Những điều bất cập trong các phiên ṭa ở Việt Nam

     Tường An,

thông tín viên RFA

Luật sư Lê Quốc Quân đang đứng ôn ḥa bên đường phía ngoài khu vực ṭa án khi đang xử TS Cù Huy Hà Vũ, th́ bị bắt đi.

Cho đến hôm nay, vẫn c̣n rất nhiều dư luận lên án việc vi phạm luật h́nh sự tố tụng của phiên ṭa xử Tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ cũng như tính công khai của các phiên ṭa dưới chế độ xă hội chủ nghĩa.

Tường An cùng các luật sự, thân nhân của các bị cáo nêu lên những điểm bất cập trong các phiên ṭa xă hội chủ nghĩa trong hai vụ án gần đây nhất là phiên ṭa xử Đoàn Huy Chương, Nguyễn Hoàng Quốc Hùng, Đỗ thị Minh Hạnh và vụ án tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ. Phát ngôn viên bộ Ngoại giao Việt Nam, bà Nguyễn Phương Nga nói:
"Việt Nam xử lư các hành vi vi phạm pháp luật theo đúng các quy định của pháp luật Việt Nam và hoàn toàn phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế."

Tiêu chuẩn luật pháp?

Vậy, thế nào là một phiên ṭa theo đúng với tiêu chuẩn Quốc tế? Và thế nào là một phiên ṭa công khai? Từ Canada, Luật sư Lâm Chấn Thọ giải thích:
"Việt Nam đă kư những hiệp ước Quốc tế, th́ một trong những cái tiêu chuẩn quan trọng vô cùng mà tất cả ṭa án đều theo đó gọi là Alteram Partem, cái tiêu chuẩn đó nói rằng ḿnh không thể nào là vừa là chánh án, cái conflict of interest tức là ḿnh không thể nào vừa xử mà lại vừa có những có quyền lợi đối nghịch với người bị xử.
Có nhiều vụ xử người ta xử kín, để làm ǵ ? để bảo vệ những nhân chứng, ví dụ như những vụ hiếp dâm, vi phạm t́nh dục thanh thiếu niên. Thường thường khi mà xử kín là để bảo vệ những người nhân chứng vị thành niên đó.

Không được tham dự phiên ṭa xử TS luật Cù Huy Hà Vũ dù là tuyên bố xử công khai, dân chúng tụ tập đông nghẹt chung quanh khu vực ṭa án. RFA

Sau khi được yêu cầu của bên công tố viện cũng như bên bào chữa th́ ṭa án định là xử kín hay công khai. Th́ sau khi ṭa án đă định rồi th́ lúc đó có những nguyên tắc phải theo.
Th́ sau khi ṭa án đă nói đây là một vụ xử công khai tức là phải mở ra cho công chúng chớ đâu có cáu vụ mà đem công an chận đường người này, chận đường người kia, không cho báo chí vô. Khi đă nói là công khai là đệ tam quyền, tức là phóng viên báo chí được quyền tham dự.
Lẽ dĩ nhiên có những điều kiện mà ṭa án có thể đặt ra cho những người tham dự như bên Mỹ chẳng hạn không cho chụp h́nh, bên tôi là Canada th́ không cho quay phim, cái đó tùy theo thủ tục ṭa án của từng nước.
Nhưng mà khi đă nói công khai th́ không chỉ thân nhân mà thôi mà mọi người được quyền, trong đó quan trọng nhất là báo chí, để họ có thể tường thuật lại."
Theo định nghĩa đó th́ phiên ṭa xử Chương Hùng và Hạnh rơ ràng đă không đáp ứng với tiêu chuẩn Quốc tế, các phiên ṭa xử các nhà bất đồng chính kiến ở Việt Nam tuy được gọi là công khai nhưng hầu hết đều không cho thân nhân, báo chí được vào. Luật sư Đặng Thế Luân, luật sư của Chương Hùng và Hạnh cũng xác định:
"Phiên ṭa xử công khai những lại không cho thân nhân các bị cáo vào tham dự phiên ṭa, cũng như những người ngoài không ai được vào kể cả phóng viên báo chí. Tôi cho rằng như vậy là không đúng theo quy định của pháp luật."
Trong khi phiên ṭa phúc thẩm của Chương Hùng Hạnh chỉ có bị can, luật sư và rất nhiều công an th́ phiên ṭa của TS Cù Huy Hà Vũ cũng không khác hơn, Luật sư Dương Hà, vợ của tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ, người thân duy nhất có mặt trong phiên ṭa kể lại:
"Xét xử công khai mà chỉ có một người thân duy nhất là tôi ở trong ṭa, c̣n đâu là tất cả anh em, người thân, họ hàng gia tộc chẳng ai được vào. Báo chí th́ nghe nói có 2 hăng thông tấn của nước ngoài vào, nói vậy thôi những mà họ cũng ở pḥng bên cạnh.
Chủ yếu là công an mặc quần áo đồng phục cũng như dân sự những cũng là công an. Tôi thấy đó không phải gọi là một phiên ṭa xét xử công khai được."
Trong quá tŕnh điều tra, điều tra viên đă vi phạm luật tố tụng.Bà Ngọc Minh, Mẹ của Đỗ thị Minh Hạnh cho biết cụ thể những vi phạm đó như sau:

Anh Chương, anh Hùng và chị Hạnh.

"Tôi được biết rằng riêng cháu Hùng th́ cháu có nói rằng công an có dọa nạt là sẽ nhốt cháu chung với những người mắc bệnh HIV hoặc là cho cháu vào nhà thương điên.
Cháu Chương th́ cháu có nói rằng khi lấy lời khai th́ khai một đoạn, rồi để trống một đoạn, cháu Chương sợ rằng sau khi về th́ công an muốn điền ǵ vào đó th́ điền, thêm tội cho cháu.
C̣n riêng cháu Hạnh cháu có nói rằng cháu đề nghị sửa lại bản án, tức là cháu không phải khai như vậy, nhưng công an không sửa."
Về phần luật sư Dương Hà, bà cũng cho là phiên ṭa xử tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ đă vi phạm điều 214 của bộ luật tố tụng h́nh sự:
"Theo đúng điều 214 Thẩm phán là phải công bố những tài liệu của vụ án, thế nhưng mà Thẩm phán th́ đă không công bố những tài liệu của vụ án. Luật sư Trần Vũ Hải là bị đuổi ra là bởi v́ trên đấy mấy phút th́ luật sư Hải-thực ra là mọi người cùng nh́n thấy nhưng đều không phát hiện ra- là có một người ở ng̣ai đi vào đưa một tờ giấy ǵ đó cho Thẩm phán th́ luật sư Hải đă đứng lên đề nghị là ông phải công bố ngày tờ giấy là tờ giấy ǵ.

Công An ngăn cản một số người dân bên ngoài ṭa án Hà Nội, ngày 04 tháng 04 năm 2011. AFP

Thế nhưng mà ông Nguyễn Hữu Chính th́ quanh co măi, cuối cùng ông ấy bảo rằng đó là một người thư kư yêu cầu đưa cho họ bản cáo trạng. Thực ra th́ chúng tôi cũng không tin cái điều đó, nhưng mà bởi v́ ông cứ quanh co măi nên mọi người cũng không nhắc nữa. Nhưng mà lúc đó luật sư Hải đă rất là bức xúc v́ chuyện đưa tờ giấy vào như là một sự chỉ thị hay cái ǵ đó.

Chính v́ sự bức xúc đó, sự kiên quyết đó cho nên là Hội đồng xét xử đă không thích luật sư Trần Vũ Hải ở chổ đó rồi cho nên nhân cái cơ hội là luật sư Trần Vũ Hải yêu cầu phải công bố các tài liệu của vụ án, lúc bấy giờ ông Chính đề nghị công an đưa luật sư Hải ra ngoài.
Theo tôi nghĩ 50/50 khả năng là khó chịu với luật sư Hải về cái vụ việc luật sư Hải phát hiện ra vụ cái tờ giấy từ bên ngoài đưa vào cho thẩm phán nhiều hơn là cái chuyện bức xúc về cái chuyện đ̣i công bố tài liệu."
Trường hợp vụ án của Hùng Hạnh và Chương cũng như phiên ṭa xử tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ ṭa án đều không đưa ra những bằng chứng buộc tội cho luật sư và bị cáo. Luật sư Lâm Chấn Thọ nhấn mạnh:
"Cái tiêu chuẩn Quốc tế, khi anh buộc tội một người nào th́ chúng ta phải «disclose», tức là chúng ta phải đem ra những văn kiện mà ḿnh dựa trên đó ḿnh buộc tội người ta.
Luật sư của bị can được quyền đ̣i hỏi, tiếng chuyên môn gọi là «actus reus» tức là những tang vật. Ông buộc tội ông nói rằng phạm tội đó th́ những cái ǵ ông dựa trên đó ông dùng để xử người ta th́ ông đưa cho tôi coi chứ!"

Quyền được nói trước ṭa?

Linh Mục Nguyễn văn Lư bị bịt miệng không cho nói trước ṭa.

Một điều nhận thấy rơ là trong phiên ṭa của Chương Hùng Hạnh, Hội Đồng xét xử đă không cho các bị can tŕnh bày hết ư kiến của ḿnh. Bà Ngọc Minh nói:
Khi Hùng Hạnh Chương đứng lên phát biểu th́ bà thẩm phán không cho nói bằng cách là « thôi được rồi, thôi được rồi… » tức là không cho các bị can tự bào chữa cho ḿnh, đó là phiên ṭa sơ thẩm.
C̣n phiên ṭa phúc thẩm th́ chúng tôi không được vào, những mà ở bên ngoài th́ nghe khi mà bồi thẩm đoàn buộc tội các cháu th́ âm thanh b́nh thường, nhưng mà khi bị can hay luật sư lên tiếng nói th́ âm thanh bị cắt.

Người luật sư hay bị can phải nói cho thật to, gào cho thật to lên để cho mọi người nghe.
(Xin mời quư thính giả cùng nghe một số âm thanh ghi lại trong phiên ṭa xét xử Chương, Hùng Hạnh. Xin lỗi v́ âm thanh không được rơ.)
Trích  đoạn Chương bị cắt lời khi đang phát biểu :
Chương : Đấu tranh cho công nhân được giúp đỡ, những người công nhân khổ sở…..
Thẩm phán : Thôi được rồi
Hạnh là người bị cắt lời nhiều nhất trong quá tŕnh xét xử :
Hạnh : Để giúp đỡ họ, khuyên nhủ vượt qua những khó khăn của họ và tŕnh bày cái quyền lợi của họ, và tôi cảm thấy rằng…..
Thẩm phán: Thôi được rồi, được rồi, như vậy bị cáo..….
Khi nêu lư do để khẳng định ḿnh không có tội, Hạnh cũng liền bị ngắt lời:
Hạnh : Đến giờ phút này, tôi vẫn thấy rằng ḿnh vẫn không có tội, bởi v́ tất cả..…
Thẩm phán: Thôi được rồi, bây giờ bị cáo chú ư, các bị cáo chú ư lời nói sau cùng.…..
Những trích đoạn cho thấy Hùng cũng bị cắt liên tục:
Hùng: ….bị bóc lột….
Thẩm phán: Thôi được rồi….ư của bị cáo là….đúng không?
Hùng: đúng nhưng…
Thẩm phán: Thôi được rồi, bị cáo trả lời ngắn gọn câu hỏi của ṭa thôi….
Hùng: Trước khi ṭa tuyên án th́ tôi yêu cầu quư ṭa nên xem xét lại, v́ trời cao có mắt….
Thẩm phán: Thôi được rồi, bây giờ bị cáo..………..
Khi không được quyền nói và cũng không được quyền hỏi, Hùng uất ức nói : Nếu mà ra lệnh như vậy th́ phiên ṭa có thể chấm dứt được rồi, xin nghe trích đoạn;
Hùng: Tính hỏi phiên ṭa…
Thẩm phán: bị cáo không được quyền hỏi, chỉ có hội đồng xét xử hỏi bị cáo….
Hùng: Nếu mà ra lệnh như vậy th́ phiên ṭa có thể chấm dứt được rồi.
Luật sư Dương Hà cho biết tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ cũng không được cho phát biểu:
"Anh Vũ nói thẳng ra là ngoài ṭa tranh tụng là chúng tôi được quyền b́nh đẳng như các ông.Tôi và các ông b́nh đẳng như nhau cho nên là hăy để cho tôi được quyền nói nhưng mà họ không cho anh ấy nói, cái chuông cứ liên tục rung..
Nói cái ǵ th́ ông ấy cũng nói là ông ấy « biết rồi, biết rồi, đấy là quan điểm của anh, đúng không ! » và đặc biệt là cái người đằng sau – trước đây mấy lần phỏng vấn tôi quên tôi không nói – là thay đến 3 công an và cuối cùng là một ông độ gần gần 50 tuổi, ngồi sau cùng và ngồi lâu nhất cứ liên tục giật áo và giật tay anh ấy không cho anh ấy nói."
Qua những đoạn ghi âm vừa công bố trong phiên ṭa xử Chương Hùng Hạnh. Người nghe có cảm tưởng hội đồng xét xử chỉ muốn nghe bị cáo nhận tội mà không muốn nghe các bị cáo biện minh.
Nh́n lại các phiên ṭa xử các nhà bất đồng chính kiến, người ta thấy rơ rằng các phiên ṭa chỉ mang tính h́nh thức v́ bản án dường như đă được định sẵn, những ư kiến của bị cáo cũng như những bài bào chữa với những chứng cứ rơ ràng của luật sư cũng không hề được hội đồng xét xử nghiên cứu nghiêm túc.
Là một bà Mẹ, Bà Ngọc Minh tin tưởng rằng những điều con bà làm là không có tội với pháp luật Việt Nam:
"Phiên ṭa này là phiên ṭa rất là bất minh. Tôi khẳng định rằng là con tôi và các cháu vô tội, không có tội. Các cháu yêu nước, yêu nhân dân thật sự , yêu những người lao động thật sự và muốn có một đất nước tốt đẹp, một đất nước tôn trọng nhân quyền và b́nh đẳng."
Là một người vợ, bà Dương Hà khẳng định chồng bà không có tội với pháp luật:
"Một người vợ mà biết chồng ḿnh không có tội mà lại bị bắt, bị xử, bị bội nhọ th́ không c̣n điều ǵ mà nói lên cái cảm nghĩ của ḿnh, chỉ cảm thấy quá bức xúc thôi. Cái điều mà làm cho ḿnh đớn đau như thế là anh ấy không có tội mà anh ấy c̣n có công. Anh ấy rất sợ mất nước, anh ấy rất sợ dân khổ. Nói chung anh ấy rất là đau đớn và trăn trở về nổi đau của những người dân bị mất nước. Đây không thể nói là một cái tội được."
Là một cơ quan tư pháp, nhưng những phiên ṭa dưới chế độ xă hội chủ nghĩa, tự bản thân nó đă không tôn trọng quyền tự do ngôn luận của người dân, dù người dân đó là một bị can. Bức h́nh Linh Mục Nguyễn văn Lư bị bịt miệng là một thí dụ rơ nhất.
Thế giới đă đồng loạt lên tiếng về sự vi phạm Nhân quyền này.