Vịnh Cam Ranh – và dịch vụ tàu quân sự

Căn cứ hải quân lớn của VN tại Cam Ranh, một thời từng tượng trưng cho sự đối địch tại vùng Đông Nam Á thời Chiến tranh Lạnh, nay sắp sửa đảm nhận một vai tṛ quan trọng trong cuộc cạnh tranh về địa chính trị đang diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ ở châu Á-Thái B́nh Dương.

Căn cứ này sắp được cải tạo lại với số tiền 200 triệu USD (250 triệu đôla Singapore), sau khi cải tạo xong những cơ sở vật chất tại đây sẽ được dùng vào mục đích thương mại dành cho các tàu nước ngoài. Việc nâng cấp này nằm trong một thỏa thuận trị giá 2 tỉ USD được kư với Nga để cung cấp cho hải quân Việt Nam sáu tàu ngầm lớp Kilo, chiếc đầu tiên sẽ được giao vào năm 2013 và sẽ đậu tại Vịnh Cam Ranh.

Việc mua tàu ngầm là một phần của chương tŕnh hiện đại hóa quân đội của Hà Nội được đẩy mạnh trong những năm gần đây do những căng thẳng leo thang với Bắc Kinh về những ḥn đảo tranh chấp ở Biển Nam Trung Hoa [Biển Đông]. Sau khi những chiếc tàu ngầm này được đưa vào hoạt động, Việt Nam sẽ có một phương tiện ngăn đe có uy lực lớn nhằm vào hải quân Trung Quốc đang ngày càng hùng mạnh.

Nằm ở tỉnh Khánh Ḥa, cách TP.HCM 400 km về phía bắc, Vịnh Cam Ranh là một trong những cảng nước sâu đẹp nhất ở Đông Nam Á và là vị trí thích hợp nằm trên những tuyến đường hàng hải quan trọng về mặt thương mại và chiến lược chạy qua Biển Nam Trung Hoa.

Căn cứ này có một mối quan hệ trong thời gian dài với hải quân nước ngoài. Được người Pháp thành lập vào cuối thế kỷ 19, người Nhật đă chiếm căn cứ này trong Thế chiến thứ 2 để dùng nơi này là bệ phóng cho những chiến dịch quân sự trên khắp vùng Đông Nam Á. Khi Chiến tranh Việt Nam nổ ra vào giữa những năm 1960, Vịnh Cam Ranh trở thành một căn cứ hoạt động quan trọng của quân đội Mỹ.

Năm 1978, Việt Nam đă cho đồng minh là Liên Xô thuê căn cứ này miễn phí trong 25 năm. Liên Xô đă sửa chữa và mở rộng các cơ sở vật chất tại Vịnh Cam Ranh và trong những năm 1980 đây là “cảng nhà” của khoảng 25 tàu chiến trong đó có những tàu ngầm. Khi Hà Nội đề nghị người Nga trả 300 triệu USD mỗi năm th́ mới gia hạn hợp đồng th́ người Nga chần chừ và cuối cùng đă rút lui vào năm 2002.

Sau khi người Nga ra đi, căn cứ hải quân này bị xuống cấp và chính quyền tỉnh tập trung vào việc nâng cấp cơ sở hạ tầng mang tính thương mại nằm ở gần đó. Năm 2004, sân bay Cam Ranh được khai trương. Năm ngoái, công ty vận tải biển thuộc sở hữu nhà nước Vinalines đă thông báo sẽ dùng 40 triệu USD để nâng công suất xếp dỡ hàng hóa của cảng Ba Ng̣i lên ba lần mỗi năm. Nhưng trong cuộc họp kết thúc hội nghị cấp cao ASEAN tại Hà Nội hồi tháng 10/2010, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đă bất ngờ thông báo rằng Vinh Cam Ranh sẽ được mở trở lại cho tàu của hải quân nước ngoài làm trạm dừng chân neo đậu.

Ông Dũng không nói cụ thể hải quân nước nào sẽ được chào đón ghé thăm Vịnh Cam Ranh. Nhưng việc mở cửa cho tàu của hải quân nước ngoài rơ ràng là nằm trong một chiến lược lớn hơn của Việt Nam nhằm tăng cường mối quan hệ quốc pḥng với Mỹ và tạo điều kiện thuận lợi để quân đội Mỹ có mặt tại Đông Nam Á như là một sự chống lại sức mạnh đang lên của Trung Quốc.

Sự xuất hiện đều đặn của tàu chiến Mỹ tại Vịnh Cam Ranh có thể khiến Trung Quốc suy nghĩ cho kỹ trước khi định dùng kiểu ngoại giao quân sự cưỡng bức chống lại Việt Nam cho dù Washington không đứng về bên nào trong vấn đề tranh chấp chủ quyền.

Về phần ḿnh, quân đội Mỹ từ lâu đă quan tâm tới việc quay lại sử dụng Vịnh Cam Ranh như một phần của chiến dịch “địa điểm chứ không phải là căn cứ” theo đó tàu chiến Mỹ thường xuyên ghé thăm các cảng ở châu Á để tiếp tế nhiên liệu và sửa chữa mà khỏi phải cần đến các quyền sử dụng vừa tốn kém lại nhạy cảm về chính trị nếu như họ mở căn cứ quân sự.

Ở Đông Nam Á th́ Singapore là nước ủng hộ hăng hái nhất việc Mỹ xúc tiến triển khai sự có mặt quân sự bởi v́ Singapore xem đây là một yếu tố quan trọng tạo ra sự ổn định trong địa chính trị dễ thay đổi của châu Á- Thái B́nh Dương. Chẳng hạn Căn cứ Hải Quân Changi có cảng được thiết kế riêng để phục vụ các hàng tàu sân bay chạy bằng năng lượng hạt nhân của Mỹ. Năm ngoái, 149 tàu của hải quân Mỹ đă ghé thăm Changi và cảng Sembawang.

Do Hà Nội có mối quan hệ nhạy cảm với Bắc Kinh cho nên các chuyến tới thăm Việt Nam của tàu Hải quân Mỹ đă diễn ra ít thường xuyên hơn (so với Singapore). Kể từ năm 2003 đến nay có 13 tàu chiến Mỹ ghé thăm Việt Nam, năm 2008 có hai lần và năm ngoái tàu bệnh viện USNS Mercy đă thực hiện công việc nhân đạo tại Việt Nam. Một số tàu tiếp tế của Hải quân Mỹ cũng tới thăm Việt Nam và vào đầu năm ngoái một chiếc tàu như vậy đă đến sửa chữa tại Nhà máy đóng tàu Cam Ranh ở gần căn cứ hải quân.

Hải quân các nước khác cũng bày tỏ mối quan tâm rơ rệt tới việc tới thăm Vịnh Cam Ranh, trong đó có Nga và Ấn Độ. Nhưng dựa trên những kế hoạch của Washington nhằm tăng cường sự có mặt của hải quân Mỹ tại những lănh hải ở Đông Nam Á th́ Hải quân Mỹ hầu như chắc chắn sẽ là vị khách nước ngoài quan trọng số một.

Việt Nam trước nay đều cẩn thận để không làm phật ư Trung Quốc một cách công khai. Bắc Kinh coi sự hiện diện quân sự của Mỹ là một phần của chiến lược bao vây nên đă cảnh báo Hà Nội đừng trở thành một “con tốt chiến lược” của Mỹ. Để làm dịu bớt sự lo lắng của Trung Quốc, Việt Nam đă nhiều lần nhấn mạnh chiến lược quốc pḥng “3 không” của nước này: không liên minh với nước ngoài, không căn cứ quân sự nước ngoài và không dùng mối quan hệ với nước này để chống lại một bên thứ ba.

Song, việc mở cửa căn cứ hải quân ở Vịnh Cam Ranh cho tàu chiến nước ngoài rơ ràng là dấu hiệu cho thấy Việt Nam ngày càng tỏ ra đứng ngồi không yên trước việc Trung Quốc liên tục khẳng định chủ quyền ở Biển Nam Trung Hoa và những thay đổi trong thế cân bằng sức mạnh quân sự ở châu Á đang nghiêng nhanh về phía Trung Quốc. Việt Nam dự định dùng Vịnh Cam Ranh để bù đăps cho sự lệch cán cân đó.

17/04/2011

Ian Storey (The Strait Times)

(Tác giả là nhà nghiên cứu tại Institute of Southeast Asian Studies)