Cuộc hôn nhân lụn tàn v́ những khó khăn kinh tế, bất đồng ngôn ngữ, chuyện rối rắm từ phía nhà chồng và chuyện nơi ăn chốn ở chung đụng chật vật hằng ngày. Cái tác động cuối cùng cho sự việc chia tay là khi chị Loan sinh đứa con gái thứ nh́, mà không là đứa con trai như chồng chị mong mỏi một cách tuyệt vọng. Chị kể, ông chồng chị đưa chị về Việt Nam để sinh đứa con thứ hai và rồi bỏ rơi chị, làm chị không những đă vô thừa nhận về phương diện công dân mà c̣n làm cuộc đời chị trở thành bèo bọt.
Khoảng giữa năm 1995 và năm 2007, có khoảng chừng 144.000 người phụ nữ Việt Nam lấy chồng ngoại quốc, theo con số thống kê của nhà nước Việt Nam. Một cuộc thăm ḍ năm 2005 cho thấy 10 phần trăm phụ nữ Việt Nam lấy chồng Đài Loan ly dị trong ṿng ba năm, đa số những phụ nữ này trở nên vô tổ quốc, không có tư cách công dân của một nước nào.
Khi chị Loan về lại Việt Nam, chị nói là chị có nhiều công việc làm hứa hẹn, bao gồm cả việc làm như y tá, nhưng rồi xôi hỏng bỏng không v́ chị không có quốc tịch Việt Nam. Đứa con gái đầu của chị không được đi học ở trường nhà nước.
Chị Loan mất tổng cộng hơn hai năm chạy từ văn pḥng này qua văn pḥng khác để lấy lại quốc tịch cho ḿnh và con. Nó tốn của chị khoảng 1.000 đô-la để trả cho những dịch vụ này – là một số tiền rất lớn cho những người như chị, chỉ làm được 10 đô-la Mỹ một ngày như là người đi dọn dẹp vệ sinh.
Nhưng nó xứng đáng, chị Loan nói khi chị đang ngồi trong căn pḥng vừa là pḥng khách vừa là pḥng ngủ nơi chị sống cùng hai con gái, cháu lớn chín tuổi và cháu nhỏ sáu tuổi. “Bây giờ chúng tôi giống như mọi người Việt Nam khác,” chị nói. “Ḿnh không phải bận tâm chuyện t́nh trạng hợp lệ. Con gái ḿnh có thể đi học trường nhà nước và ḿnh có thể mua bảo hiểm xă hội và sức khỏe, mà trước đây ḿnh không làm được. Giờ đây, ḿnh làm chủ được một chiếc xe gắn máy.”
Ông Vũ Anh Sơn, giám đốc hoạt động của Cao ủy Tị nạn ở Việt Nam, làm việc gần gũi với nhà nước Việt Nam để bảo đảm mối quan tâm của Cao ủy Tị nạn Liên Hiệp Quốc nhằm giải quyết và ngăn chận t́nh trạng vô tổ quốc và mất tư cách công dân này được phản ảnh trong luật quốc gia mới. “Tôi lấy làm vui mừng rằng phụ nữ Việt Nam lấy chồng ngoại quốc sẽ không bao giờ bị mất tư cách công dân Việt Nam của họ lần nữa,” ông nói.
“T́nh trạng mất tư cách công dân là một trạng huống chấn thương vô cùng lạ kỳ và những người mất tư cách công dân như thế này ở trong t́nh trạng nguy hiểm v́ dễ bị bóc lộc và vi phạm nhân quyền,” người cầm đầu đơn vị mất tư cách công dân của Cao ủy Tị nạn Liên Hiệp Quốc ở Geneve cho hay.
“Rơ ràng là Việt Nam đă và đang nh́n vào những hậu qủa không tiên lượng được của ngành lập pháp chuyên về quốc tịch và đă có những hành động giải quyết những vấn đề này", ông Manly nói thêm. “Điều này bày tỏ cái khả năng lănh đạo ở Á châu.”
Dù có đúng như thế, chị Loan vẫn cảm nhận ở lứa tuổi 40, nó hơi trễ để xây lại cuộc đời ở một đất nước mà chị nói là ưu tiên cho người trẻ. “Tôi ước ǵ có luật như thế này khi tôi mới lập gia đ́nh,” chị rưng rưng nói. “Như thế, tôi có thể trở về lại Việt Nam mà không lo âu ǵ. Tôi có thể trở về lại công ty nơi tôi làm việc trước đây và có thể có mức lương cao hơn cho tôi và các con. Giờ th́ khó cho tôi t́m cho được việc v́ các hăng xưởng yêu cầu công nhân trẻ hơn với tŕnh độ giáo dục cao hơb. Giờ th́ tôi chỉ biết dành cuộc đời ḿnh cho hai con của tôi.”