Bill
Hayton, Foreign Policy
Hà Quân chuyển ngữ
Ḍng của cải và đặc quyền ào ào tuôn vào Việt Nam đang đánh thức quốc gia xă hội chủ nghĩa này dậy. Nhưng, trước hiện trạng hàng loạt nhà đấu tranh đ̣i dân chủ bị bắt xử bỏ tù và mạng lưới quyền lực càng ngày càng thắt chặt, th́ bàn tay sắt của đảng Cộng Sản có thể biến tiến bộ trong kinh tế trở thành đại họa xă hội.
Vào
ngày 16 tháng Mười,
2008, một đôi lứa thuộc
tầng lớp doanh gia mới ở
Việt Nam đă cử hành hôn
lễ tại khách sạn
Caravelle, một khách sạn
sang trọng bậc nhất
thành phố Hồ Chí Minh,
một thời trước đây là
nơi ở làm việc của những
nhà báo chuyên đưa tin
về “Cuộc Chiến Việt
Nam.”
Chàng rể Nguyễn
Bảo Hoàng 36 tuổi, cổ
đông làm tổng giám đốc
một công ty đầu tư gọi
là IDG Liên Doanh Việt
Nam, cùng cô dâu Nguyễn
Thanh Phương 27 tuổi,
chủ tịch một công ty đầu
tư khác có tên là
VietCapital. Gộp lại với
nhau, hai công ty của họ
kiểm soát khoảng 150
triệu Mỹ Kim quĩ đầu tư
ở Việt Nam.
Nhưng cuộc hôn nhân này không phải là một câu chuyện kể khác về vấn đề tiền mới ở Việt Nam. Nguyễn Thanh Phương không chỉ là nhà đầu tư tài chánh – cô c̣n là con gái của đương kim thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Chàng rễ chồng của cô là một công dân Mỹ, có cha mẹ đă trốn chạy khỏi Việt Nam năm 1975 để đào tị cộng sản – bây giờ trở về để cưới con gái của người cộng sản.
Cuộc kết hợp của đôi doanh nhân này đă tóm thâu trong đó nhiều yếu tố của một Việt Nam mới, nơi mà bất chấp nguồn vốn ào ào đổ vào, đảng Cộng Sản vẫn c̣n thống trị cả hai thành phần tư và công. Nhiều doanh nghiệp “tư nhân” nhưng thực chất hoặc là những xí nghiệp trước đây của nhà nước (SOEs – State-owned Enterprises) hoặc c̣n một phần sở hữu của nhà nước, và đa số đang được điều hành bởi những đảng viên. Phần đông những tay nắm quyền kiểm soát những giới chóp bu cầm quyền thuộc thành phần tư nhân đều là người do đảng chỉ định, hoặc thành viên trong gia đ́nh của họ hoặc bạn bè thân hữu của họ. Thành phần tinh tuyển trong đảng Cộng Sản đang chuyển đổi phần kinh tế tư bản Việt Nam thành kinh tế gia đ́nh của họ. Và nếu việc tuyên phạt án tù bốn nhà đấu tranh đ̣i dân chủ cho tội âm mưu lật đổ chính quyền là biểu hiện ǵ đó, th́ việc củng cố quyền lực của đảng lúc này là một chuyển biến rất đáng ngại cho tương lai của Việt Nam.
Có đầy
dẫy những điển h́nh về
hiện trạng cấu kết gia
đ́nh dựa vào tiền của và
quyền lực trong xă hội
Việt Nam ngày nay: Một
trong những người giàu
nhất ở Việt Nam, Trương
Gia B́nh, chủ tịch một
công ty Công Nghệ Thông
Tin lớn nhất nước được
thành lập nên theo cách
đó – công ty FPT. Y c̣n
là người duy nhất ở Việt
Nam mỗi khi được nhắc
đến đều phải gọi thêm
tên đệm “cựu con rể” bởi
v́ y đă từng lấy con gái
của ông Vơ Nguyên Giáp –
một anh hùng quân đội,
tổng tư lệnh quân đội đă
về hưu, và là nguyên phó
thủ tướng một thời. Suốt
thập niên 1990, nếu một
doanh nghiệp nào muốn
tiếp cận những công ty
tầm cỡ của quân đội,
hoặc trong ngành xây
dựng hay thông tin viễn
thông, th́ trước tiên
phải đến gặp một người –
người đó là ông Giáp.
Một
điển h́nh khác là bà
Đinh Mỹ Hoa, người đầu
tiên tốt nghiệp với văn
bằng MBA từ Đại Học
Harvard của Việt Nam.
Đầu những năm 1990, khi
Ngân Hàng Thế Giới muốn
kích thích sự phát triền
cho thành phần kinh tế
tư nhân ở Việt Nam, đă
trao nhiều học bổng cho
lớp sinh viên trẻ, trong
đó có thị Hoa. Từ sau
ngày trở về nước, thị
Hoa với kiến thức mới mẻ
vừa thu nhận được đă
đứng ra thành lập một
công ty có tên gọi là
Galaxy mà hiện thời sở
hữu một hăng đại diện
quan hệ công chúng (PR
agency), sở hữu phần lớn
những chuổi nhà hàng
sang trọng theo phong
cách phương Tây ở trong
nước, một rạp chiếu phim
lớn ở thành phố Hồ Chí
Minh, và một hăng
sản
xuất phim. Dù ǵ đi nữa,
nó cũng là một mô h́nh
thành công của thành
phần kinh tế tư nhân.
Nhưng Galaxy không phải
tự dưng trên trời rơi
xuống. Nó là một trong
những công ty được đám
con ông cháu cha của lớp
thượng lưu trong đảng
thành lập nên. Khi Ngân
Hàng Thế Giới chọn trao
học bổng cho thị Hoa,
cha của thị bấy giờ là
thứ trưởng bộ ngoại
giao.
Câu chuyện giải phóng kinh tế của Việt Nam đă được đánh giá, dùng lời trích của Hồ Chí Minh nói về chuyện thống nhất đất nước, là “thành công, thành công, đại thành công.” Vào năm 1993, theo những số liệu của chính phủ, gần 60% dân số sống dưới mức đói nghèo. Đến năm 2004, con số đó đă giảm xuống c̣n 20%. Việt Nam đă hoàn thành hầu hết những Chỉ Tiêu Phát Triển Thiên Niên Kỷ của nó, đạt được những mục tiêu phát triển do Liên Hiệp Quốc đề ra, và đă thoát ra khỏi nhóm những quốc gia nghèo nhất trên thế giới và gia nhập vào với nhóm “những quốc gia có thu nhập trung b́nh.” Tiêu chuẩn sống của người dân vút cao, những chân trời của người dân rộng mở, những tham vọng của họ không ngừng phát triển.
Nhưng sự kiểm soát của nhà nước th́ đang gây nguy hại cho sự bành trướng của Việt Nam. Cuộc hôn nhân giữa một bên là đảng cầm quyền với một bên là quyền lợi tư nhân đang làm méo mó nền kinh tế theo hướng ư muốn của thiểu số hơn là hướng nhu cầu của đa số. Mạng chân rết của chủ nghĩa xă hội thân hữu bè đảng đang trở thành một mối nguy cho sự ổn định về lâu về dài của Việt Nam. Việt Nam đang có nguy cơ mang chung số phận với những kiểu mẫu trước đây của Ngân Hàng Thế Giới – bùng phát lớn mạnh theo sau là đổ vở tan hoang.
Những tập đoàn quốc doanh đang lập ra những kênh tài chánh ngoài kế toán để tài trợ cho những dự án sai lệch với nguyên tắc kinh tế. Tính đến thời điểm trước tháng Sáu năm 2008, đă có 28 doanh nghiệp quốc doanh đă chi ra khoảng 1,5 tỷ Mỹ Kim để thành lập hoặc mua lại phần quyền kiểm soát những công ty điều hành quĩ đầu tư, công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại, và cả những công ty bảo hiểm. Ba phần tư những công tư tài chánh của Việt Nam hiện tại là do những đại công ty quốc doanh làm chủ (c̣n được gọi là những tổng công ty). Nhiều công ty loại này c̣n mua lại những công ty tín phiếu bán buôn cổ tức. Gộp tất cả những thứ này lại, và nhiều những tổng công ty quốc doanh lớn nhất của Việt Nam rất có khả năng trở thành những chiếc hộp đen có khả năng tự cân đối tài chánh với những thỏa thuận phân bổ ngân sách mờ ám.
Mặc dù cái thời ngân hàng nhà nước cho vay tín dụng một cách dễ dăi hầu như đă không c̣n nữa, nhưng vẫn c̣n rất nhiều kênh khác có thể bơm tiền cho những công ty quốc doanh. Ngân Hàng Phát Triển Việt Nam (hoạt động bằng tài trợ của những chính phủ nước ngoài) và Quĩ Bảo Hiểm Xă Hội của nhà nước (được cho là có khả năng trở thành nhà đầu tư lớn nhất trong nước vào trước năm 2015) dường như đang điều hành những ngân quĩ bôi trơn nằm ngoài sổ sách cho lợi ích của thành phần quốc doanh. Rơ ràng là những công ty quốc doanh có một tương lai đáng kể, nếu không nhất thiết phải nói là sáng sủa, ở phía trước.
Giới lănh đạo đảng Cộng Sản Việt Nam muốn điều hành đất nước theo đường hướng giống như sách lược của Charles de Gaulle bên Pháp thời sau thế chiến II – khi mà giới chóp bu cầm đầu cả trong thành phần tư nhân cũng như quốc doanh được cấu kết với tầng lớp tinh tuyển đă được đào luyện từ những học viện như Viện Hành Chánh Quốc Gia École. Dưới ánh sáng của “chủ nghĩa de Gaulle của Việt Nam,” giới tinh hoa núp sau cánh gà (đảng Cộng Sản) được cho là độc quyền vạch ra tất cả mọi sách lược, chính sách và rồi ủy thác việc thực thi chúng cho nhà nước (do đảng kiểm soát). Chính phủ đến lượt thiết lập nên những luật định và sử dụng bất kể nguồn tài nguyên nào có sẵn trong tay – guồng máy công quyền quan liêu, hệ thống công ty quốc doanh, thành phần tư nhân, những nhà đầu tư ngoại quốc, những nhà tài trợ quốc tế, vân vân – để đảm bảo những chính sách của đảng được thực thi. Từ đằng sau cánh gà, đảng giám sát, lùa dắt, thúc ép những diễn viên khác nhau để đảm bảo rằng chính sách được tuân thủ không sai chạy. Đó là, tối thiểu, điều đảng mong muốn luôn xảy ra. Nhưng thực tế thường diễn ra trái ngược hoàn toàn.
Với tiền bạc dễ dàng kiếm ra rủng rỉnh trong túi, việc hối lộ quan chức công quyền để nhắm mắt làm ngơ trước việc vi phạm pháp luật đă trở nên quá dễ dàng. Những đảng viên có trách nhiệm với cái đuôi của những công ty quốc doanh th́ quay ra ngoe nguẩy trung thành với con chó chính sách của đảng. Nhưng như thế chưa phải là toàn bộ câu chuyện. Điều nổi bật của Việt Nam chính là cách thức, ngay tại thời điểm đang bị khủng hoảng, đảng Cộng Sản có thể kỷ luật những thành viên tôi tớ và đưa nền kinh tế quay trở lại dưới sự kiểm soát của trung ương. Nhưng đảng có thể làm như thế được bao lâu nữa?
Cho đến gần đây, Việt Nam đă phân chia lợi nhuận từ sự phát triển có phần hợp lư hơn bất ḱ quốc gia lân bang nào. Cái định hướng xă hội chủ nghĩa của đảng xem ra vẫn c̣n có nghĩa ǵ đó. Nhưng trong tương lai, sự tái phân phối sẽ có nghĩa là tước đi nguồn tài sản khỏi tay những kẻ chống lưng lớn nhất của đảng. Liệu tầng lớp lănh đạo đảng có đủ khả năng đối đầu với tầng lớp công dân giàu có mới nổi lên và đ̣i hỏi họ trao bớt lại tài sản của ḿnh qua việc đóng thuế để làm ơn ích cho đám dân chúng nghèo khổ ở những vùng sâu vùng xa được hay không? Có phải những cáo trạng phi lí tuyên phạt những nhà đấu tranh đ̣i dân chủ tại phiên ṭa hôm thứ Tư trong tuần là dấu hiệu báo rằng những mạng lưới tham nhũng của đảng, của quyền lực và quyền lợi đă vượt ra khỏi mọi tầm kiểm soát? Nếu quả thật như thế, th́ nguồn tiền mới của Việt Nam sẽ sụp đổ bởi chính sức nặng của nó.
------------------------------------------------
Nguồn: http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/01/21/vietnams_new_money?page=0,0
Vietnam's New Money
An influx of wealth and privilege is shaking up this socialist country. But, as pro-democracy activists are jailed and the network of power tightens, the Communist Party's strong hand may be turning economic progress into a social disaster.
BY BILL HAYTON | JANUARY 21, 2010
On
Nov.
16,
2008,
two
of
Vietnam's
new
entrepreneurs
were
married
in
the
Caravelle,
Ho
Chi
Minh
City's
first
luxury
hotel,
once
home
to
journalists
covering
the
"American
War."
The
groom
was
36-year-old
Nguyen
Bao
Hoang,
managing
general
partner
of
an
investment
firm,
IDG
Ventures
Vietnam,
and
his
bride
was
27-year-old
Nguyen
Thanh
Phuong,
chairperson
of
another
investment
firm,
VietCapital.
Between
them,
their
two
companies
controlled
around
$150
million
of
investments
in
Vietnam.
But the wedding wasn't just another story about new money in Vietnam. Nguyen Thanh Phuong isn't just an investment banker -- she's the daughter of the prime minister, Nguyen Tan Dung. The man she was marrying is an American citizen, the child of parents who fled Vietnam in 1975 to escape the communists -- now returned to wed the daughter of one of them.
Their union encapsulates many elements of the new Vietnam where, despite an influx of new wealth, the Communist Party still dominates both the public and private sectors. Many "private" businesses are either former state-owned enterprises (SOEs) or still have some state ownership, and most are still run by party members. Most of the controllers of the commanding heights of the private sector are party appointees, their family, or their friends. The Communist Party elite are turning Vietnamese capitalism into a family business. And if this week's conviction of four pro-democracy activists on subversion charges is any sign, the consolidation of party power is a very frightening development for Vietnam's future.
There are many examples of the family relationship between money and power in today's Vietnam: One of Vietnam's richest men, Truong Gia Binh, is chairman of the country's biggest indigenous IT firm, FPT. He's also the only man in Vietnam routinely referred to with the prefix "former son-in-law" because he was once married to the daughter of Vo Nguyen Giap -- war hero, retired army commander, and former deputy prime minister. During the 1990s, if a business needed contacts in the army's extensive array of companies, or in construction or communications, Giap was the man to see.
Another example is Dinh Thi Hoa, Vietnam's first Harvard University MBA graduate. In the early 1990s, when the World Bank wanted to stimulate private-sector development in Vietnam, it awarded many scholarships to young people, including Hoa. On her return, Hoa used her newfound knowledge to found a company called Galaxy that now owns a PR agency, most of the good Western-style restaurant chains in the country, a big cinema in Ho Chi Minh City, and a film production company. In many ways it's a model of private-sector success. But Galaxy didn't just spring up out of nowhere. It's one of the many firms created by the children of the party elite. When the World Bank chose Hoa for the scholarship, her father was deputy foreign minister.
The story of Vietnam's economic liberalization has been, to quote Ho Chi Minh on national unity, "success, success, great success." In 1993, according to government figures, almost 60 percent of the population lived below the poverty line. By 2004 that figure was down to 20 percent. The country has met most of its Millennium Development Goals, development targets set by the United Nations, escaping the ranks of the poorest countries to join the group of "middle-income states." People's living standards are soaring, their horizons are widening, and their ambitions are growing.
But the state's control over Vietnam's expansion is troublesome. The marriage between party and private interest is distorting the economy toward the wants of the few rather than the needs of the many. And networks of crony socialism are becoming a threat to Vietnam's future stability. Vietnam risks the fate of many of the World Bank's previous poster children -- boom followed by bust.