GS.NGND Nguyễn Văn Chiển
Dự án khai
thác quặng bauxit ở Tây Nguyên là một việc không quan
tâm đến các yếu tố thiên thời, địa lợi, nhân ḥa.
Thiên thời ở đây là điều kiện khách quan không thuận lợi. Trong giai đoạn nước sôi lửa bỏng của cơn khủng hoảng tài chính thế giới, và Việt Nam cũng không ngoại lệ khi đang phải hứng chịu lạm phát phi mă, đời sống nhân dân c̣n nhiều khó khăn. Việc triển khai dự án này không phải là giải pháp lợi ích kinh tế hiệu quả bởi: bauxit không phải là quư hiếm do vậy nếu chúng ta khai thác sẽ rất khó bán. Hiện nay chỉ có Trung Quốc, quốc gia đứng thứ hai thế giới trong khai thác và chế biến bauxit, mới có thể đứng ra “bao tiêu” được với giá rất rẻ.
Trong quá khứ, chúng ta đă đặt vấn đề với khối SEV, trong đó có cả Liên Xô, trong việc hợp tác khai thác bauxit ở Tây Nguyên nhưng chính các chuyên gia SEV đă cảnh báo về những bất lợi sẽ xảy ra tiến thành khai thác sẽ không có lợi, đồng thời họ cũng khuyến cáo chúng ta nên trồng những cây công nghiệp dài ngày như cà phê, chè, cao su… với hiệu quả kinh tế cao hơn.
C̣n về địa lợi, Tây Nguyên là nóc nhà của Đông Dương. Việc khai thác bauxit ở Tây Nguyên về mọi mặt không chỉ ảnh hưởng đến Việt Nam mà c̣n cả với các nước láng giềng như Lào, Campuchia. Quá tŕnh khai thác sẽ có một tác động rất lớn đối với môi trường bởi lẽ, để khai thác quặng bauxit, cần phải bóc một lớp đất dày 10 mét chứa bao nhiêu cây rừng và các thảm thực vật kèm theo đó là hệ sinh thái nhiệt đới phong phú, đồng thời trong quá tŕnh khai thác sẽ tạo ra một lượng bùn khổng lồ gây ô nhiễm.
Theo nguyên tắc, khai thác xong phải hoàn thổ, nhưng công đoạn này đă hết sức khó khăn tốn kém. Thực tế việc khai thác than tại các mỏ lộ thiên ở Quảng Ninh đă cho chúng ta thấy, v́ ham lợi mà vô trách nhiệm không hoàn thổ đă để lại một “quang cảnh hăi hùng” ở nơi này.
Bên cạnh hiện tượng ô nhiễm ngay tại địa bàn th́ việc khai thác bauxit sẽ cần phải sử dụng một lượng lớn nước mặt. Trong khi Tây Nguyên, trong một năm, chỉ có 6 tháng mùa khô và 6 tháng mùa mưa, mà mùa khô ở đây thiếu nước trầm trọng. Ngoài ra, hệ thống các sông Tây Nguyên cung cấp nước mặt cho sông Bé, sông Bé chảy vào sông Đồng Nai tại thị trấn Gia Nghĩa, rồi cung cấp nước ngọt cho TP.HCM. Khi khai thác bauxit sẽ tác động trực tiếp, gây ô nhiễm nguồn nước này, do đó cả TP.HCM sẽ rơi vào cảnh…thiếu nước ngọt.
Việc khai thác bauxit sẽ tiêu thụ một lượng điện rất lớn, trong bối cảnh đất nước đang thiếu điện, có thể xảy ra t́nh trạng không đủ điện để điện phân quặng đến giai đoạn cuối cùng cho ra nhôm. Do vậy sẽ lăng phí rất lớn v́ phải bán quặng thô cho nước ngoài (nếu chế biến được thành alumina giá trị sẽ tăng lên gấp 8 lần, c̣n nếu chế biến thành nhôm giá trị sẽ tăng lên 100 lần).
Nhưng trên hết, sự tổn thương đến con người, đến văn hóa Tây Nguyên mới là việc hệ trọng cần phải bàn đến, bởi đó là là thứ tài sản quốc gia vô giá hơn cả.
Tây Nguyên là địa bàn sinh sống lâu đời của các dân tộc thiểu số. Họ là chủ nhân lâu đời của mảnh đất này. Đối với người dân Tây Nguyên, cà phê, cao su và các cây lương thực khác đă trở thành “nguồn sống”. Đối với người dân đồng bằng, do công nghiệp hóa, mở rộng các khu công nghiệp, nông dân mất đất, mất ruộng. Một số ít thanh niên may mắn được vào các nhà máy làm việc c̣n lại đa phần nông đân đều không có nghề. Nhưng những người nông dân này đủ năng động để lên thành phố kiếm việc. Nhưng c̣n những người dân ở Tây Nguyên th́ khác, họ không đủ tháo vát như người dân đồng bằng để t́m kế sinh nhai. Mất đất với họ đồng nghĩa với việc bị tước đoạt toàn bộ phương tiện để sinh sống. Như vậy là chưa nhân ḥa.
Trong 5 năm làm điều tra lănh thổ Tây Nguyên (1977-1981), chúng tôi đă kiến nghị Nhà nước phải coi trọng đời sống cư dân bản địa Tây Nguyên. Dự án khai thác bauxit ở Tây Nguyên là một ví dụ điển h́nh về việc 30 năm qua, chẳng mấy ai quan tâm đến kiến nghị đó của các nhà khoa học.
03/11/2008
NVC