Người H’Mông Việt Nam - Họ là ai?

Việt Hà,

phóng viên RFA

Người H'Mông mua bán tại một Phiên chợ ở miền Bắc Việt Nam.

Những ngày này, thông tin về vụ biểu t́nh của người H’Mông ở tỉnh Điện Biên đang là tâm điểm chú ư của báo chí khắp nơi.

Có lẽ hiếm có lúc nào người ta chú ư nhiều đến người H’Mông như lúc này. Họ là ai? Văn hóa và niềm tin tôn giáo của họ ra sao? Việt Hà có bài t́m hiểu và tường tŕnh.

Lịch sử

Những người Việt Nam và nước ngoài đi du lịch vùng Tây Bắc hẳn không thể nào quên h́nh ảnh của những phiên chợ của người H’Mông với những sắc màu rực rỡ trong trang phục của những cô gái người H’Mông, hay chảo thắng cố lớn bốc khói nghi ngút. Nhưng nếu ai đó muốn thực sự t́m hiểu về lịch sử, cuộc sống của người H’Mông th́ sẽ thấy có rất nhiều chuyện để nói, hơn rất nhiều những cái ǵ mà họ mới chỉ thấy ở bề mặt tại các phiên chợ nổi tiếng của người H’Mông.

Người H’Mông ở Việt Nam là một phần của tộc người H’Mông tại châu Á có lịch sử khoảng 4.000 năm. Họ sống chủ yếu ở các vùng núi cao phía Nam Trung Quốc và phía Bắc các nước Đông Nam Á như Lào, Việt Nam, Thái Lan và Miến Điện.

Một số các tài liệu nghiên cứu cho thấy người H’Mông đă di cư vào Việt Nam sớm nhất là khoảng 300 năm và muộn nhất là khoảng 100 năm về trước. Ở Việt Nam, người H’Mông là một trong số những nhóm dân tộc thiểu số có dân số đứng thứ 8 trong danh sách 54 dân tộc tại Việt Nam. Theo cuộc điều tra vào năm 2009, người H’Mông tại Việt Nam hiện có khoảng 1 triệu người, sống chủ yếu tại các tỉnh phía Bắc như Hà Giang, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, một số đă di dân vào các vùng miền Trung Việt Nam như Đắc Lắc, Đắc Nông.

Các Em nhỏ người dân tộc H'Mông ở Điện Biên. AFP PHOTO.

Đối với rất nhiều người đi du lịch lên vùng núi phía Bắc Việt Nam, và đă từng gặp người H’Mông, những ǵ mà họ thấy chủ yếu là cuộc sống b́nh dị, và yên b́nh của người H’Mông tại đây. Không có nhiều người bỏ nhiều thời gian, sức lực để sống với người H’Mông và t́m hiểu về cuộc sống của họ. Gần đây, khi vụ tập trung đông ngướ H’Mông tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên nổ vào khoảng cuối tháng 4, đầu tháng 5, người ta mới bắt đầu đào bới t́m hiểu xem, cuộc sống thực tế của họ ra sao.

Khi đào bới và t́m kiếm, người ta đọc lại các bài viết của một cây viết đă nhiều năm lăn lộn trên núi rừng Tây Bắc là nhà báo Đỗ Doăn Hoàng của báo Lao Động. Nhưng điều mà nhà báo này viết về cuộc sống của người H’Mông ở huyện Mường Nhé vào khoảng năm 2004, vào 2009 lại cho người ta thấy những điểm nóng, đáng buồn về nạn phá rừng tràn lan. Xin trích một đoạn trong bài viết của nhà báo Đỗ Doăn Hoàng vào năm 2009 trên báo Lao Động như sau:
“Trước thảm trạng hơn 20 năm qua, 310.000 ha rừng đặc dụng Mường Nhé chưa bao giờ được cắm mốc xác định ranh giới, thậm chí đến khi rừng bị phá, cơ quan chức năng ngơ ngác hỏi nhau: Ai sẽ chịu trách nhiệm nhỉ?... Rừng bị tàn sát đến choáng váng kia không c̣n làm ai ngạc nhiên nữa.

Đến nay, diện tích chính thức được bảo vệ nghiêm ngặt của khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé chỉ c̣n có 45.000 ha. Cả trăm ngh́n hecta rừng đă bị phá, nói đúng hơn v́ khu bảo tồn hơn ba trăm ngh́n hecta kia bị rỗng ruột từ rất lâu, nay đang tiếp tục bị xẻ thịt trên diện rộng.”

Vậy ai là người phá rừng và xẻ đất, theo nhà báo Đỗ Doăn Hoàng th́ đó là những người di dân tự do. Họ là những người H’Mông đi t́m nơi đất lành chim đậu. Nhà báo Đỗ Doăn Hoàng viết:

“Cả các xă mênh mông từ Mường Nhé, Śn Thầu, Chung Chải, xưa vốn chỉ có duy nhất bản Nậm Là là nơi sinh sống của đồng bào H’Mông th́ nay, dân số Mường Nhé đă đến mức nửa già là người H’Mông. Hầu hết họ đến bằng con đường di dân tự do.”

Theo nhà báo Đỗ Doăn Hoàng th́ vào năm 2009, Mường Nhé đă có tới 149 bản làng với 54.000 dân. Trước đó vào năm 2002 chỉ có 27.000 người.

Chủ tịch Mường Nhé nói với nhà báo Đỗ Doăn Hoàng là chính quyền đă huy động tổng lực ngăn chặn và vận động bà con sớm hồi hường nhưng người dân chống đối, kiên quyết không rời khỏi rừng. Thậm chí họ c̣n lăng nhục, xỉ vả cán bộ, có người c̣n bị chém hụt.

Cũng theo giới chức địa phương th́ Mường Nhé hiện là một trong các huyện nghèo nhất Việt Nam với thu nhập b́nh quân đầu người mỗi năm chỉ khoảng 220 cân thóc.

Đàn áp tôn giáo

Thế nhưng cuộc sống tinh thần của người H’Mông tại đây có lẽ là điểm thu hút được sự chú ư của quốc tế hơn cả. Không phải chỉ bởi những phong tục tập quán của họ mà c̣n bởi tôn giáo, niềm tin của họ.

Người dân tộc H'Mông ở miền Bắc mua bán trong ngày họp chợ. RFA PHOTO.

Các số liệu thống kê của các tổ chức phi chính phủ quốc tế gần đây cho thấy hiện có khoảng 300.000 người H’Mông sống ở vùng núi phía Bắc theo đạo Tin Lành.

Những người H’Mông theo đạo tin lành ở phía Bắc cũng chịu sự đàn áp về tôn giáo từ chính quyền. Các tổ chức về tôn giáo và phi chính phủ như Trung tâm tự do tôn giáo có trụ sở tại Mỹ đă từng lên tiếng phản đối chính phủ Việt Nam trong việc đàn áp người H’Mông theo đạo tin lành, bắt họ phải từ bỏ niềm tin của ḿnh.

Tổ chức Helping Suffering Churches, một tổ chức phi chính phủ cho biết vào năm 2002, có rất nhiều người H’Mông theo đạo Thiên chúa tại các tỉnh lai Châu, và Lào Cai đă bị đánh đập, bắt bớ và bắt phải bỏ đạo của ḿnh.
Năm 2003, một báo cáo của Human Right Watch cho biết một trường hợp người H’Mông ở tỉnh Lai Châu bị công and đánh đến chết v́ không bỏ đạo của ḿnh.

Năm 2003, tổ chức phi chính phủ của Mỹ có tên International Christian Concern cho biết có những mục sư người H’Mông bị bắt cóc tại nhà vào ban đêm, bị bỏ tù hoặc đưa đi cải tạo mà không được liên lạc với gia đ́nh.

Một mục sư theo đạo tin lành, giấu tên, sống ở vùng Tây Bắc cho đài Á châu tự do biết về t́nh trạng đàn áp của chính phủ với việc thờ nguyện và giảng đạo trong cộng đồng người H’Mông theo đạo tin lành tại đây như sau:

Mục sư giấu tên: “Thực sự con cái Chúa ở Việt Nam này người ta chỉ tin chúa thôi, nhưng người dân người ta hoang mang v́ suốt bao năm người ta đă tin Chúa mà vẫn bị t́nh nghi bảo không phải tin Chúa mà theo kẻ phản động….

Chúng tôi được tổng hội chứng nhận là người giảng đạo vẫn không đi được, đi đến đâu cũng bị ngăn chặn lại. Tôi chỉ được phục vụ quanh địa bàn đăng kư thường trú ở thôi.”

Vị mục sư này nói người H’Mông ở đây chỉ muốn được ổn định, tự do theo đạo của ḿnh, không c̣n bị bắt bớ nữa.

Nhưng với những ǵ đang diễn ra tại Điện Biên trong những ngày nay, khi mà thông tin về vụ tập trung đông người H’Mông ở huyện Mường Nhé vẫn bị bưng bít, người ta không thể không hỏi liệu những mong ước xem chừng giản đơn vậy của người H’Mông đă được chính quyền thực sự lắng nghe?