| Video Tài Liệu | Audio Tài Liệu | Nhạc | Tin Tức & Thời Sự |
B́nh
Luận  |
Về chuyển hoá dân chủ
Đoàn Viết Hoạt
Chính trị học nói chung, và dân chủ hóa nói riêng, trong nhiều thập niên nay, đă trở thành một môn học trong đại học, được liên tục củng cố và cập nhật bởi các cuộc nghiên cứu “thực địa”. Nhiều nhà nghiên cứu chính trị-xă hội chuyên nghiệp, theo dơi các biến đổi xă hội từ độc tài sang dân chủ tại nhiều quốc gia kể từ cuộc cách mạng kỹ nghệ lần 1 đến nay, đă cho rằng có 3 trào lưu hay đợt sóng dân chủ hoá đă xảy ra. Đợt thứ 1 từ sau cuộc cách mạng kỹ nghệ 1 (khởi đi bằng trào lưu Ánh sáng ở châu Âu trong thời kỳ Phục hưng), tác động đến các nước kỹ nghệ Âu-Mỹ. Đợt sóng dân chủ hóa thứ 2 xảy ra ngay sau đệ nhị thế chiến với sự sụp đổ của chế độ phát xít Đức-Nhật-Ư, và phong trào giải thực. Và từ cuối thập niên 1970 của thế kỷ trước đến nay là đợt dân chủ hóa thứ 3, trước và ngay sau sự sụp đổ của Đệ tam Quốc tế Cộng sản.
Từ đó đến nay, đầu thế kỷ 21, một đợt sóng dân chủ hóa mới đă bắt đầu, cùng với trào lưu toàn cầu hóa – toàn cầu hóa từ lănh vực kinh tế thương mại sang các lănh vực văn hóa, xă hội (global village) và chính trị. Dân chủ hoá cũng trở thành trào lưu toàn cầu: từ dân chủ hóa tại mỗi xă hội, mỗi quốc gia, sang dân chủ hóa sinh hoạt quốc tế, trong mọi lănh vực xă hội, từ lănh vực kinh tế, thương mại, tài chánh, đến văn hóa, chính trị-xă hội. Một xă hội dân sự quốc tế đă h́nh thành, với tác động và uy tín quốc tế của các tổ chức phi chính phủ quốc tế, và của các nhân sĩ quốc tế (Havel, Dalai Latma, Mandela…). Quan hệ quốc gia và quốc tế ngày càng trở thành quan hệ mở, thông lưu hai chiều, qua h́nh thái biên cương mở (open frontier), và trong nhiều lănh vực, không biên cương (non-frontier), nhất là trong bối cảnh sinh hoạt mạng điện tử toàn cầu. Chuyển hóa tại các khu vực và trên toàn thế giới tác động đến tiến tŕnh chuyển hóa tại mỗi quốc gia, và ngược lại.
Nếu trong ba đợt sóng thay đổi xă hội trong nội tại mỗi quốc gia trước đây sự di động xă hội (”social mobility”) là yếu tố thúc đẩy sự chuyển hóa từ một xă hội “đóng kín”, độc đoán, bảo thủ, sang một xă hội tự do, cởi mở hơn, “cosmopolitan” hơn, th́ vào cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21, hiện tượng toàn cầu hóa tạo ra một t́nh trạng “di động toàn cầu” (global mobility) thúc đẩy sự thay đổi trên toàn thế giới, từ quốc gia này sang quốc gia khác, từ vùng này sang vùng khác. Đáng chú ư là sự thay đổi không chỉ xẩy ra một chiều, không phải chỉ từ Âu-Mỹ (văn minh da trắng) sang Á-Phi (da vàng, da đen), từ văn minh Thiên Chúa giáo sang văn minh Hồi giáo, Phật giáo, Khổng giáo, như trong thế kỷ 19, 20. Hiện nay đang xẩy ra một cuộc giao thoa tự do, hoàn toàn mở – nhiều chiều, đa quốc gia, đa vùng, đa cực (multi-polar), đa văn hóa – giữa Âu-Mỹ da trắng Thiên Chúa giáo, với Á-Phi da mầu, phi Thiên Chúa giáo. Với sự xuất hiện của Internet, vừa toàn cầu không biên giới về không gian, vừa điện tử về tốc độ, và sức chứa thông tin (nano), tiến tŕnh thay đổi trên toàn thế giới cũng như tại mỗi nước có thêm một nhân tố hết sức đặc biệt, khác hẳn những thời kỳ trước đây. Nó mang đến nhiều hiệu quả. Một mặt th́ nhiều khía cạnh trong đời sống văn hóa, xă hội, kinh tế, cũng như chính trị trở thành quốc tế, tài sản chung của mọi quốc gia, dân tộc, dù xuất phát từ đâu. Mặt khác, đặc trưng văn hóa, xă hội của mỗi dân tộc, mỗi khu vực, vẫn được tôn trọng và phát huy. Tính lưỡng diện này cũng là đặc tính của tiến tŕnh chuyển hoá xă hội tại mỗi nước. Nếu các nước Âu-Mỹ da trắng đang phải đối diện với sự tràn ngập của con người và lối sống da mầu phi Thiên Chúa giáo, th́ tại các nước đang phát triển Á-Phi lối sống Âu-Mỹ đang trở thành một thách thức nghiêm trọng cho nếp sống cổ truyền dân tộc.
Hai hiện tượng này có chung một bản chất: đang xuất lộ một cộng đồng nhân loại toàn cầu với thách đố chung cho mọi quốc gia dân tộc – xây dựng được một xă hội vừa nhất nguyên vừa đa nguyên. Nhất nguyên trong từng xă hội để toàn xă hội được hài ḥa, không xung khắc chia rẽ dù khác biệt thế nào. Nhất nguyên trên toàn thế giới v́ dù khác biệt về chủng tộc, mầu da, tôn giáo, ngôn ngữ, phong tục tập quán, nhưng đều là con người, là loài người, chia sẻ những tiêu chuẩn giá trị và nếp sống chung, khác với loài vật. Đa nguyên trong mỗi xă hội, mỗi dân tộc v́ các khác biệt địa phương, chính kiến, tôn giáo, nghề nghiệp, thành phần xă hội phải được tôn trọng và có cơ hội phát triển. Đa nguyên trên toàn thế giới v́ mỗi dân tộc, mỗi quốc gia có khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa, truyền thống, nếp sống, cần được phát huy đề đời sống và văn minh của loài người được phong phú, đa dạng. Con người trong bối cảnh toàn cầu toàn nhân loại, và trong các điều kiện di động điện tử nhanh và rộng khắp đang có cơ hội phát huy đường sống đúng và phù hợp với con người, vừa nhất nguyên vừa đa nguyên. Nhất nguyên v́ đều là người. Đa nguyên v́ con người luôn khác nhau và luôn có khả năng thích nghi với các điều kiện và môi trường sống đa dạng và phong phú. Nhân loại là một nhưng dân tộc th́ nhiều.
Giao thoa Đông-Tây, Âu-Á đang tạo môi trường và điều kiện h́nh thành một cộng đồng nhân loại như thế. Nước Mỹ và châu Âu hiện đang là nơi thể hiện rơ nét t́nh trạng giao thoa mới này, và cuộc chiến khủng bố do Hồi giáo cực đoạn phát động là h́nh thức quá độ của t́nh trạng giao thoa chưa b́nh đẳng và chưa cùng có lợi (“win-win”), điều mà Hungtinton gọi là “clash of civilizations”. Toàn cầu hóa toàn diện đem đến các nhân tố vừa tích cực vừa tiêu cực: vừa thúc đẩy tiến hóa đời sống cá nhân và xă hội, vừa là một thách thức hết sức lớn lao đối với toàn nhân loại trước các hiểm họa cũng mang tính toàn cầu không biên giới (khủng bố, buôn người, bệnh truyền nhiễm….)
Trong tiến tŕnh chuyển hóa đời sống toàn nhân lọai và mỗi dân tộc, chuyển hóa dân chủ là một xu thế tất yếu. Nhưng tiến tŕnh chuyển hóa dân chủ đối với các nước hậu Đệ tam Quốc tế Cộng sản như Việt Nam và Trung Quốc cần được nh́n trong bối cảnh thế giới và nhân loại mới. Hơn thế nữa, cần kể đến những đặc tính riêng của các nước cộng sản trong thời kỳ hậu Đệ tam Quốc tế. Tiến tŕnh chuyển hóa tại những nước này có những bước đi đặc thù, chuyển từ cộng sản kiểu Leninist, Maoist, sang cộng sản “đối mới”, và đang chuyển từ đổi mới về kinh tế (đổi mới I), sang đổi mới về văn hóa-thông tin-giáo dục và chính trị-xă hội (đổi mới II – điều mà TNS McCain cũng vừa nói đến tại Hà Nội). Tiến tŕnh chuyển hoá này mang tính khách quan, hiện đang được nhiều nhà nghiên cứu theo dơi, mô tả, rút ra các qui tắc, và từ đó đưa ra những đề nghị cho các nhà làm chính sách, nhằm thúc đẩy tiến tŕnh này xảy ra nhanh hơn, đúng hơn, nhưng không đi ngược lại tiến tŕnh và các qui luật khách quan.[1]
Những người Việt Nam nào muốn tác động có hiệu quả được vào tiến tŕnh chuyển hóa khách quan này, trước hết cần t́m hiểu về tiến tŕnh chuyển hoá dân chủ nói chung, và tiến tŕnh chuyển hóa dân chủ đặc thù tại Việt Nam và Trung Quốc – đặc thù v́ vừa mang tính chất và qui luật chuyển hóa chung của các xă hội chậm tiến trong bối cảnh toàn cầu hóa đầu thế kỷ 21, lại vừa mang tính chất riêng của một chế độ cộng sản trong thời kỳ Hậu Quốc tế Cộng sản. Riêng với Việt Nam tính đặc thù trong tiến tŕnh chuyển hóa này lại c̣n khác với Trung Quốc, dù vẫn chung chế độ cộng sản, v́ dân tộc Việt và xă hội Việt tất nhiên khác với Tầu. Ngoài ra c̣n phải kể đến nhiều yếu tố khác như Việt Nam là thành viên khối ASEAN, quan hệ với Trung Quốc không “b́nh thường” – vừa thuận, vừa nghịch – và quan hệ với Mỹ và thế giới đă thay đổi… Việt Nam c̣n khác Trung Quốc v́ có một cộng đồng hải ngoại toàn cầu khá rơ ràng về lập trường chính trị đối với Hà Nội, khác với cộng đồng hải ngoại Trung Hoa và Đài Loan trong quan hệ với Bắc Kinh.
Trong bối cảnh đó, tôi cho rằng suy nghĩ và hành động nhằm đẩy nhanh tiến tŕnh chuyển hoá dân chủ tại Việt Nam cần được đặt trong một tầm nh́n toàn cầu, toàn dân tộc và toàn diện (kinh tế, văn hóa, xă hội, chính trị). Vấn đề chuyển hóa một xă hội không thể là một việc làm theo ư thích riêng mà đ̣i hỏi nhiều học hiểu, kiên nhẫn, tỉnh táo và khiêm tốn, trong tinh thần “vừa làm, vừa học”, “tri hành đồng tiến”. Và quan trọng là LÀM, làm thực – thực tâm v́ dân chủ và v́ dân tộc. Chỉ trong thực làm, qua kinh nghiệm thực tiễn, mới có được sách lược, chiến lược, chiến thuật, và phương thức khả thi và hữu hiệu. Làm thực và tỉnh táo cũng đ̣i hỏi tinh thần uyển chuyển, linh động, nhanh chóng thích nghi và điều chỉnh cho phù hợp thực tế. Nguyên tắc sống “đa nguyên trong nhất nguyên” của con người cũng cần được tuân thủ ở đây: mục đích là một, quyết tâm là một, không ǵ lay chuyển được, nhưng phương thức thực hiện th́ luôn luôn đa dạng, phong phú và cải tiến. Và trong công việc lớn lao mà thường ngày này của mỗi người Việt có ḷng, chỉ có một kẻ thù: mọi tư tưởng và cơ chế bảo thủ, giáo điều độc đoán, phi nhân, đến bất cứ từ đâu.