Tác giả: Vơ Thị Hảo

Nhà văn Vơ Thị Hảo (1956) sống tại Việt Nam. Tác phẩm gần đây nhất của bà là tiểu thuyết Giàn thiêu (2003).

 

Khi báo chí “xuôi tay”

Sau “trận băo” năm ngoái tràn qua làng báo Việt Nam:  cuộc bắt giam hai nhà báo chống tham nhũng ở báo Thanh niên, báo Tuổi trẻ,  blogger Điếu Cày và  nhiều người khác chính kiến bị  bỏ tù v́ cớ này hay cớ khác, dù những điều họ làm là quyền của công dân được ghi trong Hiến pháp; sau một số sự kiện đau ḷng khác trong lĩnh văn hoá tư tưởng, truyền thông, tư pháp và hành pháp…

Rồi sự kiện “chuyển đổi công tác” - mà ai cũng biết rằng đó là sự trừng phạt, bắt buộc để làm “trong sạch đội ngũ” của các Tổng Biên tập báo Tuổi trẻ, Thanh niên, Đại đoàn kết…

Sau sự kiện Nhà Xuất bản Đà Nẵng và báo Du lịch bị tạm đ́nh bản…

Th́ diện mạo xă hội Việt Nam và làng báo Việt Nam, cho đến giữa năm 2009 này có “nhiều điều trông thấy mà đau đớn ḷng…”

Đó là sự “nhắm mắt”, sự “xuôi tay” của báo chí trước rất nhiều sự thật.

Mà những sự thật đó mật thiết đến sự tồn tại và phát triển của đất nước và quyền tự do dân chủ của công dân.

Ở Việt Nam, ai ghét và ai muốn bất chấp tất cả, không ngần ngại dùng các biện pháp khủng bố để tước đoạt quyền tự do và dân chủ của công dân?

Đó là những người luôn t́m mọi cách để “làm bậy”, để chiếm đoạt quyền lợi của quốc gia và của các công dân khác cho lợi riêng của ḿnh, của nhóm ḿnh, của tập đoàn ḿnh. Để dễ bề tung tác, những đối tượng này dùng mọi cách bóp nghẹt tự do ngôn luận và quyền dân chủ của công dân.

Những người có trách nhiệm với đất nước, với công dân, liêm chính và minh bạch không bao giờ sử dụng sự khủng bố để bóp nghẹt tự do ngôn luận.

Người của nước Cộng hoà Xă hội Chủ nghĩa Việt Nam hay dùng từ “phản động”, từ “Việt gian bán nước” để chỉ kẻ thù trong chiến tranh. Cho đến nay, cần phải nhận diện rơ những đối tượng này. Nội hàm của từ “phản động” là cản trở, ngăn chặn sự phát triển, sự đổi mới của đất nước. C̣n “Việt gian”, là để chỉ những người Việt tham lam và dối trá. Như thế, cần nh́n ra những mối nguy hại của đất nứơc, làm hại nhân dân ngay trong đội ngũ những người xưa nay vẫn sát cánh và thường được gọi triệt để là “phe ta”.

An Dương Vương xưa, trong khi khốn đốn trên lưng ngựa, chạy trốn sự truy đuổi của quân Triệu, đă được thần Kim Quy cảnh báo “Giặc ngồi sau lưng mà nhà vua không biết”. Khi An Dương vương nhận diện được mối nguy hại, th́ đă sơn cùng thuỷ tận, chỉ c̣n cách tự sát!

Phản động ở đâu xa? Mối nguy mất nước ở đâu xa? Nằm trong sự mục ruỗng. Ở ngay sau lưng, ngay trong ḷng một số người quản lư đất nước đă bị mối lợi và quyền lực làm cho đồi bại.

Cứ theo dơi ngay những sự kiện được đưa lên chất vấn tại nghị trường Quốc hội hịên nay th́ cũng đủ thấy sự thoái hoá của một số người trong hệ thống quyền lực Việt Nam đă gây nguy hại cho đất nước và nhân dân đến độ nào. Và nếu cứ tiếp tục như thế, sự cố gắng chèo lái của những người có tấm ḷng với sự phát triển của đất nước sẽ bị ch́m ngập trong vô vọng!

V́ báo chí - niềm hy vọng cuối cùng của công dân trong việc giám sát,  sự minh bạch và công khai,  đă ở vào t́nh thế nhiều khi buộc phải “nhắm mắt”, “xuôi tay”, nên lâu nay, mỗi ngày là một đại lễ hân hoan cho thế giới sâu mọt phá hoại nền kinh tế đất nước và phá hoại đạo đức xă hội.

Và như thế, nhiều tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp, đơn vị và cá nhân chưa bao giờ được thoải mái bưng bít thông tin về các hành vi của họ như thời kỳ này.

Dấu “mật” bị lạm dụng, đóng tràn lan trên các văn bản hành chính của họ, mặc dù ai cũng biết rằng làm như thế là trái với quy định đă được ghi trong Luật pháp và chính Thủ tướng đă yêu cầu chấn chỉnh t́nh trạng này. Những dấu mật vô lối, những hành vi cấm đoán vô lối, không đếm xỉa ǵ đến Hiến pháp và luật pháp Việt Nam, chính  là sự sỉ nhục, sự ám sát quyền tự do ngôn luận và sự minh bạch.

Để chống đỡ với báo chí, nhiều cơ quan, tổ chức công quyền cử “người phát ngôn”. Khi báo chí hay người dân hỏi đến, ai không phải là “người phát ngôn” mà dám trả lời, th́ theo kinh nghiệm thực tế, trước khi trả lời, người đó nên viết sẵn một cái đơn “xin thôi việc” đệ trên bàn thủ trưởng. Và “người phát ngôn” th́ cũng liệu bề mà nói. Trong nhiều trường hợp, sinh ra “người phát ngôn” là để nói rằng” không nghe không thấy không biết” dưới những h́nh thức tinh vi nhất!

Và như thế, th́ hiện nay vịệc vi phạm pháp luật bằng cách lạm dụng của nhiều tổ chức cá nhân có quyền lực, đă trở thành điều đương nhiên, công khai!

Ngang trái quá! Nếu những công dân lương thiện và thẳng thắn thật thà càng dễ bị tổn thương bao nhiêu, càng mong manh bao nhiêu bởi sự thật thà lương thịên của họ, th́ kẻ không có danh dự, trộm cắp, lường gạt, lạm dụng chức vụ quyền hạn, tham nhũng, vô trách nhịêm… lại càng được bảo vệ che chắn bền chắc bấy nhiêu bởi lớp lớp những kẻ đồng quyền lợi và những kẻ nhận hối lộ. Họ lại được bảo vệ thêm một lần nữa bằng sự thờ ơ và sự sợ hăi “đấu tranh tránh đâu” của cộng đồng.

Việc bắt bớ một số người có những ư kiến không thuận tai - mặc dù những ư kiến đó là đúng, là yêu nước, chưa kể, đó là quyền và trách nhiệm của công dân được khẳng định tại điều 8 và điều 53 của Hiến pháp, đă khiến cho người dân nung nấu trong đầu kinh nghịêm xương máu: nếu muốn “sống sót”, an lành th́ tốt nhất là nên ngậm miệng và để cho những người lạm dụng quyền lực tha hồ tung tác.

Một sự thật đáng buồn là dù bằng cách này hay cách khác, càng ngày càng có nhiều sự kiện minh chứng cho việc nhiều người Việt Nam đă từ bỏ chính kiến, từ bỏ những lời nói thật và danh dự, khiến cho một số nước muốn tẩy chay, muốn xa lánh người Việt, thậm chí có những cụm dân cư c̣n coi người Việt như một bệnh dịch. điều này làm tổn thương nghiêm trọng đến những đồng bào  người Việt có danh dự đang sống ở nước ngoài.

V́ một thực tại hiển nhiên là nói thật và cư xử có danh dự ở Việt Nam rất nhiều khi kèm theo đau thương!

Trước đây, ngay ở cái thời c̣n đỡ ngột ngạt hơn bây giờ về tự do ngôn luận, giai đoạn trước vụ hai nhà báo bị bắt giam, cái thời mà một đôi vụ tham nhũng lớn c̣n được thông tin và có phóng sự điều tra trên mặt báo, th́ cũng đă nhiều người nhận xét rằng, dù Việt Nam có hơn bảy trăm tờ báo và tạp chí, chưa kể các nhà xuất bản và các công ty truyền thông, nhưng tất cả, chỉ có một “Tổng biên tập” mà thôi!

Khóc cười, đen trắng, được đăng hay phải ngừng đăng, kiểm điểm và giải tŕnh… tất cả ở tay vị “Tổng biên tập” vô h́nh đó.

Sau những cơn băo kể trên, đến bây giờ th́ vị “Tổng biên tập” vô h́nh ấy càng lớn quyền lực. Những “quan toà” trong lĩnh vực tư tưởng văn hoá quyền bính đầy ḿnh. Sự sợ hăi càng bao trùm. Cách thông tin của nhiều tờ  báo hiện nay, đối với nhiều sự kiện quan trọng, được nhiều công dân h́nh dung thế này: Một tiếng búa gơ xuống, con gà được phép mổ một hạt thóc. Ngừng gơ, gà đừng mổ. Nếu cứ mổ, búa ấy thay v́ gơ xuống bàn, sẽ gơ vào đầu “gà”. Đầu gà cứng bằng bao nhêu phần lưỡi búa?

Năm 2009 là năm báo chí Việt Nam, như nhiều người vẫn nói, là “đành ngậm ngùi nhắm mắt xuôi tay”. Những người không có lương tâm th́ hả hê. Những người có lương tâm nghề nghiệp th́ đành viết những bài “vô thưởng vô phạt”, làm công ăn lương, mơ một ngày báo chí “hồi sinh” nhuệ khí để đồng hành cùng sự thật và nỗi đau, khát vọng của đồng bào…

 

“Thế là khai tử”…

Thế là khai tử những phóng sự điều tra độc lập về tham nhũng và nhiều vấn đề “nhạy cảm” - những lĩnh vực liên quan tới những người có quyền lực và bất cứ lúc nào họ cũng có thể bằng cớ này hay cớ khác “cách cổ” Tổng biên tập và đưa phóng viên vào tù.

Một tiếng “búa” từ vị Tổng biên tập vô h́nh  gơ xuống. Thế là hết tự do báo chí, hết hệ thống truyền thông độc lập đồng hành cùng sự thật.

Thực sự, Tổng Bí thư, Chủ tịch  và Thủ tướng nứơc này có muốn hành xử như thế không? Trong khi các vị ra sức đi công cán, mong muốn thắt chặt t́nh hữu nghị, cam kết về một nước Việt Nam hội nhập, văn minh, kêu gọi sự trợ giúp của các cường quốc trên thế giới, th́ các vị có thực sự muốn trong nước đang xẩy ra những vụ mà nhiều quốc gia trên thế giới gọi đó là “vi phạm nhân quyền” và “khủng bố tự do ngôn luận” đang làm sụt giảm uy tín và vô hiệu hoá phần nào những cố gắng của các vị không?

Những chỉ thị mồm, những cú điện thoại từ những cấp dưới của họ. Những quyền lực vô h́nh. Báo chí và xuất bản luôn là những kẻ đứng trước “vành móng ngựa”.

Nhiệm vụ của anh ta là thây kệ sự thật, nếu anh ta muốn tồn tại và c̣n nồi cơm.

Sự thật hiện đang là thứ hết sức rẻ rúng tại Việt Nam này. Nhiệm vụ của anh ta là tuân lệnh. Không được thanh minh, không được căi cọ. Bởi v́ mỗi lần anh ta cất lời căi là một lần “ghi sổ đen” và là  chi tiết tăng nặng tội trạng, một ḥn đá tảng đeo vào cái ghế vốn rất mong manh của anh ta.

Tiếng kêu của những nhà báo và các Tổng biên tập, nếu anh ta c̣n có lương tâm và c̣n chưa quá mệt mỏi để kêu, chỉ c̣n là những tiếng kêu cứu yếu đuối bị nuốt chửng trong những lớp thẩm thấu đặc quánh.

Và khi báo chí “nhắm mắt xuôi tay”, dù là do ư muốn hoặc do bắt buộc, hay do thói khôn ngoan và láu cá của người Việt Nam, nghĩa là đă khai tử những chức trách quan trọng nhất của báo chí: bảo vệ sự lành mạnh của xă hội và bảo vệ nền dân chủ.

Thế là khai tử vai tṛ báo chí trong chức năng giám sát những cán bộ công chức nắm quyền hành trong xă hội, buộc  họ phải công khai minh bạch, thanh liêm và  có trách nhịêm với nhân dân.

Rồi thế th́ khai tử luôn việc soi sáng những vấn đề, sự kiện cần chú ư của công luận. Khai tử việc hướng dẫn công dân, bằng các thông tin minh bạch, đa chiều, để giúp họ đưa ra những lựa chọn đúng đắn về chính trị.

Tóm lại, khi báo chí ở tính thế phải “nhắm mắt xuôi tay”, th́ đó đồng thời cũng là khi đa phần sự thật bị khai tử.

Bản chất của sự thật, chúng đă sinh ra là không thể chết. Sự thực c̣n đó. Đắng cay oan trái. Thấm đẫm máu và nước mắt của bao phận người.

Sự thật không thể chết. Việc làm sáng tỏ thật và nh́n nhận trung thực về nó là điều tối thiểu nhất và căn bản nhất mà con người phải làm, nếu chúng ta thực sự c̣n muốn duy tŕ và bảo vệ lợi ích của mọi cá nhân và của cộng đồng.

Khi khai tử sự thật và tự do báo chí, th́ sức sáng tạo và sự phát triển của quốc gia sẽ bị ḱm hăm.

Bất cứ một sự thiên vị nào của quyền lực cũng đều đe doạ sự cân bằng xă hội. Nếu chính phủ của quốc gia nào đó gây sức ép lớn nhằm đạt được sự đồng thuận, bất chấp ư kiến của người dân th́ xă hội đó có nguy cơ đổ vỡ từ bên trên. Người dân sẽ không được hưởng nền dân chủ.

Nhất là trong thời đại ngày nay, khi mà “quyền tự do ngôn lụân và trao đổi thông tin không chỉ là thứ đắt tiền mà c̣n là loại tiền tệ ngày càng đóng vai tṛ nền tảng cho thương mại, chính trị và văn hóa quốc tế..” ( nhận xét của David Hoffman, người sáng lập Internews, một tổ chức phi chính phủ quốc tế đă giúp kiến tạo một hệ thống phương tịên thông tin đại chúng độc lập ở hơn 50 quốc gia trên thế giới).

 

Một lễ cầu siêu…

Sự thật không chết. Nền dân chủ cũng không thể chết. Nó có sức sống mănh liệt, bởi đó là nhu cầu tự thân và tối thiểu của mỗi con người. Chính tạo hoá, trong khi gieo rắc nguồn sống cho muôn loài, th́ cũng đă đương nhiên nuôi nấng quyền nhân thân của muôn loài, trong đó có loài người.

Nhưng sự thật về nền tự do dân chủ, trong những thời điểm nhất định,  có thể bị thiếu dưỡng khí, như đă chết, thậm chí chỉ sống “đời sống thực vật”, trong những điều kiện hết sức ngặt nghèo tại nơi này hay nơi khác.

Nếu cứ tiếp tục đă này, th́ đất nước sẽ đi về đâu?

Và sẽ c̣n xảy ra điều ǵ nữa? Sẽ c̣n bao nhiều người bị bức hại do đă dám nói lên sự thật? Ḷng người ly tán. Nếu một quốc gia bị mục ruỗng từ bên trong, là mảnh đất màu mỡ nhất để thu hút ngoại xâm. Những kẻ lạm dụng không bao giờ chùn tay, nếu chúng không bị chặn lại. Nếu không bị chặn lại, chính những phần tử này sẽ xẻo từng mảnh đất của đất nước một để đổi lấy quyền lợi cá nhân và của tập đoàn ḿnh.

Ngày Nhà báo Việt Nam năm nay, ta cần một lễ cầu siêu cho những oan trái, khi báo chí ở vào t́nh thế “nhắm mắt xuôi tay” trước nhiều sự thật.

 

Cầu siêu!

Để nói rằng: Đă quá đau thương rồi. Người Việt Nam!

Để nói rằng, những người có trách nhiệm, hăy v́ quyền lợi của đất nước, v́ sức mạnh của người Việt và để pḥng thủ trước nạn ngoại xâm, hăy tự vấn cung cách hành xử của ḿnh và từ bỏ những cử chỉ hạn chế quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí của công dân Việt Nam.

Hăy khuyến khích và cảm ơn những công dân đă thẳng thắn góp ư với các nhà lănh đạo hoặc phát biểu công khai những điều mà họ bất đồng với các vị lănh đạo trong việc quản lư đất nước. Thế mới là những nhà lănh đạo quảng đại và có sức mạnh.

Hăy trả tự do ngay cho những người bất đồng chính kiến. Đừng mượn cớ này hay cớ khác để khép họ vào ṿng lao lư. Cách đó chính là cách tốt nhất để làm suy yếu đất nước!

Hăy để cho công dân Việt Nam được hưởng những quyền tối thiểu được quy định trong Hiến pháp, và ai vi phạm những quyền đó, ai bẻ cong những quyền đó, phải bị trừng trị trước pháp luật.