V́ những nguyên nhân nào mà một nhà độc tài nắm hết quyền lực chính trị, kinh tế suốt 23 năm và có một lực lượng an ninh, quân đội hùng hậu trong tay lại một sớm một chiều đầu hàng trước một làn sóng thanh niên không vũ khí ?

Từ phản ứng bộc phát đầu tiên tỏ t́nh liên đới với một thanh niên có học thức nhưng phải đi bán hàng rong bị cảnh sát hà hiếp đến tẩm xăng tự tử hôm 17/12/2011 ở một tỉnh xa xôi , phong trào tranh đấu của giới trẻ Tunisia lan khắp nước. Chính quyền huy động cảnh sát chống bạo động đàn áp bằng lựu đạn cay và đạn thật làm chết 66 người, nhưng phong trào biểu t́nh không suy giảm và lan đến tận thủ đô chỉ trong ṿng không đầy một tháng.

Trong những ngày cuối cùng, nhà độc tài phải ba lần lên truyền h́nh hứa hẹn trấn an. Nhưng dù hứa hẹn tái lập tự do báo chí, băi bỏ kiểm duyệt internet, và cách chức một số nhân vật thân cận, các «động thái giờ chót» này chỉ làm cho người dân Tunisia cảm thấy hết sợ hải và càng tin tưởng hơn vào chiến thắng tất yếu của xu thế dân chủ.

Thanh niên chống đối, doanh nhân bất b́nh, quân đội bỏ rơi

Theo giới phân tích th́ đằng sau lớp sơn vững chắc bên ngoài, chế độ của Ben Ali đă mục rữa từ bên trong. Người dân Tunisia có học vấn cao, nhưng đa số lại bị đặt bên lề xă hội. Họ không chấp nhận bị một gia đ́nh thiếu học thức và tham ô lănh đạo.

Theo báo cánh tả Libération của Pháp, bản thân tổng thống Ben Ali là một tay vơ biền, tiến thân bằng vũ khí như Saddam Husein của Irak hay Boumediene của Algérie. Sau khi Tunisia độc lập, ông hoạt động trong ngành t́nh báo và chức vụ này cho ông điều kiện thuận lợi để lật đổ lănh đạo đầu tiên là ông Bourguiba.

Đối lập cho biết thêm bà vợ thứ hai của ông là một thợ hớt tóc, nhưng nhờ vào quyền lực, hai người đă xây dựng một đế chế kinh tài. Từ hăng hàng không quốc gia đến khách sạng sang trọng , từ xăng dầu đến xe taxi và công ty khai thác thủy sản, từ hũ sửa chua của người lớn cho đến hộp sữa của trẻ con đều có bàn tay chia phần của gia đ́nh nhà lănh đạo hoặc của vợ ông.

Gia đ́nh này bị dư luận nói lén là «kẻ cắp và vô văn hóa». Cho đến hôm qua ai cũng phải nói lén, v́ tất cả dân chúng đều bị theo dơi chặt chẽ. Bộ nội vụ có trong tay 100 ngàn cảnh sát. Trong b́nh mỗi 100 thường dân th́ có một cảnh sát đứng sau lưng..

Mọi đ̣i hỏi dân chủ và tự do đều bị chính quyền từ khước với lư do là “dân trí không cao”.

Nhà nước mafia và cách mạng hoa lài

Mặc dù có tin đồn là ông bị ung thư tuyến tiền liệt, nhưng Ben Ali sửa đổi Hiến pháp để có thể ra tranh cử cho đến măn đời như Hugo Chavez của Venezuela. Tuy nhiên ḷng tham không đáy của bà vợ thứ hai Leila Trabelsi và các người con rễ đă làm cho người dân b́nh thường và thành phần doanh nhân cũng ngán ngẫm. Trong các bức điện ngoại giao mà Wikileaks tiết lộ, giới ngoại giao Mỹ tại Tunis gọi Tunisia “gần như”là một “nhà nước xă hội đen”.

Do t́nh trạng thối nát này mà quân đội đă bỏ rơi Tổng thống Ben Ali vào giờ phút nguy ngập. Binh sĩ không nổ súng vào người biểu t́nh, mà c̣n tỏ cử chỉ liên đới. H́nh ảnh một thanh niên và một binh sĩ ôm nhau hay cảnh một sĩ quan nghiêm chào băng ca đưa xác một nạn nhân bị cảnh sát bắn chết lan truyền trên các mạng thông tin điện tử đă đánh hồi chuông báo tử chế độ. 

Sau 28 ngày bị đàn áp đẩm máu với 66 người hy sinh, phong trào tranh đấu mà người dân Tunisia gọi là “cách mạng hoa lài” đă lật qua một trang sử độc tài như đă từng xảy ra tại Rumani, Indonesia, Nam Tư cũ, Kirghizstan… và theo nhiều nhà phân tích sẽ không dừng lại ở đây.