Tại sao Việt Nam sẽ không sụp đổ?
Why Vietnam Won't Fall

Carl Robinson

Nhà bất đồng chính kiến trường kỳ Bác sĩ Nguyễn Đan Quế chắc chắn đang tận hưởng vài khoảnh khắc thích thú được sự quan tâm của thế giới. Lấy cảm hứng từ những sự kiện tại Trung Đông, vị bác sĩ đă đăng một bài xă luận trên tờ The Washington Post tuần trước, kêu gọi chính quyền cộng sản ngoan cố Hà Nội biến đổi theo hướng “dân chủ và tự do.” Ngay lập tức, công an đă bắt giữ ông và buộc tội kêu gọi lật đổ chính quyền. Nhưng chỉ vài ngày sau, rơ ràng là nhờ những tiếng nói từ Washington, ông đă được tại ngoại và được phép về nhà tại Thành phố Hồ Chí Minh, Sài G̣n cũ.
Người đàn ông 68 tuổi này chắc hẳn rất vui khi đă chọc vào tổ ong ṿ vẽ của Hà Nội – và dường như chẳng bị hề hấn ǵ. (“Hăy xoá bỏ Bộ Chính trị” và “tụ họp trên đường phố,” ông đă tuyên bố trên Internet gần đây, theo nguồn tin của AFP.) Ông đă đấu tranh cho nhân quyền và chính trị đa đảng từ năm 1978, ba năm sau miền Nam Việt Nam sụp đổ. Ông đă bị bắt giam bốn lần và trải qua 20 năm trong tù. Năm 1998, Bác sĩ Quế được ân xá với điều kiện phải di cư sang Hoa Kỳ. Nhưng ông đă từ chối. Rất ít người Việt nào lại từ chối một đề nghị như thế.
Nhưng chính quyền cộng sản Việt Nam có phải quan tâm nhiều đến ảnh hưởng ở Trung Đông đang bất th́nh ĺnh dấy lên trong nước? Nói cho cùng, ưu thế chính trị của họ đă được hiến pháp bảo đảm. Vào đầu tháng Giêng, Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam đă tái xác nhận uy quyền này và cam kết sẽ không bao giờ chấp nhận chính trị đa nguyên. Hà Nội luôn bị Washington lên lớp về nhân quyền và các tổ chức như Giám Sát Nhân quyền và Ân xá Quốc tế theo dơi chặt chẽ những nhà chống đối trong đó Ân xá Quốc tế đă “bảo lănh” một số người trong họ, bao gồm cả Bác sĩ Quế.
Sau khi thăm viếng rộng khắp Việt Nam trong 18 tháng qua, tôi có thể báo cáo rằng Hà Nội không cần phải lo lắng nhiều. Đơn giản là chính quyền Việt Nam sẽ không đi theo Tunisia, Ai Cập và có lẽ Libya để có thể sụp đổ trong thời gian ngắn. Và lư do là ǵ? Ngược ngạo thay cũng chính là cái lư do khiến Nam Việt Nam ngày xưa bị sụp đổ vào năm 1975 trước sự cứng rắn những người cộng sản miền Bắc, không bao giờ muốn thoả hiệp. Chẳng ai muốn chiến đấu cả. Họ bận tâm về những chuyện khắc.

Họ bận tâm với những chuyện khắc

Sau gần 60 năm cai trị của Đảng Cộng sản ở miền Bắc và hơn 35 năm ở miền Nam, toàn bộ Việt Nam ngày nay cực kỳ vị kỷ. Thay v́ theo đuổi một mục đích chung và đoàn kết th́ mọi người đều chỉ lo cho bản thân, cái tâm lư sauve qui peux (mạnh ai nấy lo cho bản thân) đă dẫn đến sự sụp đổ th́nh ĺnh của miền Nam và sau đấy là những chuyến vượt biên trong tuyệt vọng của những Thuyền Nhân. H́nh ảnh so sánh rơ rệt nhất là quốc gia này giống như một trường ḍng nội trú, nơi luật lệ đề ra để được tuân theo hoặc bị phá vỡ bởi những người khác chứ không phải là tôi. Nơi mọi người được đối xử như trẻ con và thường xuyên được dạy dỗ những bài học tín ngưỡng dưới h́nh thức hàng loạt các khẩu hiệu, lễ kỷ niệm và những ước mơ hoành tráng. Khi tôi than phiền với một nhóm người Việt tại một thành phố duyên hải về những âm thanh khó chịu vào buổi sáng sớm từ những chiếc loa tuyên truyền, một người cười và trả lời, “Chỉ là những tiếng ồn chính trị. Tôi chẳng nghe thấy ǵ cả!”
Cơ bản là người Việt đang đủ thoả măn trong số phận của ḿnh với mức thu nhập trung b́nh đang tăng trưởng đều đặn hướng đến mức 2.000 đô la một năm. Đúng là lạm phát ở mức 12% đang là một khó khăn, nhưng ba năm trước nó cũng từng đạt đến mức gần 30%. Mọi người đều t́m cách xoay trở, giật gấu vá vai, và bon chen nhiều hơn tại sở làm. Chẳng ai quên được cuộc sống khó khăn dường nào sau 1975. Thử nghiệm thất bại về kinh tế xă hội chủ nghĩa của Hà Nội ngày nay đă chuyến sang nền “kinh tế thị trường” tự do cho mọi người và chẳng ai dám mạo hiểm đánh tráo những ǵ họ đang có được. Con cái của họ hoàn toàn bị mê hoặc bởi chủ nghĩa vật chất và ăn chơi. Đơn giản là tôi không thể tưởng tượng được bất cứ hoàn cảnh nào khiến người Việt sẽ nổi dậy và lật đổ chính quyền cộng sản.
Đương nhiên, chẳng ai thật sự ưa thích chính quyền. Trên thực tế, người dân rất đồng thuận trong thái độ ghét bỏ chính quyền, tạo thành một nguồn cảm hứng vô tận cho các cuộc tán gẫu hoặc chuyện đùa trên bàn cà phê, cả hai là những thứ không thiếu trong cuộc sống người Việt. Giới trẻ dễ dàng vượt tường lửa để truy cập Facebook và viết những lời ngớ ngần không khác ǵ giới trẻ cùng lứa phương Tây. Với những thử thách liên tục trong việc quản lư một đất nước đa dạng với hơn 80 triệu dân hiện nay, so với chỉ 30 triệu khi chiến tranh chấm dứt, chính quyền là một mục tiêu dễ dàng để châm chọc trong đời sống b́nh thường của người dân.
Tham nhũng thật sự là một vấn nạn nghiêm trọng và, trong chừng mực nào đấy, cũng là một chủ đề mà giới truyền thông nhà nước được phép khai thác. Những vụ tai tiếng bùng nổ thường xuyên. Nhưng trong đời sống thường ngày của ḿnh, mọi người đều là kẻ đồng loă, bắt đầu với việc hối lộ 15 đô la để tránh bị phiếu phạt quá tốc độ hay những thứ được dùng lót tay nhằm giúp việc cấp giấy phép nới rộng nhà được nhanh hơn. Đồng tiền lại xoay ṿng khi những quan chức tham nhũng trên, những người với mức lương trung b́nh chỉ khoảng 150 đô la một tháng, đến kéo ghế tại những nhà hàng địa phương để tiêu xài những đồng tiền hối lộ khó kiếm của ḿnh. Ai cũng đang tham gia một mánh khoé nào đấy. Với quá nhiều doanh nghiệp tư nhân, nạn trốn thuế đang lan tràn. Bên ngoài những con số thống kê ảm đạm, Việt Nam vẫn có một nền kinh tế phụ khổng lồ đang hoạt động mạnh bằng đô la Mỹ và vàng thỏi.
Và cứ thế, các nhà đối lập tại Việt Nam tiếp tục được báo chí nước ngoài quan tâm. V́ chính quyền lẫn nhóm kinh doanh thiếu vắng tính minh bạch, nên các blogger tiếp tục kháo chuyện dựa trên những đồn đăi. Nhưng mọi việc đều xảy ra dưới đôi mắt và đôi tai soi mói của an ninh Việt Nam. Thỉnh thoảng, họ lại làm một cú bắt giữ – nhưng luôn luôn có lựa chọn, quan tâm đặc biệt đến những cựu đảng viên cộng sản đă rời bỏ hàng ngũ và kêu gọi đa nguyên và dân chủ. Người dân đă hiểu được thông điệp.
Đương nhiên, có một người tù chính trị cũng là quá nhiều. Nhưng trên thực tế, Việt Nam có ít hơn 100 tù nhân đối lập hiện bị giam giữ hoạc bị quản thúc tại gia. Ít ai nghe đến việc tra tấn có hệ thống như những chính thể tàn bạo khác. Thêm vào đó, chính quyền đă có thể xuất khẩu những ai có tiềm năng chống đối, đầu tiên như là những Thuyền Nhân và, để trả giá việc b́nh thường hoá quan hệ với Hoa Kỳ trong những thập niên 90, hàng ngh́n cựu sĩ quan quân đội miền Nam Việt Nam từng bị giam trong trại cải tạo sau năm 1975 đă được cấp chiếu khán. Một cái giá khác mà Washington đ̣i hỏi là quyền tự do đi lại, và ngày nay, người Việt có thể đi ra nước ngoài. Một số đă không bao giờ trở lại, nhưng thường là v́ lư do kinh tế hơn là chính trị.
Khi mạnh mẽ kêu gọi chống lại chính quyền cộng sản, Bác sĩ Quế đă chỉ ra trong bài viết trên tờ Washington Post rằng “Hà Nội cần Washington hơn là Washington cần Hà Nội,” đặc biệt là khi căng thẳng dâng cao trước sự bành trướng của Trung Quốc trong vùng biển Đông và những tranh chấp giừa hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Hà Nội cực lực phản đối khi Washington đưa ra vấn đề nhân quyền, đặc biệt là trong bản báo cáo hằng năm của Bộ Ngoại giao. Nhưng Việt Nam sau đó thay đổi thái độ, đặc biệt là với vấn đề tự do tôn giáo. Nh́n chung, Việt Nam đă cởi mở hơn và bớt khắt khe hơn nhiều so với 15 năm trước. Những sự việc xảy ra tại Việt Nam có chiều hướng thay đổi chậm răi hơn là nhanh chóng là.
Ngoại trừ một vài yếu tố khủng khiếp và không lường trước, tôi tin rằng Việt Nam sẽ tiếp tục đi theo con đường thay đổi chậm răi. Quốc hội vốn từ lâu là một cơ quan dễ bảo đă bắt đầu khoe cơ bắp trong những năm qua, ngăn chặn một dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam v́ lư do chi phí và cũng đă lên tiếng về dự án khai thác bauxite do Trung Quốc vận hành. Việc lựa chọn ứng cử viên trong đợt bầu cử năm tới sẽ rất thú vị để theo ḍi. Chính quyền cũng đă đặc biệt quan tâm đến ư kiến người dân, ví dụ như việc huỷ bỏ sự kiện bắn pháo hoa khổng lồ trong lễ kỷ niệm 1000 năm ngày thành lập Hà Nội vào tháng Mười năm ngoái sau khi một cơn lũ lớn tàn phá miền Trung Việt Nam. Và khi người dân nổi giận đến mức kéo cả ra đường, ví dụ như cái chết của một người đi xe hai bánh bị công an bắt giữ ở Đông Bắc Việt Nam vào năm ngoái, chính quyền đă có phản hồi. Sau những biến động ở Việt Nam trong 60 năm qua, một cuộc cách mạng – thậm chí một cuộc nổi loạn – đơn giản là khó ḷng xảy ra.

 

Carl Robinson
World Policy Blog
Diễn Vy chuyển ngữ