Vĩnh cửu trong ḷng người

11 tháng 9, hai ṭa tháp đôi sụp đổ. Tổng thống G. Bush tuyên bố nước Mỹ bị tấn công, có nghĩa là chiến tranh đă diễn ra ngay trong ḷng nước Mỹ, nơi mà người dân Mỹ tin tưởng rằng chiến tranh có ở khắp nơi trên thế giới trừ nước Mỹ. Cú chấn thương khủng khiếp ấy, theo lô-gic phương Đông, sẽ hằn sâu măi măi trong tâm trí người Mỹ. H́nh như không hẳn vậy. Nỗi đau vẫn được nhắc nhở mỗi lần kỷ niệm ngày đen tối ấy, nhưng dường như nó không làm người Mỹ chỉ quay nh́n kư ức đau buồn.
Một tượng đài mới được dựng lên để ghi nhớ. Nó sẽ có ǵ qua h́nh ảnh thể hiện? Lửa? Sự đổ nát? Những gương mặt uất hờn? Nước mắt? Không, nó chỉ là cái hồ nước mênh mông phản chiếu bầu trời, mây trắng in trong ấy, mặt trời soi xuống đấy. Những tên người chết được khắc chung quanh thành hồ không theo thứ tự abc nào cả. Trong cái chết, họ cũng b́nh đẳng như trong cuộc sống. Nơi ấy dành chỗ cho một cành hoa, ngọn nến đặt xuống, thế thôi. Và một tượng đài khác được tặng cho nước Mỹ, tác giả là một điêu khắc gia danh tiếng người Nhật Bản, được thể hiện rất phương Đông. Giữa hai h́nh khối tượng trưng hai toà tháp chảy xuống một giọt nước mắt. Vẫn có nước mắt, vẫn không thể không biểu tượng nỗi đau bằng nước mắt. Tư tưởng và nghệ thuật khác nhau rồi nhé.
Chiến tranh Việt Nam tṛn 30 năm. Ḥa b́nh cũng chỉ hơn một chút. Nhưng suốt hơn 30 năm không chiến tranh hay chưa thật sự hết chiến tranh? Biên giới Tây Nam, rồi biên giới phía Bắc. Kư ức chiến tranh lại đầy chấn thương đến nỗi tượng đài nơi đâu trên đất nước cũng chỉ một tư duy: Những cánh tay vung lên, súng ống, giáo mác, những gương mặt khắc khổ, căm giận, đau đớn. Những tượng đài không có bóng dáng của tương lai hạnh phúc. Nó hoàn toàn là quá khứ đau thương. Hào hùng ư? Nhưng buồn quá.
Những năm đầu sau 1975, khi Nhà Triển lăm Chứng tích Chiến tranh trên đường Vơ Văn Tần c̣n mang tên Nhà Trưng bày Tội ác Mỹ-Ngụy, nhiều chủ nhật, từng đoàn người xếp hàng vào xem, ngoài súng ống, nhà tù, bom ḿn, máy bay, xe tăng, c̣n những kệ trưng bày những hũ đựng thai nhi dị dạng v́ chất độc khai hoang, theo như lời chú thích. Trong ḍng người ấy không chỉ có những người đă trưởng thành. Người ta dễ dàng bắt gặp những thiếu nhi khăn quàng đỏ, hay nhi đồng mẫu giáo. Nhân danh tố cáo tội ác, phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng, người ta cho trẻ con xem những thứ chỉ có thể gây chấn thương tâm hồn trước những h́nh ảnh ghê sợ.
1989, tôi viết bài thơ “Thư gửi các thiên thần”:
Chào những thiên thần bé nhỏ Tôi gặp sáng nay trên con đường mát hàng me xanh ngắt Những hàng me đă đi vào vô số nhạc và thơ Tôi xin tự giới thiệu Tôi – một người đă lớn Kẻ suốt đời đi t́m tuổi thơ đă mất... ........................................... Thưa các thiên thần bé nhỏ Đang đuổi theo những chiếc lá me lăn tăn đầu phố Khăn quàng các em bay như màu lửa À không! Tôi xin lỗi Khăn quàng đẹp như đuôi những chú cá phướn trong chiếc lọ thủy tinh ở nhà Sau những tṛ nghịch ngợm lại xếp hàng đôi, hàng ba Đi vào xem máy chém. Đi vào xem những chiếc lọ thủy tinh không có con cá phướn Chỉ bềnh bồng trôi nổi những xác người Những xác người ghê rợn Nhăn nhúm... Co quắp... Thưa những người lớn đang làm nhà d́u dắt Đang hào hứng thuyết minh Đố quí vị đêm nay có bao nhiêu đứa trẻ giật ḿnh Trong giấc mơ ôm mặt khóc? ............................................................ Hăy giật ḿnh khi trẻ thơ thắc mắc Cái chết là ǵ? Chiến tranh là ǵ? Máy chém. Để làm chi? [Sài g̣n 1989]

Cũng hàng chục năm qua,, cứ vào ngày kỷ niệm Thương binh liệt sĩ 27 tháng 7, nhiều nơi tổ chức những cuộc ca hát, giao lưu. Những bà mẹ liệt sĩ được mời đến. Khăn rằn quấn cổ, áo vải nâu hay một chiếc áo dài đơn sơ của mọi bà mẹ quê Việt Nam. Ở đấy nỗi đau thương của các mẹ lại được khơi dậy bằng những câu hỏi: Con của mẹ hy sinh năm nào, ở đâu? Trên những gương mặt già nua, những giọt nước mắt không c̣n để lăn xuống nữa. Nỗi đau thấu trời khi lần lượt đặt lên bàn thờ toàn bộ tài sản của ḿnh: những đứa con trai, con gái... Gương mặt những bà mẹ ấy đă thành đá núi câm lặng.
Nếu tôn trong nỗi mất mát, đau đớn đến kinh hoàng kia, lẽ ra hăy để các mẹ yên lặng. Nỗi đau vùi xuống c̣n chưa hết, sao lại cứ moi lên?
Con cái chết hết, các mẹ cần ǵ vào tuổi già cô quạnh. Các mẹ cần được chăm sóc chia sẻ, an ủi.Các mẹ cần cơm ăn áo mặc như mọi người. Tượng đài hàng trăm tỉ trong lúc đất nước c̣n khốn đốn đủ thứ, thật sự có cần không? Hăy thử làm một cuộc trưng cầu từ người dân và chính các mẹ hôm nay. Câu trả lời chắc chắn sẽ khác hẳn cái câu cửa miệng quen thuộc “Theo nguyện vọng của nhân dân...”
Bộ phim “Giải cứu binh nh́ Ryan” chỉ đọng lại một vấn đề duy nhất . Khi người mẹ đă mất hai người con trai, người cuối cùng bằng mọi giá phải được mang trở về, phải được sống sót để chăm sóc, xoa dịu nỗi đau người mẹ. Nghĩa vụ cao cả chiến đấu cho đất nước những người khác sẽ gánh thay anh. Anh xứng đáng sống để trở về.
Tượng đài đâu chỉ dành cho những nỗi chết. Nó c̣n dành cho những ǵ vinh danh quyền sống của con người. Mà những tượng đài vinh danh quyền sống ấy thường vĩnh cửu ở trong ḷng người.
Không thể khác.

Đỗ Trung Quân

tienve.org