetes có sẳn trong tay cung tên cuả Hercules, Philocietes tham gia trận chiến. Xác của  Pelops được thu lại, Odysseus chiếm được phần pḥng thủ đầu và chiếm được tượng Palladium, vẫn có ư đánh vào thành nhưng  Odysseus chỉ thị làm ngay con ngựa gỗ lớn rổng để binh sĩ có thể núp vào trong đó. Ông Epeius làm xong con ngựa gỗ, các hiệp sĩ người Hy Lạp và Odysseus leo vào bên trong ngựa gỗ, Chiến thuyền Hy Lạp giả bộ chở quân đội rời cảng,  quân thành Troy đă chứng kiến như vậy, C̣n một binh sĩ tên là Sinon giả như bị bỏ lại. Khi binh sĩ trong thành ra ngắm nghía con ngựa gỗ đồ sộ. Sinon gỉa giận dữ v́ quân Hy Lạp vô tâm? Sinon nói con ngựa gỗ an toàn đó là điều lành cho thành Troy, dù nữ tiên tri Cassandra và tu sĩ Laocon đă có lời ngăn chặn.kéo ngựa vào thành. Nhưng số đông binh sĩ đồng t́nh kéo con ngựa gỗ vào thành mở tiệc vui mừng chiến thắng say sưa tuư lúy, th́ các binh lính của Hy Lạp đă phá ngựa, chui ra và mở cửa thành cho quân Hy Lạp vào. Thế là quân Hy Lạp đă đánh phá tan tành quân đội thành Troia và đốt cháy thành. Trong trận chiến Achilles bị Paris, một tay thiện nghệ về cung bắn trúng vào gân xương chân Achilles tử trận, Priam bị bàn thờ thần Zeus sập xuống đề chết, c̣n Cassandra bị lôi ra khỏi tượng Athena và bị hảm hiếp! Helen bị Melenaus bắt lại, nhưng Melenaus vẫn c̣n bị thu hút bởi sắc đẹp của Helen nên đă không giết nàng. Thành Troia đầy màu sắc huyền thoại dù bị đốt cháy, thành Troy nằm ở phía Tây Bắc nước Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay, trong một khu đồi tại tỉnh Canakkale“

Thổ Nhĩ Kỳ chờ ngày gia nhập Cộng Đồng Chung Âu Châu! Nhưng vẫn bị lọt sổ chưa được vào!  trong lúc Ba lan các các nước Đông Âu đă được gia nhập năm 2004! Đó cũng là nỗi buồn của dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ. Tương lại đi về đâu? Nếu đất nước không canh tân, các đảng phái cực đoan độc tài sẽ đưa đất nước với những ngày dài chờ đợi.

        

Tài liệu tham khảo

Lexikon der Geschicte  Orbir Verlag

Das neue Universal Lexikon Bertelsmann (2009)

H́nh trên Internet và của tác giả

<< trở về đầu trang >>