Trong khoảng từ 1-12-2008 đến 31-5-2009, theo Viện Kiểm sát Tối cao: số vụ án tham nhũng mới khởi tố giảm 12%; số bị can tham nhũng giảm 18,7%. Đặc biệt, đối tượng bị khởi tố v́ tham nhũng là quan chức ở cấp trung ương, cấp tỉnh giảm nhiều trong khi quan chức cấp xă, huyện lại tăng so với cùng kỳ năm trước.

Cùng thời gian đó, một cuộc khảo sát do Tập đoàn Ernst &Young và VCCI tiến hành cho thấy, “hơn 80% doanh nghiệp liên quan đến tham nhũng và 48% doanh nghiệp đă từng mất hợp đồng, mất cơ hội làm ăn v́ không đưa hối lộ”. Nếu không có cuộc Khảo sát độc lập nói trên, th́ những con số mà Viện Kiểm sát Tối cao đưa ra dễ mang lại cảm giác, tham nhũng đă giảm sau khi có “Luật Pḥng Chống” và sau khi có các “Ban Chỉ đạo”.

Luật Pḥng Chống Tham nhũng buộc “cán bộ từ phó trưởng pḥng của ủy ban nhân dân huyện”, thậm chí “một số cán bộ, công chức tại xă, phường” cũng phải kê khai tài sản “có giá trị từ năm mươi triệu đồng trở lên”.

Tuy nhiên, chưa có vụ tham nhũng nào được phát hiện dựa trên các bản kê khai tài sản. Vụ PCI, khi vừa xảy ra, cho dù phía Nhật yêu cầu Việt Nam điều tra tài sản của ông Huỳnh Ngọc Sỹ ngay, nhưng “bản kê khai tài sản” của ông Sỹ dường như đă không trở thành một trong những căn cứ giúp t́m ra khoản tiền hối lộ, được nói là, có thể lên tới hàng triệu đô la tiền mặt.

Buộc kê khai tài sản của cán bộ, từ cấp phường xă, tưởng như có thể bày tỏ được khát vọng chống tham nhũng một cách lớn lao. Nhưng, sở dĩ phương thức chống tham nhũng khá hiệu quả ở nhiều quốc gia này đă không phát huy tác dụng ở Việt Nam là bởi người dân không tiếp cận được thông tin về tài sản mà cán bộ đă từng kê khai ấy. Gần 320.000 người phải kê khai tài sản theo Luật ở Việt Nam mà vẫn không làm cho dân chúng quan tâm. Trong khi, ở Hàn Quốc, “Ủy ban Đạo đức Công chức” chỉ cần công bố tài sản khai báo của trên dưới một trăm người là “thế trận chống tham nhũng” ngay lập tức được toàn dân ủng hộ.

Từ năm 1981, Tổng thống Chun Doo-hwan của Hàn Quốc đă ban hành “Luật Đạo đức Công chức”, theo đó quy định chế độ đăng kư tài sản. Tuy nhiên, Luật này đă không phát huy tác dụng v́ nhà độc tài Chun Doo-hwan đă giữ những bản kê khai ấy “trong hồ sơ”. Luật chỉ thực sự phát huy tác dụng từ năm 1988, khi Tổng thống Roh Tae-woo đứng ra công khai tài sản của ḿnh và đặt tài sản của 103 quan chức khác dưới sự “giám sát của dân chúng”.

Sở dĩ “việc tiết lộ thông tin của hồ sơ xác minh (tài sản) bị nghiêm cấm”, theo Phó Tổng thanh tra Chính phủ, ông Mai Quốc B́nh: “Những hồ sơ này được quản lư theo quy định về quản lư hồ sơ cán bộ”. Một quan chức cao cấp trong lĩnh vực chống tham nhũng khác, ông Trần Đại Hưng, Phó Ban Nội chính Trung ương, th́ nhận thức: “Không nên công khai v́ đó là quyền cá nhân, phải được bảo vệ”.
Quyền riêng tư của cá nhân đúng là thiêng liêng, nhưng với một người có thể sử dụng quyền lực để thâu tóm tài sản một cách bất minh th́ lợi ích của nhà nước, của nhân dân quan trọng đến nỗi, không thể giữ “đất đai, biệt thự” của những người ấy trong ṿng bí mật.

Nếu thực tâm chống tham nhũng, không chỉ tài sản của các quan chức, của vợ hoặc chồng, của con cái, dâu rể… đều phải công khai; mà, các riềng mối làm ăn của họ cũng phải được nhân dân giám sát. Vợ con của ông giám đốc sở quy hoạch không thể làm dịch vụ xin giấy phép xây dựng; dâu rể của một ông bộ trưởng không thể là đối tác của các tập đoàn nhà nước thuộc ngành ông; ngay cả danh sách những người “hùn hạp” với vợ con của các quan chức cao cấp cũng phải được công khai, bởi những khoản “hùn hạp” ấy có thể trở thành những khoản “lobby chính sách”. 

V́ sao trong số hơn 300 ngh́n cán bộ kê khai tài sản chỉ có dăm bảy trường hợp bị khiếu nại “khai man”? Ông Đặng Hạnh Thu mua được 26 lô đất ở Biên Ḥa khi ông c̣n là Cục trưởng Hải quan Đồng Nai, nhưng cho đến khi lên đến Tổng Cục trưởng Tổng cục Thuế, số tài sản ấy không ai biết liệu có “nằm trong hồ sơ cán bộ”. Những cấp đề bạt ông Thu có thể không biết 26 lô đất nói trên, nhưng người dân Biên Ḥa th́ biết.

Nếu như quy tŕnh bổ nhiệm những quan chức cao cấp như ông Thu diễn ra một cách công khai và hồ sơ tài sản mà những cán bộ như ông kê khai cũng được đưa lên báo chí và đưa lên website của Ban Chỉ đạo Pḥng Chống Tham nhũng th́ nhân dân sẽ lập tức giúp nhà nước phát hiện phần mà những quan chức này che giấu. Ngoài việc công khai tài sản, Luật cần bổ sung điều khoản xử lư việc khai man, có thể coi phần tài sản mà quan chức cố t́nh che dấu ấy là “tài sản bất minh”, có thể bị truy cứu tội tham nhũng nếu có thêm chứng cứ hoặc bị sung vào công quỹ. Phát giác của người dân về tài sản của các quan chức cao cấp phải được pháp luật bảo vệ, cho dù thông tin ban đầu có thể chưa chính xác.

Chỉ nên công khai tài sản của những quan chức ở những cấp mà quyền lực của họ có thể ảnh hưởng tới chính sách, tới những dự án mang lại nhiều tiền bạc. Nếu các quan chức từ chối công khai tài sản của ḿnh v́ cho đó là những thông tin riêng tư, th́ họ hoàn toàn có thể từ chối nhận những quyền cao chức trọng. Một người không thể vừa rao giảng trước nhân dân vừa sở hữu những tài sản không thể chứng minh nguồn gốc. Công khai rơ ràng là một chế tài khắc nghiệt, nhưng chỉ có công khai mới loại ra khỏi bộ máy những người lựa chọn quan quyền không phải v́ muốn làm công bộc của dân.

Không thể nhân danh quyền riêng tư của “các quan” để không áp dụng một phương thức chống tham nhũng được tin là sẽ mang về hiệu quả. V́, nếu không chống được tham nhũng, th́ không chỉ “quyền riêng tư” mà những quyền căn bản khác của người dân cũng sẽ bị tham nhũng đe dọa. Đạo đức, xă hội và môi trường kinh doanh liệu có thể phát triển lành mạnh được không, khi mà “48% doanh nghiệp đă từng mất hợp đồng, mất cơ hội làm ăn v́ không đưa hối lộ”.

 

Huy Đức