Có cách nào đẩy nhanh tốc độ nâng cao dân trí để sớm giành được dân chủ?

 

Bùi Minh Quốc

 

Liệu có cách nào không nhỉ?

Bây giờ th́ hầu hết mọi người đều đồng ư với nhau rằng muốn xây dựng một chế độ dân chủ thật tử tế, thật bền vững, tất phải xây từ cái nền dân trí; dân trí có được khai mở từng bước vững chắc và ngày càng nâng cao th́ mới xây dựng được một chế độ dân chủ thật chất lượng, và chất lượng ấy luôn tương ứng với tŕnh độ dân trí, không thể “ăn non” mà cũng chẳng thể “ăn già”.

Nói đến nâng cao dân trí th́ ai cũng thấy là việc phải làm lâu dài.

Cụ Phan Châu Trinh từ cách đây hơn một trăm năm vạch đường cứu dân cứu nước bắt đầu bằng KHAI DÂN TRÍ. Cụ Huỳnh Thúc Kháng viết năm 1928: “Cái dốt là cái họa của người An Nam”. Cụ Hồ Chí Minh ngay sau khi cách mạng tháng Tám 1945 thành công đă xác định một trong mấy nhiệm vụ hàng đầu của Chính phủ là lănh đạo toàn dân DIỆT GIẶC DỐT (cùng với nhiệm vụ CHỐNG GIẶC NỘI XÂM giữa lúc chính quyền cách mạng c̣n trong trứng nước và phải chống thực dân Pháp trở lại xâm lược).

Trước cụ Hồ hàng trăm năm, cụ Các Mác đă nêu nỗi lo về cái họa dân ngu: “Sự ngu dốt, đó là cái sức mạnh quỷ sứ, và chúng tôi sợ rằng nó sẽ c̣n là nguyên nhân của nhiều bi kịch”. Cụ Mác nói đúng nhưng chưa đủ. Bản thân sự ngu dốt không có tội, nó là hệ quả của một tŕnh độ xă hội lạc hậu; bi kịch chỉ xuất hiện và trở thành đại họa bám níu dai dẳng vào số phận loài người khi sự ngu dốt được trao quyền lực, và trớ trêu thay, chính học thuyết chuyên chính vô sản của Mác lại trao quyền lực cho sự ngu dốt.

Tuy nhiên, đừng quên một điều cũng rất trớ trêu này: những người vô sản thành thị và nông thôn đói khổ ít học bỗng chốc nhờ cái quái chiêu “đường lối giai cấp trong công tác cán bộ” mà nhảy phắt lên ghế vua quan th́ tiếp đó họ tuyệt đối không ngu tí nào trong các thủ đoạn bám giữ quyền lực. Ngu sao được khi họ biến tiền thuế của dân thành một thứ “cơm vua lộc chúa” đem ban phát để sai khiến – dưới nhăn hiệu “lănh đạo” – thật “tài t́nh” cả một “đội ngũ trí thức” ngày đêm miệt mài chế tác đủ thứ lư sự ngụy biện chày cối nhằm kéo dài t́nh trạng ngu dân, và mỉa mai thay, trong “đội ngũ” ấy không phải chỉ toàn bọn “học giả bằng thật” mà lại có cả không ít những bậc tài cao học rộng thông kim bác cổ, hơn nữa lại từng là nạn nhân của chuyên chính vô sản.

Trở lực trực tiếp gây hại gây rối cho việc nâng cao dân trí chính là cái “đội ngũ” bùng nhùng bầy nhầy này. Cần nói luôn, với “đội ngũ” này th́ không hẳn chỉ là vấn đề “sĩ trí” mà lại là chuyện “sĩ khí”. Một bằng chứng nóng hổi: Đại hội lần thứ VIII của Hội Nhà văn Việt Nam đầu tháng 8.2010 vừa qua, cả một đội ngũ lớn “chiến sĩ – nghệ sĩ”  luôn tự phong là “lương tâm tiêu biểu”, “trí tuệ tiêu biểu” được chi tiền dồi dào kéo về Thủ đô họp đại hội chỉ để tŕnh diễn màn “Yêu Tổ quốc chỉ c̣n nghe ú ớ” (thơ Thanh Thảo).

Trước t́nh h́nh ấy, những người sốt ruột mong sớm có dân chủ đâm ra cáu tiết bài bác luận điểm “ôn ḥa, tiệm tiến”, hoặc là nản chí tặc lưỡi buông xuôi ngồi chờ quy luật, chờ vận nước – “cái ǵ phải đến nó sẽ đến”.

Tôi thuộc trường phái sốt ruột, cực kỳ sốt ruột, v́ luôn cảm thấy thời gian ở Việt Nam đất nước tôi không trôi theo tốc độ b́nh thường như ở những xứ sở khác, mà trôi theo tốc độ của máu chảy, tốc độ của mồ hôi rơi, của nỗi ngột ngạt bức bối nơi vô vàn những thân phận oan khiên đang bị bóp cổ, bị bịt mồm, bẻ bút.

Nhưng b́nh tĩnh mà xét th́ dù sốt ruột đến mấy cũng không thể hành động theo kiểu hăm hở nhảy xuống ruộng kéo cây mạ cao lên cho mau có lúa, khiến mất trắng cả mùa màng.

Tôi lại cũng không thuộc trường phái nản ḷng, cam chịu cảnh ngồi chờ quy luật.

Bao đêm trằn trọc tự hỏi: có cách nào đẩy nhanh tốc độ nâng cao dân trí? Có cách nào?

Rồi lần lần cũng thấy hé mở câu trả lời, ít nhất là trả lời cho riêng ḿnh, xin được tŕnh bày để cùng trao đổi ư kiến rộng răi.

Nói đến dân trí, nghe qua thấy thật mênh mông.

Thế th́ trong cái dân trí mênh mông đó, ta hăy chọn khâu nào là cơ bản nhất và cũng cấp bách nhất cần tập trung nỗ lực nâng cao trước hết. Theo tôi, đó chính là vấn đề dân quyền. Vâng, hăy tập trung nâng cao ư thức của người dân về dân quyền – gọi một cách nôm na là ư thức người dân về quyền làm chủ của ḿnh.

Người Việt Nam ḿnh không mấy ai không yêu nước, điều đó là quá rơ, nhưng có lẽ cũng chưa nhiều người thấy thật rơ điều này: ư  thức dân tộc phải gắn chặt với ư thức về dân quyền, nước được độc lập mà dân không có quyền th́ độc lập cũng không nghĩa lư ǵ; hiện thời dân ta đúng là đang sống trong một nền độc lập không có nghĩa lư ǵ, bởi người dân không có được cả đến cái quyền xuống đường biểu t́nh bày tỏ ḷng yêu nước, vậy mà vẫn chưa ngộ ra trạng thái dân-mất-quyền-yêu-nước của ḿnh.

Từ thuở bé, tôi đă hát câu hát Văn Cao: “Lập quyền dân, tiến lên, Việt Nam!”. Cái tiếng ḷng hồn nhiên của tôi ḥa trong tiếng ḷng của toàn dân Việt. Càng lớn lên, tôi càng ư thức rơ rằng con đường duy nhất đúng để Việt Nam tiến lên chỉ có thể là con đường lập quyền dân, người dân phải lập quyền, phải tự nắm lấy quyền của ḿnh – đúng như ư kiến của cố Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, Chủ tịch UBTW Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: “Dân chủ là cái phải đấu tranh để giành lấy chứ không thể ngồi chờ ai ban phát cho”.

Phạm vi của quyền làm chủ cũng khá là rộng, vậy trước hết hăy tập trung vận động thức tỉnh người dân nắm lấy quyền làm chủ ở những khâu then chốt nhất.

Theo tôi, hai khâu then chốt ấy là:

1 – Làm chủ trong sự suy nghĩ độc lập và công khai nói lên các suy nghĩ độc lập của ḿnh tại tất cả các cuộc hội nghị của các hội đoàn hiện hành và các tổ chức dân sự tự lập tự nuôi mà ḿnh tham gia. Muốn thế trước hết phải giành lấy quyền làm chủ thông tin, nhất là giới trẻ, tận dụng sức mạnh của thời đại thông tin để tự bứt phá khỏi sự vây bủa của hệ thống thông tin độc quyền.

2 – Làm chủ trong việc lựa chọn người thay mặt ḿnh gánh vác việc dân việc nước.

Không làm chủ được ở hai khâu này th́ người dân luôn rơi vào cảnh làm b́nh phong làm con rối trong tay mấy phần tử xôi thịt đương quyền ỷ vào thể chế độc đảng toàn trị như lâu nay, mà sau này khi xă hội chuyển sang thể chế đa đảng – một xu thế tất yếu – cũng sẽ lại tiếp tục bị giật dây bởi bọn chính khách xôi thịt cả đương quyền lẫn đối lập (thật và cuội).

Việc nâng cao ư thức và hành động làm chủ của người dân có lệ thuộc nhiều vào việc nâng cao học vấn không? Tất nhiên là có, nhưng theo tôi th́ vừa có vừa không, theo cái nghĩa không nhất thiết cứ phải nâng cao học vấn trước th́ mới nâng cao được dân trí. Th́ xă hội chả đang đầy dẫy những kẻ học vấn đầy ḿnh (học thật hẳn hoi cơ), mà thực chất vẫn luẩn quẩn vô tư (hoặc giả bộ vô tư) trong thân phận nô lệ, tôi đ̣i! Trong khi đó th́ các bà các cô thợ cấy của chúng ta, những người v́ đời sống khốn quẫn triền miên nên học vấn c̣n thấp, lại có đủ mẫn tuệ để phân biệt được người tốt kẻ xấu trong bộ máy công quyền và các tổ chức ngoại vi của hệ thống chính trị hiện hành. Vậy muốn đẩy nhanh tốc độ nâng cao dân trí về quyền làm chủ của người dân th́ hăy bắt đầu từ việc dễ làm nhất là vận động người dân nói thẳng nói thật những điều ḿnh nghĩ về đám quan chức ấy và cùng nhau thảo luận ở mọi chốn, từ bờ ruộng bờ tre lúc giải lao đến các đám cưới đám tang đám giỗ, các buổi đi chùa đi nhà thờ đi pích-ních, các cuộc họp xóm họp làng, chủ động giành lấy quyền có mặt và nói thẳng nói thật của ḿnh tại những cuộc tiếp xúc cử tri, buộc những ai đang gánh vác việc dân việc nước phải trực diện giải quyết các yêu cầu chính đáng của dân. Một cách làm nữa hơi khó hơn nhưng vẫn làm được, và dân ta đang chủ động làm ở một số nơi là tự nâng cao ư thức và hành động làm chủ của ḿnh ngay trong các cuộc đấu tranh v́ dân sinh. Giặc nội xâm muốn cướp đất của dân thường buộc phải vi phạm pháp luật hoặc lợi dụng kẽ hở của pháp luật, dùng lực lượng công an quân đội mà chúng nắm được để ăn cướp bằng bạo lực. Người dân một mặt dựa vào những điều khoản đúng đắn của luật pháp, dùng lư lẽ sắc bén để đấu lư với bọn chủ mưu (dân ta rất giỏi đấu lư với đám cầm quyền xôi thịt, và truyền thống này bấy lâu bị ch́m lắng nay đang bắt đầu trỗi dậy), đồng thời kiên tŕ vận động thuyết phục những người lính thừa hành: “Các em các cháu ơi, các em các cháu có được xơ múi ǵ đâu mà mang súng mang c̣ng đi ức hiếp dân, cướp đất dân cho bọn cấp trên các em phè phưỡn hưởng lợi, c̣n các em các cháu th́ bị dân oán ghét lây? Đừng có dại dột thế!”. Cũng như thế, khi người dân hỏi các công an viên giơ dùi cui đàn áp dân đi biểu t́nh chống giặc bành trướng: “Các anh có c̣n là người Việt Nam nữa hay không?” th́ chẳng phải đấy là dấu hiệu của một mặt bằng dân trí dân khí cao hơn cả “sĩ trí” “sĩ khí” Hội Nhà văn Việt Nam hay sao? Và người công an nghe câu hỏi ấy của dân th́ không thể không cảm thấy nhục nhă, nhất định đêm về không thể không suy nghĩ, và từ đó, cái “công an trí” trong con người anh ta không thể không chuyển biến cùng với dân trí. Và Đảng trí nữa, t́nh trạng Đảng trí thấp hơn dân trí th́ nhiều người đă nêu, cái “Đảng trí” đang giả đ̣ “đăng trí” ấy liệu có thể cứ ù ĺ măi trước sự chuyển biến, dù c̣n chậm và phân tán, của dân trí không? Nhất định sẽ có những người đảng viên cảm thấy nhục với dân khi ḿnh đang tự để mất dần tư cách yêu nước, tư cách v́ dân – điều mà cả đời họ lấy làm hănh diện (và kiêu ngạo lố bịch nữa), chắc họ không thể cam chịu đeo măi nỗi nhục ấy chỉ v́ giữ nguyên tắc Đảng, họ không thể không thấy chỉ c̣n một con đường tự cứu duy nhất là phải xé rào để hành động v́ dân v́ nước như Kim Ngọc, như Vơ Văn Kiệt đă làm và làm có hiệu quả. Sự quật khởi của những đảng viên như thế lúc đầu c̣n lẻ tẻ nhưng sức ép của ḷng dân trí dân nhất định sẽ khiến ngày càng xuất hiện nhiều hơn, vừa làm chuyển biến Đảng trí trong nội bộ Đảng đồng thời tác động trở lại vào dân trí. Sự chuyển biến và tác động tương hỗ qua lại giữa Đảng trí và dân trí từng ngày một sẽ tạo nên những làn sóng vừa nổi vừa ngầm làm cho thế trận chống nội xâm chống bành trướng xây dựng dân chủ dần tiến đến thế thượng phong ngày càng vững hơn với lực ngày càng đông đảo hơn. Hàng mấy chục triệu đảng viên, cựu chiến binh và gia đ́nh liệt sĩ, bộ phận hy sinh mất mát nhiều nhất trong chiến tranh nhưng thiệt tḥi nhất trong ḥa b́nh (đến mức đảng viên cũng mất luôn cả quyền công dân) là lực lượng tiềm ẩn hùng mạnh của dân chủ.

Thế thượng phong của dân chủ là thế của những người đi đánh giặc bành trướng, đánh giặc nội xâm (trong đó có bọn tay sai bành trướng), là thế của người đi đ̣i nợ, trước hết là món nợ về các quyền cơ bản đă được ghi trong Hiến pháp như tự do báo chí, tự do xuất bản, tự do lập hội, tự do biểu t́nh, v.v. mà giặc nội xâm (chiếm đa số trong các cấp ủy và các cương vị chủ chốt trong bộ máy công quyền) đang cố t́nh vỗ nợ. Khi ư thức được thế thượng phong của người đi đánh giặc, đi đ̣i nợ, nhân dân sẽ tự vượt thoát ra khỏi tâm lư của quan hệ xin-cho, chuyển sang tâm lư và ư thức làm chủ, từ đó chuyển sang hành động làm chủ.

Khâu then chốt thứ hai của làm chủ là làm chủ lá phiếu. Hệ thống chính trị hiện hành dù là độc đảng toàn trị nhưng vẫn cứ phải có ứng cử, bầu cử từ trong đảng cầm quyền đến các hội đoàn cây cảnh của Đảng và trên toàn xă hội. Bấy lâu nay các cuộc bỏ phiếu hầu như đều diễn ra với kết quả đúng theo sự sắp đặt từ bàn tay của “một người hoặc một nhóm người” (cụm từ của nguyên Phó ban tổ chức trung ương Nguyễn Đ́nh Hương nói về t́nh trạng bê bối trong công tác cán bộ) là bởi v́ cả đảng viên lẫn người dân đều chưa ư thức được sức mạnh của lá phiếu trong tay ḿnh, trước hết là ư thức thật rành mạch và nắm thật vững nguyên tắc: người cầm lá phiếu phải được biết rơ những người có tên trên lá phiếu tốt xấu thế nào, mà muốn làm rơ, th́ nhất thiết các ứng cử viên phải công khai nhân thân và tài sản, tŕnh bày chương tŕnh tranh cử, trả lời đầy đủ các yêu cầu, chất vấn của cử tri.Tại Đại hội lần thứ VIII Hội Nhà văn Việt Nam vừa rồi, những người chỉ đạo và tổ chức Đại hội đă khôn khéo lẩn tránh việc “yêu cầu, chất vấn” (thơ Hồng Nguyên) c̣n những người dự đại hội (= người bỏ phiếu) cũng thờ ơ với việc “yêu cầu”, “chất vấn” nên đă diễn ra thảm cảnh “yêu nước ú ớ” như nêu trên. Nhưng t́nh h́nh ở nhiều nơi đang dần khác trước. Đă xuất hiện một sự thức tỉnh, tuy c̣n lẻ tẻ phân tán nhưng sớm muộn cũng sẽ lan rộng: người dân tự nhận ra sự hớ hênh rất lớn của ḿnh – A, cái thằng cái con cán bộ hôm nay về cướp đất ḿnh lại cũng chính là mấy đứa dạo trước có tên trong lá phiếu chúng nó bảo ḿnh bầu, ôi giời, rơ thật vô duyên, chung quy cũng tại ḿnh đây, chính ḿnh tự đeo tai ách vào ḿnh đây, chỉ có mỗi động tác gạch béng tên chúng nó đi mà đầu óc mụ mị thế nào cũng không biết đàng mà làm! Và thế rồi khi sắp tới ngày bầu cử đợt mới, bên bờ ruộng, các bà các cô thợ cấy sẽ bàn nhau: “Này, cái thằng X cái con Y ấy ta biết rơ nó là quân ăn cắp ăn cướp nên mới nhiều nhà nhiều đất như thế, nhưng ta chưa bắt được quả tang, ta cứ gạch béng tên chúng nó đi các chị ạ” – “Ừ, phải đấy, cái bọn chưa bị bắt quả tang th́ c̣n nhung nhúc, tôi là tôi cứ gạch tuốt những đứa nào tôi nghi ngờ”. Khi cuộc bầu cử ở một nơi mà diễn ra t́nh h́nh người bỏ phiểu, bằng lá phiếu của ḿnh làm phá sản tṛ xiếc sắp đặt nhân sự từ trong tay “một người hoặc một nhóm người”, th́ nếu thông tin tốt, sẽ làm xuất hiện ở các nơi khác hai ba cuộc như thế, năm mười cuộc như thế, dần dần lan ra khắp nước…

Muốn thế, phải vận động. Từng ngày vận động. Từng người tự vận động. Vận động lẫn nhau. Lập những nhóm ṇng cốt mà vận động. Dân vận động đảng viên. Chỉ cần người dân hỏi đảng viên: “Này, bành trướng nó đưa người vào tận Tây Nguyên khai thác bô-xít gây nguy hại cho môi trường và an ninh quốc pḥng, nó hành xử ngang ngược trên biển Đông xâm phạm chủ quyền, bắt giết ngư dân của ta như thế, Vơ Đại tướng cùng các lăo thành và hàng ngàn công dân đă lên tiếng rồi mà sao anh im thít thế? Anh lại định bầu cho mấy đứa chủ trương “rước voi giày mả tổ”đấy à?” th́ người đảng viên không thể không thấy day dứt tâm can. Rồi đảng viên vận động lẫn nhau. Không sợ bị quy là bè phái, v́ đây là vận động để phá tan cái hành vi bè phái vĩ mô “công tác cán bộ do một người hoặc một nhóm người quyết định”. Những người làm dân vận chân đất nói tiếng nói của sự thật, của lẽ phải nhất định sẽ thắng những kẻ làm dân vận ngồi xe máy lạnh. Nhất định thắng, tôi tin thế. Bởi v́ tôi nhớ thuở nào, dân trí c̣n thấp lắm, cụ Phan Châu Trinh vận động đàn ông nước ta cắt đi cái mớ tóc dài ngự trị trên đầu hàng bao đời. Cụ Phan Khôi chỉ viết ngắn gọn “Cúp hè ! Cúp hè !/Bỏ cái ngu mầy! Bỏ cái dại mầy!…” mà mấy câu vè nôm na dễ hiểu mau chóng lan truyền từ miền Trung ra khắp nước đi thẳng vào ḷng người, mau chóng biến thành hành động. Chỉ trong 4 năm, mái tóc dài trên đầu người đàn ông Việt biến đâu mất. Thời nay, từ lâu rồi dân gian đă có câu: “Công an, thuế vụ, kiểm lâm/Trong ba thằng ấy phải đâm thằng nào ?…”. Bây giờ vận động người dân thay v́ định “đâm” bằng dao th́ hăy “đâm” bằng ngọn bút trên lá phiếu, gạch phắt những cái tên đáng ngờ trên lá phiếu, việc này chắc cũng không đến nỗi khó và lâu như việc vận động cắt tóc ngày xưa.

Xin mỗi ban mai, ngẩng nh́n trời, nh́n nhau, nắm tay nhau, cùng nhau hát vang:

LẬP QUYỀN DÂN, TIẾN LÊN, VIỆT NAM!

 

Đà Lạt 07.09.2010

B. M. Q.

Nguồn: Bauxite Việt Nam