Video Tài Liệu Audio Tài Liệu Nhạc Tin Tức & Thời Sự B́nh Luận

 

Phép lạ truyền thống Á Đông

Phép lạ truyền thống Á Đông


Ngô Nhân Dụng

Ở nước Mỹ có những nơi người ta không có thó quen khóa cửa xe khi đậu ngoài đường ban đêm. Tại Brattleborrough, tiểu bang Vertmont, khi tôi cẩn thận khóa cửa xe trước khi vào nhà, người bạn Mỹ cười: “Anh vẫn làm như ở thành phố lớn nhỉ?” Tại thị xă Dubuque, Iowa, có 100,000 dân, gia đ́nh con gái tôi cũng không quen khóa xe khi đậu trước cửa nhà qua đêm. Ban ngày, cả nhà đi làm hoặc đi học, lúc đi cũng không khóa cửa nhà. Tất nhiên trong các thành phố lớn th́ khác.
Nhưng ở Nhật Bản, thủ đô Tokyo là một thành phố lớn 26 triệu người, một kư giả Mỹ ở đó 5 năm trời, cũng ngạc nhiên v́ trong xóm không ai lo nạn trộm cắp. Các con anh đi xe đạp về nhà bỏ xe trước cửa không bao giờ phải khóa. Và không bao giờ bị mất. Đứa con gái 9 tuổi được một cô bạn Nhật rủ đi chơi sở thú, mỗi chuyến đi xe điện mất 90 phút, đổi tầu ba lần, nhưng cha mẹ cô bé người Nhật không tỏ vẻ ǵ lo âu. Anh coi đây là một phép lạ!
Sau những năm 1970, chúng ta thường nghe nói đến “Phép lạ kinh tế” của những con rồng nhỏ Á Đông: Những nước Đài Loan, Nam Hàn, Singapore và lănh thổ Hồng Kông phát triển kinh tế nhanh chóng. Một nhà báo Mỹ đă nh́n thấy một thứ phép lạ khác: Phép lạ xă hội trong vùng đất này.
T.R. Reid đă sống nhiều năm ở Nhật Bản và đi khắp miền Đông Châu Á. Năm 1997 có một cuộc khủng hoảng tài chánh và khủng hoảng kinh tế ở vùng này. Năm sau, Reid giúp hướng dẫn một đoàn quay phim Mỹ đi làm một phim tài liệu về ảnh hưởng của t́nh trạng kinh tế suy sụp trên xă hội Nhật Bản. Đi măi, nhà sản xuất hỏi nhà báo: Đâu? Khủng hoảng đâu? Đi t́m những nơi tụ tập người vô gia cư coi? Phải t́m ra một cảnh gia đ́nh tan vỡ để phỏng vấn chứ? Đoàn quay phim thất vọng.
T. R. Reid kể vào giữa thập niên 1990 anh đă chứng kiến cảnh suy sụp của thị trường chứng khoán Tokyo và bao nhiêu người phá sản v́ trái bong bóng trong thị trường địa ốc cũng bể vỡ. Ba bốn năm sau kinh tế vẫn tiếp tục đi xuống, anh đă tới phỏng vấn vị tổng giám đốc cảnh sát quốc gia, để hỏi xem số người phạm pháp đă tăng lên như thế nào. Người chỉ huy cảnh sát cả nước Nhật lễ phép trả lời anh rằng số tội phạm đă giảm xuống trong 20 năm qua, và trong hai năm gần đây vẫn tiếp tục giảm. Reid giải thích rằng theo các cuộc nghiên cứu xă hội học ở Mỹ th́ khi kinh tế xuống t́nh trạng phạm pháp, số gia đ́nh ly dị thế nào cũng tăng, v́ thế anh mới đặt câu hỏi. Ông cảnh sát trưởng chỉ biết gật đầu một cách lịch sự: “À, ra thế.”
Sau khi đi thăm các quốc gia khác trong vùng, T.R. Reid khám phá ra một phép lạ khác ngoài phép lạ kinh tế, đó là một “phép lạ xă hội” mà các dân tộc này đă thực hiện được, mà người Tây phương chưa nh́n thấy. Kinh tế không quyết định lối sống của con người trong xă hội khi đối đăi với nhau. Những số thống kê cho thấy tỷ lệ tội phạm ở nhiều thành phố Mỹ cao gấp hàng chục lần, có nơi hàng trăm lần tỷ lệ ở Tokyo. Trong những năm kinh tế khủng hoảng sau năm 1997, số người phạm pháp ở Nhật Bản, Nam Hàn và Đài Loan, từ tội sát nhân đến trộm cắp không tăng lên. Những quốc gia này đă tạo được một nền tảng tinh thần vững chắc, từ hàng ngàn năm, nền tảng đạo đức đó không lên xuống theo chỉ số thị trường và thống kê về tổng sản lượng nội địa. Đó là một phép lạ xă hội làm một người Tây phương kinh ngạc.
Reid nhận thấy nền tảng đạo lư truyền thống trong các nước Á Đông này là do lối giáo dục Khổng Giáo. V́ ông hàng xóm người Nhật của anh luôn luôn giải thích các điều anh thắc mắc về cách cư xử của người Nhật bằng một câu mở đầu: “Đức Khổng Tử nói rằng...”
Những nhà kinh tế Nhật Bản mà tôi đọc giải thích cả nền đạo lư của nước họ là do ảnh hưởng đạo Khổng, được dậy theo lối các triết gia đời Tống bên Trung Quốc. Những quy tắc sống như Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ được các ông Tŕnh, ông Chu đề cao đă tạo nên tinh thần các vơ sĩ đời xưa cũng như cách hành động của các doanh nhân bây giờ. Lề lối quản trị xí nghiệp cũng như guồng máy hành chánh đều theo tinh thần Tống Nho. Nhiều tác giả Việt Nam trước đây hay trút hết mọi suy đồi trong xă hội ḿnh vào thế kỷ 19 là do Tống Nho gây nên. Nhưng thứ Tống Nho đă gây ra t́nh trạng tŕ trệ về trí thức và ỷ lại về tinh thần đó thực ra do những Âu Dương Tu, Tư Mă Quang để lại. Ho đă củng cố chế độ nhà Tống bằng cách thiết lập một kỷ cương cho chế độ quân chủ tập quyền; họ ấn định phương pháp tuyển mộ quan lại bằng khoa cử, dần dần sinh ra bọn hủ Nho trọng khoa cử và bằng cấp, chỉ biết học thuộc ḷng rồi lập lại nhưng điều học trong sách; c̣n trong hành động th́ chỉ biết vâng lời vua quan. Chính đó là mầm mống gây nên cảnh suy đồi của giới trí thức Nho Giáo ở Trung Quốc và Việt Nam, trong nhiều thế kỷ. Người Nhật cũng theo Tống Nho nhưng không tổ chức thi cử, trọng thực tài và thực dụng, chỉ dậy nhau các đạo nghĩa sống ở đời theo “Tŕnh Chu sự nghiệp.”
Đến thế kỷ 20 vừa qua, hai nước Việt Nam và Trung Hoa đă thay đổi bằng cách du nhập chủ nghĩa Mác Lê Nin và đem guồng máy cai trị kiểu Stalin vào áp dụng trong việc chính trị. Những định chế thượng tầng này trong bản chất không khác ǵ chủ trương tôn quân và lối học từ chương nô lệ đời trước. Các chế độ Cộng Sản chỉ thay thế ông Vua bằng Đảng. Các cán bộ, đảng viên đóng vai tṛ các hủ nho mới, tuyệt đối trung thành với đảng, cố học thuộc ḷng các khẩu hiệu do các lănh tụ nói ra, và không chấp nhận cho ai bất đồng ư kiến.
Cuốn sách mà Mao Trạch Đông đọc hàng ngày không phải là sách của Karl Marx mà của Tư Mă Quang. Chế độ chính trị mà đảng Cộng Sản Trung Quốc lập ra không khác ǵ chế độ nhà Thanh, trừ các tên gọi. Cũng một chính quyền tập trung quyền hành, cũng một guồng máy thư lại làm tay sai cho Vua, hoặc Đảng, và cả nước phải tôn thờ những ông thánh mới, học thuộc ḷng cuốn Sách Đỏ của Mao Chủ Tịch coi là một cuốn sách vạn năng. Nhà Nguyễn ở nước ta đă thiết lập một chế độ theo khuôn khổ nhà Thanh cai trị dân Hán. Luật Gia Long thay thế Luật Hồng Đức cũng đề cao quân quyền; đề cao quyền của người đàn ông và giảm quyền phụ nữ; cũng ngăn cấm không cho học tṛ được viết những ư kiến mới dù chỉ cho bạn bè cùng đọc; cũng cấm dân không được phê b́nh quan lại, vân vân. Đó là một guồng máy cai trị của một nhóm thiểu số ở Trung Quốc dùng để kiểm soát khối dân đa số. Nhưng đă được áp dụng vào nước ta từ thế kỷ 19.
Chủ nghĩa Mác Lênin gieo vào Trung Quốc gặp đúng mảnh đất đă được nhà Măn Thanh chuẩn bị, chỉ cần hô ra những khẩu hiệu mới. Hồ Chí Minh theo đúng con đường mà Mao Trạch Đông vạch ra; không khác ǵ Vua Gia Long theo Thanh triều. Hai nước cộng sản Trung Hoa và Việt Nam đả kích Khổng Giáo để thay thế ư thức hệ cũ bằng chủ nghĩa Cộng Sản. Nhưng họ học Mác Xít theo lối dậy của Stalin cho nên vẫn là lối học nô lệ cũ. Như Hồ Chí Minh thường nói với các cán bộ: Bác Stalin không thể nào nhầm được. V́ tinh thần nô lệ tư tưởng và “suy tôn Đảng như suy tôn Vua” như vậy cho nên các chế độ Cộng Sản đă không giúp được hai dân tộc Việt Nam và Trung Hoa thoát khỏi nền nếp mà đám hủ Nho đă tạo ra trên hai quốc gia này trong các thế kỷ trước.
Trong khi đó, các nước Á Đông khác may mắn không theo chủ nghĩa Cộng Sản và tự giải phóng khỏi những gông xiềng quá khứ. Họ không tôn thờ Nho học nữa, mà cũng không cần nhập cảng một chủ nghĩa, một lư thuyết nào thay thế Nho Giáo. Nhưng v́ các quốc gia này vẫn bảo vệ truyền thống cho nên những tinh túy trong nền đạo lư cũ vẫn được cả xă hội đề cao. Lễ Nghĩa Liêm Sỉ là cách sống với mọi người. Chính nền đạo lư mà Nho Giáo đă tạo ra ở các nước Á Đông là một nguyên nhân giúp các nước này bước vào thế kỷ 21 với sức mạnh kinh tế và niềm tự tin vào dân tộc của họ.
Đọc cuốn sách “Ông Khổng Tử bên hàng xóm” của T.R. Reid (Confucius lives next door), thấy kư giả này thán phục khi mô tả những đức tính của người Nhật trong việc cư xử với láng giềng, trong trường học, trong sở làm, đối với người ngoại quốc, vân vân. Người đọc phải thấy là người Nhật được cha mẹ, ông bà dậy dỗ những điều chẳng khác ǵ người Việt Nam ḿnh, ít nhất là trong các gia đ́nh Việt Nam vẫn giữ lễ giáo. Mà trong tất cả các trường học ở miền Nam trước năm 1975 các thầy cô cũng dậy học sinh như vậy. Phải tôn trọng của công? Phải giữ lời hứa? Phải kính trọng người lớn tuổi? Phải ḥa thuận với xóm làng? Phải lễ phép với thầy giáo, cô giáo? Phải giúp đỡ người hoạn nạn? Nếu ai đă được học Gia Huấn Ca th́ đều biết đó là những quy tắc luân lư b́nh thường mà gia đ́nh Việt Nam nào cũng phải dậy con cái. Hiện nay ở nước ta các gia đ́nh có lễ giáo vẫn dậy con cái như thế, không khác ǵ người Nhật Bản cả. Mà hàng ngàn năm trước đây, người Việt Nam vẫn dậy con như thế. Vậy tại sao một người ngoại quốc như T.D. Reid đă thán phục xă hội Nhật Bản sống đạo đức và an ḥa trong khi hiện nay chính nhiều người Việt Nam cũng nhiều lúc đau ḷng v́ phong hóa, đạo đức xuống dốc? Khi so sánh nước ḿnh với các con rồng Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan, Singapore, chỉ có một điểm khác biệt lớn, là các nước đó không sống dưới một chế độ độc tài Cộng Sản như ở nước ta.
Cho nên nếu có một chế độ chính trị thích hợp, dân tộc Việt Nam vẫn có thể phục hồi được truyền thống Lễ Nghĩa Liêm Sỉ không khác ǵ các nước Á Đông khác. Phải có một chế độ đề cao chữ Tín th́ trẻ em đến trường học chữ Tín dễ dàng hơn. Phải xóa bỏ hệ thống tham nhũng, th́ trẻ em và người lớn mới tin ở điều Thiện. Phải chấm dứt chế độ độc quyền chính trị th́ những người có thiện chí và có khả năng mới được tiến lên thay thế những người chỉ quen nịnh hót và luồn lọt. Chúng ta có thể tin tưởng rằng dân tộc Việt Nam có khả năng đó.
Một điều đáng lo là nhiều người quá quan tâm đến vấn đề kinh tế, chỉ muốn bắt chước các con rồng Á Đông trên mặt phát triển kinh tế mà quên mất mối lo về xă hội. Sức mạnh của các quốc gia đó nằm trong truyền thống đạo lư của họ, tạo nên phép lạ mà một người Mỹ phải kính trọng. Dân Việt Nam cũng có đủ các hạt giống tốt đó, chỉ cần được tưới tẩm, vun trồng trở lại mà thôi.
Sẽ có ngày người dân Việt sống ở một thị xă như Cà Mau, Hội An, Bắc Giang có thể để xe trước cửa nhà mà không cần khóa, đêm không khóa cổng cũng vẫn ngủ ngon. Người ta ra đường không lo bị trấn lột. Trẻ em biết lễ phép, làng xóm sống ḥa thuận. Sẽ có ngày phép lạ xă hội cũng xuất hiện với nước ta.


<< trở về đầu trang >>
free counters