Mỹ chất’ của dân một nước lớn

Ngô Nhân Dụng

Người Việt Nam vốn kính trọng dân Nhật. Mà ít thù hận họ, so với dân các nước Á Đông khác. Có lẽ v́, không như ở Hàn Quốc và Trung Quốc, thời gian quân Nhật chiếm và cai trị nước ta rất ngắn, tháng 3 đến tháng 8 năm 1945.

Trận động đất ở Fukushima vừa qua lại khiến nhiều người Việt thán phục tinh thần của người Nhật Bản hơn. Ở nhiều quốc gia, khi có một trận động đất làm cho bao nhiêu nhà cửa đổ nát như thế này, một mối lo của giới cảnh sát là người ta đến hôi của tại các cửa hàng. Ở Nhật Bản không thấy.

Chủ Nhật vừa qua, 13 tháng 3, 2011, ông Nguyễn Đ́nh Đăng, làm việc ở Nhật Bản từ năm 1995, đă bày tỏ niềm kính trọng trong blog của ông: “…Xem trên TV thấy cụ già được quân lính cơng ra khỏi khu nhà đổ nát, vẫn mỉm cười trả lời phóng viên. Mấy phụ nữ nhận cơm nắm người ta phát trong căn nhà mất điện tối om, vẫn cúi lạy cảm ơn dưới ánh đèn pin. Cũng thấy có người khóc (cụ già và trẻ con). Toàn bộ Nội ác Nhật Bản làm việc hầu như 24/24 từ Thứ Sáu (ngày động đất). Ông kết luận: “Một đất nước mà người dân thực sự b́nh thản, lịch sự, giữ phẩm cách, rất trật tự, tử tế với nhau trong thảm họa… là một đất nước thực sự vĩ đại.”

Hai chữ “vĩ đại” có quá đáng hay không? Chúng ta nhớ trong phim “Chuyện Tử Tế” của Trần Văn Thủy, có đoạn một phóng viên hỏi mấy em bé (với biểu ngữ viết mấy chữ “vĩ đại”) rằng: “Các em đă thấy cái ǵ vĩ đại bao giờ chưa?” Các cháu bé cười! Có lẽ tấm ḷng cảm phục diễn tả qua hai chữ “vĩ đại” cũng không phải là quá đáng. Tiến Sĩ Nguyễn Đ́nh Đăng, với hai bằng tiến sĩ Vật lư và Toán học, “đă sống 18 năm thời niên thiếu của ḿnh rồi sau này làm việc vài năm tại Việt Nam, 11 năm tại Liên Xô cũ, một thời gian tại Châu Âu và thăm một số trường đại học tại Hoa Kỳ,” theo lời tự thuật trong một bài trước đây. Những lời ngợi khen của ông chắc rất có cân nhắc và rất thành thật.

Một dân tộc, và mỗi con người, khi bị thử thách trong những cơn hoạn nạn, là lúc chứng tỏ ḿnh lớn hay nhỏ, có đáng kính trọng hay không. Một dân tộc sẽ được người ta kính trọng khi tư cách chững chạc, đường hoàng thể hiện ngay trong tư cách của những người dân b́nh thường, chứ không phải chỉ thấy trong những công tŕnh văn hóa, kinh tế, đồ sộ. Khi nh́n các Kim Tự Tháp ở Ai Cập hay các vận hà và Vạn Lư Trường thành ở Trung Quốc, người ta không quên rằng trong đó cũng thể hiện chế độ khắc nghiệt của các vua chúa và thân phận khốn cùng của hàng vạn dân phu. Nền văn hóa của một dân tộc thể hiện ngay trong cuộc sống hàng ngày của người dân b́nh thường.

Trong cuốn tự truyện “Niên Biểu,” Phan Bội Châu kể những kinh nghiệm đầu tiên đối với dân Nhật vào năm 1905, là trên xe công cộng có ai bỏ quên đồ th́ cũng không lo bị ai lấy mất. Cụ đi xe lửa từ Thần Hộ (Kobe) tới Hoàng Tân, xuống ga, chờ hành lư mà không thấy. Nhưng một viên chức đă trấn an, gọi xe đưa cụ Phan và cụ Tăng Bạt Hổ đến quán ăn mà ông ta đă giữ chỗ cho trước. Tới nơi, th́ hành lư của họ cũng tới. Hai cụ đă từng bỏ quên đồ trên xe lửa, vài ngày sau tới t́m thấy vẫn ở chỗ cũ. Cụ nhận xét: “Chính trị của cường quốc với tŕnh độ của quốc dân chỉ một việc ấy!” Cho nên, cụ cũng khen người Nhật không khác ǵ ông Nguyễn Đ́nh Đăng, một trăm năm sau: “Mỹ chất của dân quốc nước lớn thiệt có như thế!” Chúng tôi lập lại hai chữ “Mỹ chất” trên tựa đề là để chúng ta cùng tưởng nhớ Phan Bội Châu.

Phan Bội Châu bày tỏ niềm cảm phục khi gặp một người phu kéo xe ở Tokyo. Trở lại Nhật Bản lần thứ hai sau khi về nước, Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ đến Đông Kinh để t́m một sinh viên người Trung Hoa học ở trường Chấn Vơ. Một người phu xe biết đọc chữ Hán đưa hai ông khách Việt Nam từ ga xe lửa tới trường, nhưng anh du học sinh đó đă đi ở chỗ khác rồi. Người phu xe bảo hai khách ngoại quốc chờ ở một đầu phố, anh ta đi t́m giúp. Chờ từ 2 giờ đến 5 giờ chiều, anh phu xe trở lại, báo tin đă t́m được địa chỉ. Anh đưa hai người đến khách sạn nơi chàng sinh viên Trung Hoa đang ở trọ. Hai nhà cách mạng Việt Nam muốn đền ơn, đưa cho anh ta một đồng. Anh ta nhất định từ chối, chỉ nhận đúng 52 xu. Anh giải thích: V́ đó là giá một chuyến xe đi từ nhà ga Tokyo đến khách sạn này. Phan Bội Châu kết luận: “Than ôi! Tŕnh độ trí thức dân nước ta xem với tên phu xe Nhật Bản chẳng dám chết thẹn lắm sao!

Một người Việt Nam khác cũng vừa mới “phải hổ thẹn về một bài học làm người” sau khi gặp một em bé lên 9 tuổi trong vùng Fukushima bị động đất. Câu chuyện của anh Hà Minh Thành đă được truyền bá khắp các mạng của người Việt Nam trong và ngoài nước, chỉ xin kể vắn tắt. Cùng với các cảnh sát Nhật đến Fukushima lo việc cứu trợ người bị nạn, anh Thành gặp một em bé 9 tuổi, rét lạnh v́ chỉ mặc một mảnh áo thung và chiếc quần cộc tập thể dục, đang xếp hàng chờ nhận thức ăn cấp cứu. Cha mẹ và gia đ́nh em có lẽ đă tử nạn cả. Anh Thành cởi chiếc áo lạnh của ḿnh tặng em bé, em nhận lấy. Anh lại đưa cho em bao lương khô khẩu phần ăn tối của ḿnh. Em bé cúi đầu, nghiêng ḿnh cảm ơn như lối người Nhật. Xong, em đem gói lương khô đó tới để chung vào thùng thực phẩm mà người ta đang phân phát rồi lại quay lại xếp vào hàng như cũ. Anh Thành “mới hỏi nó tại sao con không ăn mà lại đem bỏ vào đó. Nó trả lời: ‘Bởi v́ c̣n có nhiều người chắc đói hơn con. Bỏ vào đó để các cô chú phát chung cho công bằng chú ạ.’”

Hà Minh Thành viết: “Xưa nay tôi không phục người Nhật lắm. Từ khi c̣n đi học, làm kỹ sư rồi làm cảnh sát th́ phải luôn tiếp xúc với những người Nhật ở mặt trái của xă hội. Nhưng mà hành động của người dân Nhật trong vùng động đất bây giờ đă khiến tôi phục họ thật sự.” Anh kể chuyện một kư giả Trung Quốc tên là Vương Hy Văn cùng với anh đi ngang qua một ngôi nhà bị sập. Họ trông thấy rất nhiều đồng tiền giấy “có lẽ từ ngôi nhà đó trôi ra, ướt, nằm tứ tán cả băi đất.” Tổng cộng số tiền rơi văi chắc cũng vài chục triệu yen, một đô la Mỹ hiện đổi được khoảng 78 yen. Nhưng mà chẳng ai thèm nhặt. Cũng giống như năm 1905 Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ thấy không ai lượm lấy đồ người khác bỏ quên trên xe lửa! Một trăm năm sau, nhà báo Trung Hoa cũng phải thú nhận: “50 năm nữa, kinh tế Trung Quốc chắc chắn sẽ đứng đầu thế giới, nhưng vĩnh viễn Trung Quốc không thể được gọi là cường quốc v́ 50 năm nữa người Trung Quốc cũng chưa thể có tŕnh độ dân trí và ư thức đạo đức công dân cao như người Nhật hiện tại. Tôi hổ thẹn ḿnh là con cháu của Khổng Tử nhưng không hiểu cái đạo Nhân Nghĩa làm người bằng họ.” Vương Hy Văn không dùng hai chữ “vĩ đại” nhưng niềm kính trọng cũng cao như của Nguyễn Đ́nh Đăng.

Khổng Tử vẫn c̣n “sống” ở Nhật Bản trong mấy thế kỷ qua, mặc dù họ đă “duy tân” theo Âu Mỹ được hơn một thế kỷ rưỡi. Nhà báo Mỹ T. R. Reid kể rằng khi các con ông được nhận vào học mấy năm ở trường tiểu học Yodobashi số 6, Tokyo, th́ “bài học mạnh nhất mà các con tôi mang theo được sau khi rời ngôi trường Nhật Bản này là một điều mà chúng tôi không chờ đợi. Các cháu được dạy để trở thành những môn đồ Khổng Giáo tí hon (to be little Confucians).” Ngôi trường công lập đó dùng biết bao nhiêu thời giờ, kỹ xảo và năng lực để dạy các bài học đạo đức: đức hạnh công dân, cách cư xử đúng, hành vi đúng, như là những thành tử trong một cộng đồng. Reid đă việt cuốn “Confucius Lives Next Door” (Ông Khổng Tử bên hàng xóm). Mỗi khi nhà báo thắc mắc tại sao người Nhật lại hành động khác hẳn lối người Mỹ, ông hàng xóm của Reid ở Tokyo, ông Matsuda Tadao lại giải thích bằng một câu: “Đức Khổng Tử nói rằng…” Trước năm 1945, ở Việt Nam các bậc cha mẹ, ông bà cũng thường dạy con cháu như vậy: “Đức Khổng Tử nói rằng…” T R Reid giải thích tất cả những đức tính của người Nhật Bản, lễ độ, liêm khiết, trung trực, trọng công ích, danh dự, tín nghĩa, vân vân, là nhờ nền giáo dục Nho Giáo. Người Trung Hoa và người Việt Nam đă tự cắt đứt với truyền thống đó, thay các quy tắc đạo lư của Khổng Mạnh bằng các khẩu hiệu chính trị nhập cảng từ Nga Xô.

Trong một bài về đời sống dân Nhật, Nguyễn Đ́nh Đăng đă kể chuyện bà vợ và con ông đánh mất ví, rồi sau đó có người lượm được đă đem trả, hoặc gửi bưu điện trả tận nhà. Trong một cuộc hội nghị khoa học, một giáo sư người Ư đến dự, cũng mất thẻ thông hành (hộ chiếu) trong khi đi chơi Tokyo. Anh ta hết sức hốt hoảng, nhưng mọi người nói anh cứ yên tâm, gọi điện báo cho Đại Sứ Quán rồi chờ. Quả nhiên ngày hôm sau, Đại Sứ Quán Italia gọi điện thoại nói có người đă nhặt được hộ chiếu của anh và gửi đến cho. Nhà khoa học người Ư kêu lên: “Thật là không thể tin được!”

Nguyễn Đ́nh Đăng cũng giải thích tư cách đạo đức của người Nhật đạt được là nhờ nền giáo dục, giống như T R Reid. Nhưng ông c̣n nhận thấy một yếu tố quan trọng khác, nằm trong chế độ chính trị nước Nhật: Đó là quyền tự do phát biểu. Reid là người Mỹ, đối với ông th́ cuộc sống tự do dân chủ ở Nhật không có ǵ khác lạ với ở Mỹ, cho nên ông chỉ so sánh nền giáo dục hai nước. Nguyễn Đ́nh Đăng từ Việt Nam sang Nhật nên nh́n thấy những điều T R Reid không quan tâm.

Nước Nhật đă có một hiến pháp dân chủ do người Mỹ soạn cho, sau khi Nhật bại trận. Ông Đăng viết: “Quyền tự do cá nhân được Hiến Pháp tôn trọng tuyệt đối,” và “ở Nhật không có bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào có quyền bắt bạn cắt xén sáng tạo của bạn, hoặc ngăn cấm bạn triển lăm hoặc in ấn tác phẩm của ḿnh v́ những ǵ bạn viết hoặc vẽ ra trong tác phẩm…” Ông Đăng c̣n thấy khi tới sống ở nước Nhật cả trẻ em cũng cảm thấy được sống tự do: “Một anh bạn Việt Nam mới sang Nhật cùng vợ và con trai học lớp Một. Tôi hỏi cháu: ‘Cháu thấy trường Nhật khác với trường Việt Nam thế nào?’ Cháu trả lời: ‘Ở trường Nhật cháu cảm thấy được nói năng tự do thoải mái.’”

Ông Đăng nhớ lại câu chuyện của chính con trai của ông, nói với cha là cháu đă biết nói dối lần đầu tiên khi c̣n học lớp Một ở Hà Nội. Sáng hôm đó cô giáo quát: “Ai quên mang lọ mực, hăy để tay lên bàn.” Các học sinh để tay lên bàn đều lănh một vụt thước kẻ vào tay rất đau. Con tôi cũng quên mực, nhưng không muốn ăn vụt, nên cháu đă nói dối: “Thưa cô, sáng nay lúc em chuẩn bị lọ mực đi học, mẹ em đă đánh đổ mất!” Cháu được cô tha.” Ông kết luận: “Dạy dỗ dựa trên sự sợ hăi không cảm hóa được con người mà chỉ làm con người trở nên dối trá, thủ đoạn.”

Nhưng Nguyễn Đ́nh Đăng vẫn nh́n xa hơn câu chuyện trước mắt: “Không thể xây dựng một xă hội tự do, văn minh, hạnh phúc dựa trên sự sợ hăi của người dân. Có lẽ người Nhật hiểu rất rơ điều đó khi xây dựng xă hội của họ.”

Tất cả mọi người Việt Nam đều muốn nước ḿnh sẽ tiến bộ, có ngày theo kịp dân Nhật Bản. Qua những câu chuyện trên đây ai cũng có thể rút ra những kết luận phải làm ǵ. Phải có tự do dân chủ. Phải xây dựng nền giáo dục dựa trên đạo lư; không bắt các nhà giáo, các khoa học gia, nhà văn, nghệ sĩ làm nô lệ cho các cán bộ chính trị. Đừng để đến đầu thế kỷ 22 lại có người Việt Nam đến nước Nhật và cảm thấy hổ thẹn như ông, cha đă từng hổ thẹn.

----------------------------------------

 

Trông người (Nhật) lại nghĩ đến ta...,

 

Quốc lộ 1A tắc nghẽn 6 giờ v́ bia

Sáng nay, xe tải chở đầy bia đâm vào thành cầu Bến Thủy (Nghệ An) rồi bị lật, hàng ngh́n thùng bia rơi xuống đường gây nên cảnh tắc nghẽn và hỗn loạn v́ người dân tranh nhau nhặt.

 

Theo một số nhân chứng, xe tải đang chạy trên cầu Bến Thủy nối Nghệ An và Hà Tĩnh th́ bị mất lái, đâm vào thành cầu và lật. Hàng ngh́n thùng bia, lon bia tràn xuống đường.  Người dân thành phố Vinh và huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh) đă chạy đến nhặt bia gây nên cảnh náo loạn. Mặc dù cảnh sát giao thông có mặt để giải tỏa tắc nghẽn, chủ xe cố gắng ngăn cản người dân để bảo vệ tài sản, nhưng quốc lộ 1A vẫn tắc nghẽn trong hơn 6 giờ liền. 

Hàng ngh́n người dân chạy đến nhặt bia khiến quốc lộ 1 càng thêm tắc nghẽn. Ảnh:Nguyên Khoa.

Đoạn ùn tắc kéo dài gần 5 km từ huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh) sang tận khu vực ĐH Vinh (Nghệ An). Trung tá Hoàng Phi Quyền, Đội phó Cảnh sát giao thông thành phố Vinh (Nghệ An) cho biết, sau khi xe bị lật và gây ra cảnh hỗn loạn, toàn bộ lực lượng cảnh sát giao thông thành phố Vinh đă có mặt. Đến 10h45 trưa nay, khi người dân văn dần, quốc lộ 1A mới bắt đầu thông xe trở lại.

--------------------------------------

V́ sao cảnh cướp bóc không xảy ra trong thảm họa ở Nhật?
 

TTO - Từng làm cả thế giới phải trầm trồ thán phục về cuộc “Minh Trị duy tân” hay những bước tiến thần kỳ kể từ sau Thế chiến thứ 2, giờ đây Nhật Bản lại khiến người ta ngạc nhiên về tính kỷ luật phi thường, bất chấp cảnh tượng kinh hoàng do động đất và sóng thần.
 

Tài sản cá nhân được tôn trọng ngay khi thảm họa đang thảm khốc

 

Trước tiên là thảm họa xảy ra, sau đó là hôi của - một diễn biến đă trở nên quá quen thuộc trong những thảm họa gần đây. Trong trận lụt ở phía tây nước Anh năm 2007, những kẻ hôi của đă đập vỡ cửa kính của những xe hơi bị bỏ lại và cướp giật những chai nước uống cứu trợ. 
  Tại New Orleans năm 2005, Chính phủ Mỹ đă phải đưa quân đội tới để giải quyết cảnh hỗn loạn trong thành phố - các vụ đọ súng, cướp của diễn ra thường xuyên đến độ người ta đă không cho những người t́nh nguyện đến hỗ trợ v́ quá nguy hiểm. 
  C̣n ở Haiti, cho đến bây giờ người ta vẫn c̣n ghi nhận các vụ hăm hiếp và cướp bóc tại những khu vực đổ nát mà chính phủ chưa thể dọn dẹp, một năm sau khi động đất xảy ra.
  Thế nhưng tại Nhật Bản, không có ai bất chợt “để mắt” đến những đống đổ nát dù t́nh h́nh thật sự tuyệt vọng.
  Tại tỉnh Miyagi - một trong những nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của trận động đất, người dân đang trải qua cảnh thiếu thốn lương thực và nước uống. 
  “Đường ống gas và nước đă ngừng hoạt động ở Miyagi và thành phố Sendai. Ở vài nơi th́ điện cũng không có - một nhân viên cứu hộ nói với RIA Novosti - nhưng không có cảnh hoảng loạn trên đường phố và cửa hàng”.
  CNN ghi lại cảnh người dân đứng xếp hàng trật tự bên ngoài những cửa hàng không c̣n cửa chính cũng như cửa sổ do bị trận động đất tàn phá. 
 

Người Nhật xếp hàng mua dầu hỏa - Ảnh: AP

Tại một cửa hàng khác đă tan hoang v́ động đất, người ta thấy một máy ATM và nhiều thùng lương thực bên trong vẫn c̣n nguyên vẹn, mặc dù xung quanh không có ai bảo vệ. Không hề có t́nh trạng đầu cơ - các siêu thị giảm giá và các chủ máy bán nước tự động phát không nước uống cho mọi người - tất cả cùng đoàn kết để tồn tại, tờ Telegraph ghi nhận.
“Hiện tượng” này đang gây ngạc nhiên khắp thế giới. Nhà phân tích Ed West đặt câu hỏi trên tờ Telegraph: “Tại sao không có hôi của ở Nhật Bản?”. Trang web t́m kiếm Google cho thấy có 2.770.000 người đă đặt ra vấn đề tương tự như ông West. “Tinh thần đoàn kết của người Nhật thật mạnh mẽ. Sức mạnh của xă hội Nhật Bản có lẽ gây ấn tượng c̣n hơn cả sức mạnh công nghệ của họ” - ông Ed West viết trên tờTelegraph. 
C̣n tổng biên tập báo Bangkok Post Pichai Chuensuksawadi đă phải thốt lên: "Chẳng phải đă bao nhiêu lần chúng ta thấy cảnh hôi của, cướp giật và bạo lực sau một thảm họa thiên nhiên đó sao?".
Tinh thần tập thể cao độ “Hôi của đơn giản là không xảy ra ở Nhật Bản. Tôi thậm chí c̣n không chắc rằng trong ngôn ngữ Nhật Bản có một từ để mô tả chính xác hành động này” - Gregory Pflugfelder, giáo sư nghiên cứu văn hóa Nhật Bản tại Đại học Columbia (Mỹ), nhận định.
Giáo sư Pflugfelder, người có mặt tại Nhật Bản vào thời điểm xảy ra thảm họa, kể với CNN về những ḍng người xếp hàng trật tự tại các ga tàu điện đă đóng cửa trong nhiều giờ do thảm họa. Hiện tượng này có cội rễ từ nền văn hóa Nhật Bản, theo ông Pflugfelder, bởi mỗi người Nhật Bản đều cảm thấy ḿnh có trách nhiệm trước hết là đối với xă hội. Nền tảng văn hóa Nhật, theo ông, được xoay quanh một tinh thần cộng đồng cao độ, “có vẻ như được phát huy c̣n tốt hơn ngay cả khi có thảm họa”.
“Người Nhật tuân thủ nghiêm ngặt mệnh lệnh của cộng đồng và nhóm, bởi họ coi đó là cách duy nhất để cân bằng nhu cầu của cá nhân” - ông Pflugfelder phân tích.
Mặt khác, CNN dẫn lời ông Pflugfelder, “Trật tự xă hội và kỷ luật đă được tập thành thói quen ngay trong cuộc sống b́nh thường, nên người Nhật Bản không thấy trở ngại tiếp tục thói quen này khi có thảm họa xảy ra”.
 

Xếp hàng ngay ngắn bên ngoài một cửa hàng ở Sendai - Ảnh: CNN

Merry White, giáo sư nhân chủng học tại Đại học Boston (Mỹ), nói hôi của xuất phát từ sự phân hóa xă hội và khoảng cách giàu nghèo. Xă hội Nhật Bản không phải là không có hiện tượng đó, tuy nhiên “bạo lực và giành giật từ tay người khác đơn giản là không được chấp nhận trong văn hóa Nhật”.
  Tôn giáo Đa số người Nhật theo Thần đạo và Phật giáo, và theo như giáo sư John Nelson thuộc Đại học San Francisco, người Nhật sử dụng tôn giáo để đối mặt với các t́nh huống khác nhau trong cuộc sống.
  “Khi gặp sự việc tính cực th́ người Nhật t́m đến các nghi thức của Thần đạo, nhưng khi gặp tai họa hay thảm kịch th́ họ hướng về Phật giáo”, theo ông Nelson.
 

Người dân đứng chờ tàu điện ngầm trong trật tự - Ảnh: CNN

Khác với nhiều tôn giáo khác, Phật giáo và Thần đạo của người Nhật không quá tập trung vào nguyên nhân xảy ra thảm họa mà chỉ dạy cách ứng xử của người dân trước thảm họa.
“Đối với người Nhật, quan trọng nhất là phản ứng một cách tích cực và kiên tŕ mỗi khi đối mặt với khó khăn, điều đó phản ánh qua tôn giáo của họ” - giáo sư Bocking thuộc Đại học Cork nói với CNN.