Vụ biểu t́nh ở Điện Biên theo lời kể của người địa phương

Gia Minh,

biên tập viên RFA

Phụ nữ và trẻ em Hmong trong trang phục cổ truyền.

Vụ tập trung cả mấy ngàn người Hmong tại bản Huoi Khoa, xă Nậm Kè, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên đến nay vẫn khiến dư luận băn khoăn khi mà nhiều nguồn thông tin trái ngược nhau được đưa ra.

Trong khi ấy tin tức từ một số tổ chức quốc tế theo dơi t́nh h́nh người Hmong cho rằng khi người Hmong tập trung v́ những bức xúc lâu nay cũng như do niềm tin tôn giáo của họ đă bị quân đội và chính quyền dùng bạo lực giải tán khiến mấy mươi người thiệt mạng, hằng trăm người bị bắt và đến nay c̣n cả trăm người bỏ trốn vào rừng.
Phía chính phủ Việt Nam th́ cho rằng những người Hmong nghe theo kẻ xấu kéo nhau về đó để đ̣i lập vương quốc tự trị.

Đă giải quyết ổn thỏa?

Phó thủ tướng Trương Vĩnh Trọng của chính phủ Việt Nam, sau chuyến đến làm việc tại nơi xảy ra vụ tập trung đông người ở huyện Mường Nhé hồi ngày 7-8 tháng 5 vừa qua, đă có trả lời phỏng vấn Thông tấn xă Việt Nam, cho rằng vụ Mường Nhé đă được giải quyết ổn thỏa trong ḥa b́nh.

Nhiều người tham gia cuộc tập trung đă được đưa trở về quê quán. Vào chiều ngày 13 tháng 5, chúng tôi liên lạc với ba người Hmông ở Lai Châu từng lên đường đến Mường Nhé trong những ngày cuối tháng tư cho đến đầu tháng năm vừa qua và nay đă trở về.

Số người này không thểnói tiếng Việt và rất nhút nhát ngay cả khi được Mục sư Giàng A Khoa, thuộc hội thánh Liên hữu Cơ đốc ở Lai Châu đưa điện thọai cho họ nói:

Họ không biết nói, không nói…

 

Ng̣ai ba người có mặt tại nhà của mục sư Giàng A Khoa kể lại cuộc tập trung ở Mường Nhé mà họ tham gia, c̣n có một người trở về nhưng bị đánh đang phải dưỡng bệnh, như thông tin mục sư Giàng A Khoa cho hay:

“Những người về giờ đi làm ăn b́nh thường, có một người thanh niên bị đánh vào chân vào tay nay đang nằmở nhà.”

Chúng tôi cũng liên lạc với những người Hmong sinh sống ngay tại huyện Mường Nhé để t́m hiểu sự việc. Mục sư Sùng A Dũng, hiện sống tại xă Liên Su ś, chừng 25 kilômét cách bản Huoi Khon, xả Nậm Kè nơi diễn ra cuộc tập trung diễn ra xác nhận như sau:

“Bên này không có người sang đó. Tôi có một người quen làm quán ở đây về dưới đấy; khi lên tôi hỏi th́ cho biết có người đông lắm. Không biết từ đâu tới, chắc từ Lào Cai, Dak Lak.

Những người đó đă bỏ mà rồi nhưng không có đức tin. Chủ nhật họkhông cầu nguyện với Chúa, họ nói Chúa không làm ǵ cho nó nên tự làm thôi.”

Anh Giàng A Chu, một người dân ngay tại xă Huoi Khon, xă Nậm Kè, huyện Mường Nhé tỉnh Điện Biện, đă không tham gia vào số người tập trung nên chỉ có thể cho biết một số thông tin vào thời điểm đó như sau:

“Tôi thấy đông lắm, nhưng chính quyền đến đông lắm, có bộ đội nữa và giải quyết họ về hết rồi. Tôi không vào, lo đi cuốc nương nên không biết.”

Thông tin không rơ ràng

Vào chiều ngày 12 tháng 5, khi chúng tôi liên lạc được với mục sư Giàng A Khoa th́ ông cho hay có 28 người thiệt mạng, do họ chống cự lại chính quyền và bộ đội khi tập trung tại Mường Nhé; nhưng đến khi gặp lại một ngày sau th́ mục sư Khoa trả lời giống như phát biểu của phát ngôn nhân Bộ Ngọai giao Việt Nam, và Nguyễn Phương Nga, đưa ra ngày 12 tháng 5 và được truyền thông trong nước loan đi là chỉ có một trẻ em chết do bệnh v́ điều kiện vệ sinh kém và thời tiết xấu.

Trong khi đó th́ một số tổ chức nước ng̣ai theo dơi t́nh h́nh người Hmông, cũng như tín hữu Cơ đốc giáo tại khu vực miền núi Tây bắc Việt Nam cho biết số người chết do bị quân đội và chính quyền địa phương sát hại lên mấy chục người, ng̣ai ra có cả trăm người bị bắt và cả trăm người khác chạy trốn vào rừng.

Từ ngày 5 tháng 5 khi thông tin về vụ tập trung đông người ởhuyện Mường Nhé bắt đầu được các hăng thông tấn quốc tế loan đi, phía chính quyền Việt Nam vẫn không cho các phóng viên nước ng̣ai đến tại khu vực Mường Nhé. Lư do đuợc đưa ra là đường xá xấu, thời tiết không thuận lợi.

Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Hà Nội cũng có kêu gọi phải có điều tra cụ thể về những thông tin loan đi.

Tuy vậy đến nay vẫn chưa thể có nguồn độc lập nào để kiểm chứng các tin tức đă đưa ra. Ngay cả những người tham dự và như lời của một mục sư tại Lai Châu sau khi nghe tường tŕnh của đồng bào ông kể lại vẫn bất nhất.

Lúc này những người quan tâm đến t́nh h́nh đều mong muốn cóđược nguồn tin chính xác được kiểm chứng độc lập; nhưng điều này dường như bất khả thi cho đến lúc này.

 

******************

Cuộc biểu t́nh của người Hmong: Vàng Chứ là ǵ?

Việt Hà,

phóng viên RFA

Phụ nữ HMong đang lựa những chiếc váy cổ truyền tại vùng núi phía Bắc tỉnh Lào Cai

Tin tức về vụ tập trung những người Hmông ở huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên những ngày qua cho thấy đă có một số người Hmông tin vào chuyện đấng cứu thế sẽ quay trở lại vào ngày 21 tháng 5 sắp tới để cứu rỗi người Hmông.

Đă có người tự xưng là Vàng Chứ, tức là chúa trời, đến cứu giúp người Hmông. Trong khi đó đă có bài báo trong nước gọi đây là một thứ đạo, đạo Vàng Chứ. Vậy Vàng Chứ là ǵ và có liên quan thế nào đến đức tin của người Hmong vào thiên chúa? Tại sao chính phủ Việt Nam lại lo sợ Vàng Chứ đến vậy?

Việt Hà phỏng vấn giáo sư môn tôn giáo, James Lewis, thuộc trường đại học Bethel ở Minesota, Mỹ, người đă nhiều năm nghiên cứu về phong trào theo thiên chúa của người Hmông ở Việt Nam.

Theo giáo sư James Lewis, người đă có những bài viết và nghiên cứu về phong trào theo đạo thiên chúa của người Hmông tại miền Bắc Việt Nam th́ Vàng Chứ không phải là một đạo.

Điều này khác hoàn toàn với những ǵ đă được viết trên báo chí trong nước những ngày gần đây sau khi có vụ tập trung nhiều người Hmông tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên nổ ra hồi cuối tháng 4 vừa qua.

Giáo sư James Lewis giải thích về nghĩa của từ Vàng Chứ như sau:

"Từ Vàng Chứ trong nghĩa của người Hmong có nghĩa là Vua, hoàng đế, …. Nó có nghĩa trong tiếng Việt là một vị vua cầm quyền ở một lănh thổ nhất định, nó có nghĩa chính trị đối với người Hmông trong quá khứ.

Truyền thuyết của người Hmông nói rằng có một vị vua trên trần thế cai trị một lănh địa của người Hmong ở Trung Quốc và ông ta được gọi là Vàng chứ.

Điều này có nghĩa là người Hmông tin rằng trong quá khứ họ có một vương quốc riêng, một ông vua riêng."

Đức tin của người Hmong

Khi người Hmông tiếp xúc với những người truyền giáo của đạo thiên chúa, và được nghe giảng về kinh thánh, về Đức Chúa Trời, và Jesus Christ, họ đă dùng từ Vàng Chứ với một nghĩa mới là Đức Chúa Trời.

Điều này theo giáo sư James Lewis cũng đă từng xảy ra với nhiều từ khác trên thế giới khi một từ được tiếp nhận thêm nghĩa mới dù tên gọi không thay đổi.

Nụ cười của các trẻ em HMong ở vùng núi phía bắc tỉnh Điện Biên.

ười Hmông vốn chủ yếu sống ở miền Nam Trung Quốc, và một số tỉnh phía Bắc tại các nước Lào, Việt Nam, Thái lan và Miến Điện. Tuy nhiên khi nói đến phong trào người HMông theo đạo Thiên Chúa, th́ có thể kể ra 3 phong trào chính xảy ra trong khoảng hơn 100 năm trở lại đây.

Theo giáo sự James Lewis th́ phong trào thứ nhất bắt đầu vào khoảng những năm 1890 tại tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc khi một nhà truyền giáo người Anh có tên Pollard lần đầu tiên tiếp xúc với những người Hmông tại đây.

Phong trào thứ hai bắt đầu tại Xiêng Khoảng, Lào vào khoảng đầu những năm 1950 khi hàng ngàn người Hmông tại đây theo thiên chúa.

Tuy nhiên phong trào người Hmông theo thiên chúa lớn nhất từ trước tới nay, theo giáo sư Lewis đă diễn ra tại miền Bắc Việt Nam vào khoảng năm 1987 trở lại đây, dưới tác động của các chương tŕnh của đài phát thanh thuộc công ty Far East broadcasting từ hải ngoại.

Chỉ đến năm 1991, khi một bài báo đầu tiên về phong trào theo đạo thiên chúa của người Hmông ở Việt Nam xuất hiện trên báo Nhân Dân th́ lúc đó cộng đồng quốc tế mới biết được mức độ và tốc độ lan truyền nhanh chóng của đạo thiên chúa trong những người Hmông tại đây.

Vậy tại sao người Hmông lại quan tâm đến đạo thiên chúa đến vậy ngay từ phong trào đầu tiên? Giáo sư Lewis giải thích:

"Người Hmong có truyền thuyết là họ có một cuốn sách đă bị mất, và những người Hmong thấy là có cuốn sách đă được Pollard dịch sang tiếng Hmong và nói câu chuyện tương tự như của họ. Truyền thuyết nói là họ đă có một vị vua gọi là Vàng Chứ, vị vua nói là sẽ quay trở lại và cứu họ khỏi những khổ đau. Cuốn kinh thánh này cũng nói về một vị vua sẽ quay trở lại và v́ vậy họ tỏ ra quan tâm tới thiên chúa v́ họ đă ḥa nhập truyền thuyết của họ với sự quay trở lại của chúa được nói đến trong kinh thánh.

Và khi họ trở thành người theo thiên chúa, và họ bắt đầu hiểu sự khác nhau giữa truyền thuyết của họ, giữa Vàng Chúa và sự trở lại của đấng cứu thế được nói đến trong kinh thánh. V́ Vàng Chứ mà họ biết th́ sẽ lập một vương quốc của người Hmong riêng, giúp người Hmong thoát khổ, c̣n Jesus trong kinh thánh sẽ quay trở lại nhưng không chỉ cho riêng người Hmong mà cho tất cả mọi người."

Theo giáo sư James Lewis, hiện có khoảng 300,000 người Hmong theo đạo thiên chúa nhưng cũng khó xác định chính xác bởi cho đến giờ chính phủ Việt Nam vẫn chưa cho phép những chuyên gia nghiên cứu vào t́m hiểu tại chỗ về t́nh h́nh người Hmông theo đạo.

Chính phủ và dân đều lúng túng

Phong trào người Hmông theo đạo tin lành ngay từ lúc đầu đă không được chính phủ nh́n nhận một cách đúng mức, bởi những giới chức tại Việt Nam đă lẫn lộn nghĩa của từ Vàng Chứ mà người Hmông sử dụng khi nói đến đức tin của họ vào thiên chúa. Giáo sư James Lewis giải thích:

"Chúng tôi t́m thấy trong các văn bản của chính phủ Việt Nam, tôi đọc rất nhiều tài liệu từ Trung ương tức là Hà Nội, th́ rơ ràng là những người chức trách đă lẫn lộn từ Vàng Chứ. Họ tin là những người mới theo đạo thiên chúa sử dụng từ Vàng Chứ cho Chúa trời có nghĩa chính trị. V́ vậy, trong các văn bản, họ tỏ ra lúng túng với từ Vàng Chứ và nghĩa của nó với người Hmong."

Nhà chức trách Việt Nam cho rằng người Hmông nói đến Vàng Chứ là có ư muốn lập vương quốc riêng, đ̣i tự trị.

Trong khi đó chính trong cộng đồng người Hmông cũng có những lẫn lộn. Giáo sư Lewis giải thích tiếp:

"Một vài người Hmong đă tiếp nhận được những lời dạy trong thiên chúa về sự trở lại của chúa tức là khi Jesus trở lại, ngài sẽ tạo một trái đất mới một thiên đường mới. V́ vậy một vài người Hmong đă lấy sự hy vọng của người thiên chúa về việc trở lại của chúa trời và biên dịch nó theo nghĩa chính trị….

Có một số nhỏ người Hmong lại ḥa nhập điều này với suy nghĩ trước kia của người Hmong về một vị vua quay trở lại và lập một vương quốc của người Hmong và sẽ mang lại cho người Hmong tất cả những ǵ mà họ không có dưới sự cai trị của chính phủ Việt Nam."

Cũng chính v́ vậy mà từ những năm 1980 trở lại đây, tại Việt Nam đă có một số người tự gọi ḿnh là Vàng Chứ của người Hmông đến để cứu giúp người Hmông.

Gần đây nhất, theo các nguồn tin mà giáo sư James Lewis thu thập được th́ có một thanh niên trẻ khoảng 25 tuổi ở huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên đă tự xưng là Vàng Chứ và kêu gọi người Hmông tập trung lại để chờ ngày Chúa trời xuất hiện.

Trách nhiệm?

Bản đồ huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên và vùng phụ cận. RFA/Google map

Sự kiện ở huyện Mường Nhé là một hệ quả của một loạt các sự kiện lịch sử như vậy. Giáo sư James Lewis cho rằng, chính phủ Việt Nam cũng phải chịu một phần trách nhiệm về sự kiện này.
"Chính phủ cũng phải chịu trách nhiệm về phong trào này v́ họ đă không cho những hội thánh theo đạo thiên chúa ở Việt Nam được quyền tiếp cận những người Hmông để dạy họ về kinh thánh và thần học.… Thêm nữa, chính phủ cũng không cho phép việc in kinh thánh bằng tiếng Hmong. Chính phủ chặn mọi ngả đường khiến người Hmong không thể tiếp cận được với việc giảng dạy thần học."

Trong khi chính phủ t́m cách ngăn cản những người truyền giáo đến dạy người Hmông học kinh thánh th́ một số những người Hmông tin theo Thiên chúa, thiếu thông tin đă nghe được các bài giảng của một người có tên Harold Camps thuộc đài Family Radio từ nước ngoài.

Người này tuyên truyền rằng ngày 21 tháng 5 năm 2011 là ngày tận thế. Người tự xưng là Vàng Chứ của người Hmông dựa vào những bài giảng này và kêu gọi những người Hmông cả tin nghe theo đài Family Radio, tập trung lại chờ ngày Vàng Chứ của họ cứu giúp người Hmông.
Giáo sư James Lewis nói điều này không có ǵ là lạ đối với người Hmông:
"Điều này vẫn thường xảy ra trong lịch sử người Hmong v́ người Hmong sống ở vùng núi xa, là thiểu số, không có nhiều sự chú ư từ chính phủ. Thiếu các dịch vụ chăm sóc xă hội, thiếu giáo dục, sự bảo vệ, họ cảm thấy là chính phủ không quan tâm đến họ. Một số người có thể thậm chí là không thích hoặc ghét chính phủ."

Một báo cáo vào năm 2009 của Ngân Hàng Thế Giới cho biết tỷ lệ người nghèo trong số những người Hmông tại Việt Nam cao gấp 5 lần so với người Kinh chiếm đa số ở Việt Nam.

Những người Hmông này v́ vậy càng dễ dàng bị ảnh hưởng bởi những tuyên truyền sai trên đài Family Radio và lời của người tự xưng là Vàng Chứ của họ.

Vào ngày 10 tháng 5 vừa qua, chính phủ Việt Nam cho biết t́nh h́nh Mường Nhé đă ổn định trở lại. Tuy nhiên liệu chính phủ đă học được bài học ǵ từ vụ việc này?

Giáo sư James Lewis cho rằng đă đến lúc chính phủ Việt Nam cần phải nh́n nhận phong trào theo đạo thiên chúa của người Hmông theo đúng nghĩa của nó tức là không có ư nghĩa chính trị, không muốn ly khai hay dùng vũ lực như những ǵ mà họ vẫn viết về người Hmông. Đă đến lúc chính phủ Việt Nam phải cho phép người Hmông được tiếp cận với việc giảng đạo thiên chúa, được có kinh thánh bằng tiếng Hmông, bởi ông nói:

"Những người theo đạo th́ họ cũng là người Việt và họ tự hào là người Việt, nhưng đối với người Hmong th́ thật khó để tự hào khi họ bị mất đất, bị đàn áp và bị nói xấu."