Công lư và Ḥa b́nh trong bối cảnh Xă hội Việt Nam

Việt Nam là một đất nước yêu chuộng ḥa b́nh và ḷng yêu nước của người công giáo thật rộng lớn nhưng cũng đầy trắc ẩn. Điều đó ít nhất thể hiện qua 4 Đức Giám mục tiên khởi và uyên bác là Nguyễn Bá Ṭng, Hồ Ngọc Cẩn, Ngô Đ́nh Thục và Lê Hữu Từ [1] . Ḷng yêu nước, yêu giáo hội và những diễn biến phức tạp trong tâm hồn các Ngài theo ḍng lịch sử đầy phiêu du là minh chứng cho ưu tư của rất nhiều người, đặc biệt đối với nhiều Kito hữu, kéo dài cho đến tận ngày hôm nay.

Vượt lên trên những phức tạp của thời cuộc, Giáo hội công giáo Việt Nam, mà đặc biệt là HĐGM Việt Nam luôn cố gắng “lắng nghe, nhận diện và phân định những thực tại xă hội dưới ánh sáng Tin Mừng” [2] để biết: “cần phải sống và thể hiện mầu nhiệm Giáo Hội như thế nào trong hoàn cảnh ngày nay theo lời mời gọi của Chúa” [3] . Đức Hồng Y Phạm Minh Mẫn luôn t́m kiếm và học hỏi thêm kinh nghiệm, Ngài muốn có một nghiên cứu thấu đáo về thực tại xă hội và đề xuất các bài học để người Công giáo “góp phần xây dựng đất nước và lành mạnh hóa đời sống dân tộc” [4]

Cũng v́ yêu và mong muốn làm sáng danh Chúa trên quê hương Việt Nam, Uỷ ban Công lư và Ḥa b́nh của HĐGMVN đă được ra đời. Được lời mời của Uỷ Ban và để góp phần làm sáng tỏ thêm bối cảnh xă hội Việt Nam hôm nay, tôi xin được tŕnh bày đề tài về “Công lư và Ḥa b́nh trong bối cảnh xă hội Việt Nam” [5] . Đề tài là một vấn đề xă hội rộng lớn nhưng v́ tính chất của cuộc hội thảo là liên quan đến một Ủy ban của Giáo Hội Công giáo nên tŕnh bày của tôi có giới hạn và mang góc nh́n của một người Kitô hữu.

 

1. Việt Nam: Lịch sử oai hùng qua thời khắc chiến tranh và ḥa b́nh:

Ḥa b́nh là khát vọng của loài người.Trong đêm Thiên Chúa giáng sinh, Thiên thần đă xuất hiện và vang tiếng ngợi ca: “Vinh danh Thiên Chúa trên trời, b́nh an dưới thế cho người thiện tâm” [6] . Đây là lời chúc phúc điển h́nh và đầu tiên của Chúa, mong cho dương gian tràn ngập b́nh an. Thế nhưng, thực tế cho thấy lịch sử loài người được kiến tạo bằng các cuộc chiến tranh và có vẻ như các cuộc chiến trên thế giới ngày càng khốc liệt, có hệ thống.

Việt Nam ta cũng như vậy, ḥa b́nh là thời khắc rất hiếm hoi của dân tộc. Từ thời lập quốc, cha ông chúng ta đă phải đương đầu với biết bao cuộc chiến chống ngoại xâm và lũ lụt. Cũng chính trong những cuộc chiến tranh bảo vệ tổ quốc và pḥng chống thiên tai đó mà quyền lợi và nghĩa vụ chung đă quện chặt lấy nhau. Khái niệm “công ích” cũng từ đó mà thành, là cơ sở để tạo nên quốc gia, dân tộc.

Do có vị trí địa lư quan trọng, “mặt tiền” là biển và luôn luôn có xu hướng “choăi ra” nên hơn 1000 năm Bắc thuộc là gần 1000 năm cha ông dấy binh đ̣i độc lập. Sau đó là chiến tranh liên miên chống giặc ngoại xâm với “xă tắc lưỡng hồi lao thạch mă” [7] . Hết ngoại xâm là tranh chấp giữa các triều đại hai miền Nam Bắc [8] , Hết thời kỳ phân ranh là đến kháng chiến chống pháp, hết Pháp đến Mỹ. Xong lại đến cuộc chiến Cămpuchia trong hơn 10 năm. Tiếp nữa là cuộc chiến với Trung Quốc năm 1979. Việt Nam chỉ coi như có ḥa b́nh vào năm 1989, khi những đoàn Quân “t́nh nguyện” Việt Nam rút quân khỏi đất nước Chùa Tháp [9] .

Các cuộc chiến tranh khốc liệt đă đẩy Việt Nam đến độ bị khái niệm hóa, nghe nói đến cái tên Việt Nam là người ta nghĩ đến một cuộc chiến [10] . Trên thực tế người Việt nam luôn khát khao ḥa b́nh và đă nhiều lần cố gắng tránh chiến tranh, kể cả trước hoặc ngay sau khi vừa chiến thắng xong một cuộc chiến [11] . Ngày nay Việt Nam cũng đă chấp nhận rất nhiều bước lùi trong quan hệ quốc tế để tránh các xung đột. Việc mất đất biên giới và biển đảo [12] là kết quả của sự nhượng bộ rất lớn nhưng có vẻ như tất yếu từ phía Việt Nam trong bối cảnh “bơ vơ” không có bạn. Điều đặc biệt của Việt Nam trong quan hệ với các nước lớn như Trung Quốc và Hoa Kỳ là sự nhượng bộ bên này, trong hầu hết các trường hợp, là để có điều kiện gắn chặt hơn với bên kia .[13]

 

2. Ḥa b́nh ở Việt Nam hôm nay

Từ năm 1975, Đất nước Việt Nam đă về một mối, giang sơn liền một dải. Trải qua thời kỳ bao cấp đầy khó khăn, Việt Nam tiến hành đổi mới năm 1986, và “mong muốn làm bạn với các nước trên thế giới”. Từ đó chính quyền mở rộng cửa đón các nhà đầu tư, gia nhập ASEAN năm 1995 và Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) năm 2006. Tuy nhiên, câu hỏi về ḥa b́nh thật sự ở Việt Nam vẫn là một câu hỏi lớn dù rằng chúng ta đă “b́nh thường hóa” với Mỹ, là đối tác chiến lược với Nga và là “4 tốt” của Trung Quốc.

Theo Giáo Huấn Xă Hội Công giáo th́ ḥa b́nh “không hẳn là vắng bóng chiến tranh” [14] , cũng không chỉ là sự quân b́nh giữa các lực lượng đối phương nhưng ḥa b́nh là “công tŕnh của công bằng” [15] . Theo đó chúng ta chỉ coi có ḥa b́nh thực sự khi tài sản của con người được bảo vệ, “phẩm giá của con người và của các dân tộc được tôn trọng, t́nh huynh đệ được thực thi” 16] . HĐGMVN, mới đây trong thư chung hậu Đại hội Dân Chúa cũng đă nhận định “Việt Nam đang gặp rất nhiều thách đố” [17] . Để minh họa cụ thể hơn ư kiến này, tôi xin đưa ra đây một số nhận xét về bối cảnh của Việt Nam hôm nay:

Thứ nhất Xă hội Việt Nam chúng ta hiện nay đầy dẫy rủi ro do tai nạn (giao thông, lao động và môi trường sống…) Những con số thống kê cho thấy Việt Nam là môi trường cực kỳ rủi ro khi lao động cũng như lưu thông trên đường [18] . Điều đáng lưu tâm là mức độ gia tăng các tai nạn ngày càng cao, không chỉ có tai nạn giao thông mà c̣n tai nạn lao động và các ảnh hưởng khác từ môi trường sống như sự hủy hoại môi trường, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, nóng lên của trái đất và hàng loạt tác nhân nguy hại khác đang đẩy con người Việt Nam đến những rủi ro rất bất ngờ.

Thứ hai: Xét về tâm lư xă hội, có thể thấy con người Việt Nam chúng ta hôm nay dễ nổi nóng và có tính bạo động cao có lẽ là v́ do không được dạy nhiều về t́nh yêu thương, về sự tha thứ và nhân bản. Đồng thời cũng chưa được tập làm quen với những ư kiến khác biệt nên chúng ta dễ trở nên cay nghiệt với nhau và khi xảy ra một va chạm nhỏ đều có thể dẫn đến những hậu quả rất lớn, nạn phá thai c̣n xảy ra tràn lan và gần như được pháp luật bảo hộ bằng chính sách “Kế hoạch hóa gia đ́nh” [19] , nạn bạo hành trong gia đ́nh vẫn phổ biến, giang hồ đâm chém nhau liên miên, v́ “nh́n đểu” nhau mà người ta sẵn sàng mang hung khí thanh toán nhau [20] , “Đạo đức xă hội suy đồi, ḷng tin bị giảm sút” [21] …

Thứ ba: Việc bắt bớ, xâm phạm đến an ninh của con người là điều vẫn c̣n xảy ra, làm nhiều người rất mất b́nh an, sống trong sợ hăi và lo âu. Chính đức TGM Phao Lô Nguyễn Văn B́nh, trước khi chết 2 tháng vẫn c̣n nói là: “tôi vẫn c̣n sợ v́ người ta nói một đàng làm một nẻo” [22] . B́nh an là phải sống trong một trạng thái thật an nhiên tự tại, thật b́nh thản và không có tâm lư sợ hăi; nhiều vụ khám xét, bắt giữ và xét xử một cách bất công các nhà bất đồng chính kiến cho thấy pháp luật không được tôn trọng và ḷng người c̣n nhiều bất an.

Thứ tư : Mặc dù pháp luật đă quy định khá đầy đủ về các quyền của con người nhưng trên thực tế quyền con người vẫn bị vi phạm trong nhiều lĩnh vực, Nhà nước không cho các phương tiện truyền thông độc lập hoặc của tư nhân được hoạt động, áp dụng luật h́nh sự để xử các tác giả, các nhà xuất bản và các trạng mạng. Tôn giáo vẫn bị hạn chế, buộc phải đăng kư với chính quyền và chịu phụ thuộc vào Ban Tôn giáo Chính Phủ do chính quyền kiểm soát. Người dân vẫn thường xuyên bị truyền thông “tŕnh bày chân lư nửa vời” [23] xúc phạm đến nhân phẩm (Ví dụ trong trường hợp của ĐC Ngô Quang Kiệt ). Ngoài ra vi phạm nhân quyền c̣n thể hiện ở việc người dân không được thực hiện quyền lập hội, quyền tham gia các tổ chức, bị phân biệt đối xử, tra tấn hoặc giam giữ trong điều kiện sinh hoạt tệ hại…

Thứ năm: Việc khiếu kiện, đặc biệt là khiếu kiện tập thể đ̣i công bằng, chống tham nhũng kéo dài, phức tạp ở hầu hết các địa phương. Do luật pháp chưa nghiêm, con người thực hiện lại tham nhũng, vô cảm nên không giải quyết triệt để các vấn đề dẫn đến việc khiếu kiện đông người [24] . Trong đó 70% liên quan đến đất đai. Điều này xuất phát từ việc ghi nhận “đất đai là sở hữu toàn dân” [25] . Mặt khác, Nhà nước sử dụng những quy định cứng nhắc và lạc hậu [26] để giải quyết những vấn đề về đất đai liên quan đến tôn giáo như tại Ṭa khâm sứ, Nhà thờ Thái Hà, Thái Nguyên, Cồn Dầu, Sóc Trăng… Nhà nước Việt Nam không công nhận quyền tư hữu nhưng người dân cố hữu về tài sản và hiểu rằng “không ai có thể bị tước đoạt tài sản của ḿnh một cách độc đoán” [27] nên đi kiện để mưu cầu công lư. Để giải quyết điều này HĐGMVN đă kiến nghị sửa đổi luật đất đai [28] .

Thứ sáu: Dù đất nước đă được thống nhất nhưng biểu t́nh, bạo động vẫn c̣n xảy ra ở nhiều nơi, đặc biệt ở một số “tây” như Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ…cụ thể là những cuộc tuần hành đ̣i tự do tôn giáo, đ̣i quyền tự trị của đồng bào Tây Nguyên năm 2001 và năm 2004 hay như vụ Mường Nhé ở Điện Biên gần đây. Rải rác đâu đó ở ngay thủ đô Hà Nôị hay TP Hồ Chí Minh chúng ta vẫn thấy hàng đoàn người dương biểu ngữ đi kiện, đ̣i công lư, các cuộc thắp nến cầu nguyện cho công lư và sự thật vẫn liên tục xảy ra….

Tóm lại, không thể có một cá nhân nào được thanh thản nếu cuộc sống của họ không dựa trên sự thật và không được xây dựng trên công lư và ḥa b́nh. Đức Thánh Cha Gioan XXIII trong thông điệp Ḥa b́nh trên thế giới – Pacem in Terris – đă xác quyết rơ “Không thể có ḥa b́nh nếu không có công lư” [29] . Nghĩa là chỉ có một nền ḥa b́nh vĩnh cửu khi công bằng xă hội được tôn trọng. Chỉ có ḥa b́nh đích thực khi không c̣n cảnh người bóc lột người.“Lư tưởng về hoà b́nh không thể nào có được trên trần gian này, nếu đời sống ấm no của con người chưa được đảm bảo…” [30] .

Tất nhiên chúng ta cũng phải hiểu rằng ḥa b́nh không bao giờ đạt được một lần là xong, nhưng phải xây dựng măi măi. Giáo Huấn của giáo hội liên lục kêu gọi mọi người kết hợp với những người yêu chuộng ḥa b́nh để thiết lập ḥa b́nh, xây dựng một xă hội ngày càng thái b́nh thịnh trị, như thánh vịnh đă nói. “Họ sẽ đúc gươm đao thành cuốc thành cày, rèn giáo mác nên liềm nên hái. Dân nước nọ sẽ không c̣n vung kiếm đánh nhau và thiên hạ thôi học nghề chinh chiến” [31]

 

3. Công lư trong bối cảnh Việt Nam hôm nay

“Ḥa b́nh đích thực là hoa trái của công lư” [32] . Bởi vậy khi đề cập đến ḥa b́nh ở Việt Nam không thể không nói đến công lư. Việt Nam đă trải qua chiến tranh liên miên nên trước hết con người chỉ cần có khát vọng là “im tiếng súng” chứ chưa đ̣i hỏi những điều cao siêu hơn như công lư. Nhưng công lư phải là gốc. Nhờ có công lư mà ḥa b́nh được tạo thành. Là người có đức tin, chúng ta phải xem xét công lư không chỉ theo khía cạnh của con người mà c̣n là của Thiên Chúa theo những góc độ sau đây:

Thứ nhất: Nói đến công lư là nói đến cái chung, cái phổ quát theo luật tự nhiên được thể hiện qua :‘công chúng, quảng trường…”. Quả thật, loài người luôn muốn công lư cụ thể cho từng người, từng sự việc. Loài người đă chờ đợi Thiên Chúa như là “Đấng Mêsia đến để thực thi công lư” [33] . Đó là những mong muốn rất cụ thể của con người, muốn trực tiếp và ăn ngay. Nhưng công lư của Thiên Chúa cho phép chúng ta suy nghĩ rộng hơn, lâu hơn và giàu t́nh yêu hơn. Công lư không chỉ cần những xa lộ, quảng trường mà c̣n cả bầu trời và các v́ sao…Tại Việt Nam chúng ta hôm nay, với những quảng trường nhỏ hẹp, những con phố ngắn ngủi và những lũy tre bao quanh làng xóm với khái niệm “phép vua thua lệ làng” th́ tính phổ quát không lớn và công lư của quốc gia theo nghĩa trần thế vẫn chỉ chập chờn đâu đó.

Thứ hai: Công lư là phải gắn chặt với luật pháp. Tất nhiên, theo Thánh Thomas D’aquin th́ “Luật pháp phải phù hợp với luật tự nhiên, khi xa ĺa lẽ phải, nó không c̣n là luật nữa mà là một sự bất công” [34] . Nhiều người cho rằng luật pháp Việt Nam hiện nay chỉ là ư chí của một số nhóm lợi ích. Khái niệm “một trăm cái lư không bằng một tư cái t́nh” [35] đă bóp chết pháp luật phổ quát. Muốn có công lư th́ trước tiên phải có lẽ phải. Lẽ phải đó được pháp điển hóa thành các văn bản quy phạm pháp luật. Khi quốc hội Việt Nam vẫn giao cho các bộ chuẩn bị dự thảo luật th́ đă không phản ánh đúng sự độc lập cần thiết và sự tôn trọng công lư.

Thứ ba: Một mặt công lư cần sự lớn lao như quảng trường, đại hội và dân chúng, mặt khác nó đ̣i hỏi sự thỏa măn đạo đức riêng tư trong lương tâm mỗi người. Công lư đầu tiên phải bắt đầu từ đạo đức và gắn chặt với ư thức về bổn phận. “Tất cả đạo đức nếu không dựa trên bổn phận sẽ thiếu chắc chắn và nguy hiểm” [36] Hành động đạo đức tức là hành động theo tiếng gọi của công lư nhắm đến người khác chứ không phải là tiếng gọi riêng của bản ngă ích kỷ. Nghĩa là con người phải sống trong tương quan với người khác chứ không thể đ̣i hành động như một cá nhân cô độc, không cần công lư. Ngày nay trong xă hội chúng ta, tính vị kỷ đang lên ngôi, hầu hết chỉ loay hoay với vấn đề cơm áo, nghi lễ và tiểu tiết vụn vặt th́ công lư dễ bị bóp nghẹt. Rất nhiều người Việt hôm nay sử dụng cách nói nước đôi, khi mạnh th́ “cưỡng từ đoạt lư” khi yếu th́ “rủ rê t́nh cảm”. Đó không thể là công lư.

Thứ Bốn: Nói đến công lư là chúng ta nói đến sự công bằng. Tính chất công bằng phải thể hiện được trong các hầu hết khía cạnh của đời sống, không thiên vị, không chênh lệch th́ công lư mới được tỏ hiện. Giáo Huấn XHCG dành rất nhiều phần nói về sự công bằng tương ứng với vai tṛ và địa vị xă hội của con người, công bằng trong lao động và thù lao, Công bằng giữa quyền lợi và nghĩa vụ….Nếu chúng ta không đảm bảo sự công bằng th́ sẽ dẫn đến bất công, khi đó công lư bị lu mờ. Tuy nhiên, để đảm bảo công bằng th́ công lư phải được nối kế với sự khôn ngoan, với bác ái và công việc từ thiện. Hiện nay xu hướng bất công đang lên, “Hố phân cách giàu nghèo càng sâu rộng hơn” [37] đó là một thách đố của công lư.

Thứ năm: Sống công lư, không có nghĩa lúc nào cũng căi lư xem ai đúng – ai sai, mà người ta c̣n phải biết thỏa hiệp, hoà giải bao dung trong mọi việc. Khi đồng ư với nhau và chia sẻ với nhau những giá trị chung từ trong tâm khảm, những người anh em sẽ cảm nhận được chân lư và như vậy công lư sẽ được bộc lộ ra ngoài. Thế nhưng lịch sử hiện tại ở Việt Nam cho thấy con người chúng ta ít có tinh thần đối thoại, lắng nghe và hiểu biết nhau để t́m đến một cái chung và tha thứ cho nhau. Điều làm cho chúng ta hy vọng là công lư, tự trong bản chất, có sức mạnh vô song. Có thể bề ngoài họ vẫn biểu hiện thái độ trịch thượng, quát nạt để thị uy nhưng thẳm sâu trong lương tâm, họ phải thừa nhận một lẽ phải, thừa nhận sự thật, thừa nhận công lư. Đó chính là lúc bắt đầu của tiến tŕnh ḥa giải và canh tân.

Thứ sáu: Cuối cùng, tất cả chúng ta đều phải ư thức rằng Giáo hội tận lực đấu tranh cho công lư nhưng không bao giờ dừng lại ở công lư. Trái lại, giáo hội luôn mời gọi con người đi xa hơn công lư để vươn tới suối nguồn đích thực của nó là t́nh yêu thương, ḷng nhân ái, từ bi và tha thứ. Bởi v́ “B́nh đẳng do công lư mang lại chỉ giới hạn ở lĩnh vực của cải vật chất bên ngoài, c̣n t́nh yêu và ḷng thương xót lại giúp con người có thể gặp gỡ nhau nơi giá trị cao cả là chính con người, với phẩm giá riêng của mỗi người” [38] .

Tóm lại, công lư theo nghĩa của con người trần thế quả thực vẫn c̣n xa vời trên khắp trái đất này, phương chi Việt Nam. Nhưng như Chúa Giê su xưa đă đứng lên ngó nh́n con cái, giờ đây chúng ta bắt đầu cùng chung tay quyết tâm làm và làm bằng t́nh thương yêu đích thực. “Thiên Chúa là chúa nhân từ, tha thứ tội lỗi, chậm giận và giàu ḷng thương xót” [39] . Chúng ta có cái nh́n siêu nhiên nhưng lại thực tiễn hơn nên phải vượt trên những khác biệt, chung tay nâng cao dân trí, học hỏi tính phổ quát, xây dựng nền pháp quyền, giáo dục về lẽ phải…. Để đến một ngày chúng ta có quyền hy vọng rằng Giáo hội Việt Nam: một mặt, với những ngôi nhà thờ lớn, tượng đài to, đối mặt với biển cả bao la, núi rừng sâu thẳm, bầu trời và các v́ sao; mặt khác, có những nghi lễ sang trọng, sự tập hợp đông đảo của quần chúng và một “kẻ khác ở trong ta” luôn th́ thầm mách bảo, Chúng ta, giống như những nhà điêu khắc, có thể tham gia vào quá tŕnh làm cho khuôn mặt công lư dần dần được tỏ hiện.

 

4. Những thay đổi trong xă hội VN và cơ sở cho Công lư & Ḥa B́nh

Với sự chuyển biến mạnh mẽ của thế giới, những công nghệ mới ra đời, các quốc gia bị chia tách và đặc biệt là cuộc cách mạng tiến hóa ḥa b́nh, sự tan ră của khối Đông âu và gần đây là cuộc cách mạng ở Bắc Phi, sự đổi mới rơ rệt ở Cu Ba, những người lănh đạo tại Việt Nam cũng đang khác đi rất nhiều…cho chúng ta thấy đất nước Việt Nam có thể đang trong một quá tŕnh chuyển đổi quan trọng.

Dù đôi khi có tranh luận và tấn công nhau trên truyền thông nhưng xu hướng đối thoại vẫn là chủ yếu trên khắp địa cầu. Trước đây lịch sử Việt Nam đă được định đoạt trên ly rượu mao đài sóng sánh [40] .Trung Mỹ hợp tác và nói“Cánh cửa đă mở, từ nay chúng ta là bạn, nhưng chúng ta vẫn cứ chỉ trích nhau – v́ nhân dân tôi quen như vậy” [41] . Giờ đây, bề ngoài chúng ta thấy vẫn cứ phê b́nh và đấu tranh với nhau nhưng quan hệ thực chất giữa Việt Nam và các nước tây phương đang được xích lại rất gần nhau.

Rơ ràng có sự chuyển hóa, tự diễn biến trong nội bộ Đảng cộng sản và trong mọi tầng lớp dân cư. Rất nhiều người cộng sản khi xưa giờ đă trở thành tư bản đỏ, 5% dân số đang chiếm giữ đến 75% tổng toàn bộ giá trị, của cải và tài nguyên xă hội [42] . Nhiều người đă gửi con sang các nước phương tây để học hỏi và họ tập hợp với nhau thành những nhóm lợi ích. Khi trong tay có tài sản và quyền tư hữu, họ chuẩn bị cho tương lai của ḿnh và sẵn sàng bảo vệ quyền tư hữu đó theo đường lối tư bản. Rất nhiều người cộng sản đă nhận thức được xă hội, lo lắng về một tương lai bất an và sẵn sàng chuẩn bị các phương án.

Điều đó đặt cho HĐGMVN và UB Công lư và Ḥa B́nh một sứ mệnh hết sức quan trọng. UB phải được thiết lập một cách có hệ thống và là nơi tư vấn để đưa ra những quyết định đúng đắn trong những thời điểm nhạy cảm của đất nước, tránh những xung đột khắc nghiệt trong tương lai. Cụ thể là theo Thư Chung Hậu Đại hội dân Chúa 2010. “Trong bối cảnh xă hội hiện nay, Giáo Hội tại Việt Nam xác tín rằng Dân Chúa cần tích cực cộng tác với mọi người thiện chí, cùng nhau bồi đắp nền văn minh t́nh thương và sự sống. Đó là phương thế cụ thể để thi hành sứ vụ duy nhất và toàn diện của Đức Kitô trên đất nước này”.

 

5. Phương hướng đối thoại và hợp tác.

Đối thoại đă trở thành nguyên tắc và là vấn đề bao trùm toàn thế giới ngày hôm nay. Đức Thánh Cha Joan Paul II đă đi khắp trái đất để nhằm một mục đích là “nghe và nói”. Chính đối thoại đă làm cho tất cả các bên không c̣n sợ hăi, không c̣n bất ngờ. Phương hướng Đối thoại và hợp tác của giáo hội Việt Nam với Nhà nước cũng được Đức Thánh Cha Benedicto XVI nói rơ trong huấn từ cho các giám mục Việt Nam nhân chuyến viếng thăm Ad Limina

Đă một thời tư tưởng loại trừ trong đối thoại phải thật triệt để và không cho ai có tư tưởng khác ḿnh tồn tại. Giờ vẫn c̣n nhưng nó đang càng ngày càng trở nên lạc hậu v́ nó đi ngược lại xu thế của thời đại. Xu hướng “cùng thắng” đang được áp dụng phổ biến, không phải là chỉ có lợi cho Giáo hội hay cho Nhà nước mà là cho dân tộc Việt Nam. Thẳng thắn vẫn là phương pháp tốt nhất để giải quyết các vấn đề. Hồ chủ tịch đă từng viết thư cho Đức Cha Lê Hữu Từ với nội dung rơ ràng: 1. Đồng bào công giáo rất ghét thực dân pháp, rất yêu nước. 2. Đồng bào công giáo ghét cộng sản [44] . Nếu c̣n có những khác biệt, hăy “tạm gác một bên” và tiếp tục đối thoại, nhưng không bao giờ từ bỏ nguyên tắc của ḿnh.

 

6. Những chuẩn bị ǵ cho đối thoại Công lư và Ḥa B́nh ?

Trước hết, chúng ta thấy loài người đă phát triển ở mức độ cao và tŕnh độ tự do của con người đă được nâng cao. Cho nên trước khi đối thoại tất cả các bên đều phải đồng ư rằng mọi quyền phải là quyền của cá nhân, mọi trách nhiệm cũng là trách nhiệm của cá nhân, mọi hạnh phúc cũng là hạnh phúc của cá nhân, công lư cũng là công lư rót cho từng cá nhân. Nghĩa là con người phải là đối tượng cùng đích của sự đối thoại.

Qủa thật, Nhà nước hay như cả Liên Hiệp Quốc được dựng lên là v́ quyền lợi của con người, chứ không phải v́ quyền lợi của tổ chức. Nhà nước ra đời là v́ con người, chứ không phải v́ nhà nước đẻ ra con người. Điều này đă trở thành nguyên lư quan trọng của học thuyết XHCG: “con người là một hữu thể, là một nhân vị, là con đường của giáo hội và quyền con người, nhân phẩm con người phải đặt lên trên hết” . Chúa Jesus đă nói: “Ngày Sabat v́ con người chứ không phải con người v́ ngày Sabat” [46]

Tuy nhiên muốn có đối thoại th́ con người phải có thực lực phục vụ. Bởi vậy Uỷ ban CL&HB phải trở thành một Ủy ban có cơ cấu rơ ràng, từ HĐGM cho đến tận từng giáo xứ. Đồng thời phải tập hợp được những người có tâm và có tài, dám hy sinh v́ công lư và ḥa b́nh. Bộ khung th́ nên theo cơ cấu dần từ trên xuống nhưng hoạt động và linh hồn đích thực sẽ phải đi từ dưới lên thông qua những tổ nhóm dân sự và các cá nhân t́nh nguyện viên.

Đầu tiên những nhân tố đó phải tích cực giảng dạy, giúp cho người công giáo, và sau đó là nhân dân hiểu được Học Thuyết Xă Hội công giáo. Nhờ hiểu được quan điểm của Giáo hội về xă hội mà các cuộc đối thoại sẽ được thoải mái, tạo tâm lư tự tin cho tất cả các bên. Uỷ ban có thể thành lập một văn pḥng tư vấn pháp lư, hỗ trợ và tư vấn cho nhân dân khi gặp những vấn đề khó khăn hoặc bất công.

Rất nhiều người cho rằng đối thoại với CS là vô ích. Đó cũng là một quan điểm nhưng riêng tôi th́ vẫn tin vào đối thoại. Tôi đă từng đối thoại với những người cộng sản cao cấp trong ngành an ninh. Tôi bắt đầu bằng: “Tôi có hai giá trị lơi, một là tôn giáo của tôi, hai là lư tưởng dân chủ của tôi. Hai điều tôi giữ trong tim óc ḿnh dù có giết tôi đi” [47] . Họ cũng xác quyết những nguyên tắc của họ rất rơ ràng. Như vậy, ngay bắt đầu chúng tôi đă xác lập được quan điểm. Sau một thời gian nghiên cứu và “đồng ư” về những “bất đồng” chúng tôi mới tiếp tục đi vào hành vi pháp lư cụ thể. Tất nhiên trong đàm phán sẽ có nhiều bất đồng và sẽ phải sự dụng “thực lực” để nói chuyện [48]

“Đừng Sợ” là câu nói nổi tiếng của ĐTC John Paul II, Đọc về cuộc đời của Ngài, chúng ta thấy Ngài cũng đi dạy học, cũng thuyết tŕnh, cũng đối thoại và hợp tác. Chính nhờ những lần tiếp xúc đó mà Ngài đă thấy rơ là:“không có ǵ phải sợ”.

Theo ư kiến cá nhân tôi, về mặt nguyên tắc, với tư cách là phải tham dự một phần sứ mệnh phát triển của dân tộc, HĐGMVN, trong tương quan với nhà nước có thể bày tỏ rơ ràng và dứt khoát những quan điểm sau:

1. Giáo hội phải được quyền tham gia vào công việc giáo dục, y tế và từ thiện. Điều này chỉ tốt cho dân tộc; hai bên phải chuẩn bị lộ tŕnh và nhân sự.

2. Nhà nước cần cải cách chính trị, mở rộng dân chủ. Đổi mới kinh tế đă đem lại hiệu quả cho xă hội nhưng chưa đạt được hiệu quả mà mọi người mong ước v́ chưa đổi mới xă hội và chính trị. Để giảm bớt xung đột có thể xảy ra, giáo hội sẽ đóng góp trong việc xây dựng xă hội dân sự, làm “bộ đệm” cho quá tŕnh đó, làm cho các bên quen dần với các khái niệm và tập sống trong ḥa b́nh;

3. Mọi thành phần xă hội, đặc biệt các tôn giáo và giới trí thức đều có đủ nguồn lực và ḷng yêu nước cho nên họ cần phải được phải được tham gia một cách tương xứng trong quá tŕnh hoạch định chiến lược xây dựng đất nước.

Đó là những vấn đề cần được đặt ra cho tất cả các bên để trù liệu. Có như vậy mới bắt đầu cuộc đối thoại và xây dựng một lộ tŕnh dân chủ tiệm tiến toàn diện cho Việt Nam, nhờ vậy Công lư và Ḥa b́nh mới dần dần được triển nở trên quê hương yêu dấu của chúng ta.

Thiên Chúa chúc phúc cho Dân tộc ta!

 

Lê Quốc Quân

 

Chú thích:
[1] Bốn ĐGM này đă gửi điệp văn đến ĐGH Pio XII xin Ngài ủng hộ nước Việt Nam độc lập và chúc phúc, cầu nguyện cho nền độc lập non trẻ mới thu hồi được. Tài liệu của CGvDT số 5, ngày 7-13/8/1975, P.8-9
[2] Hội đồng Giám Mục Việt Nam, Thư chung Hậu Đại hội Dân Chúa 2010. “Cùng nhau bồi đắp nền văn minh t́nh thương và sự sống”, Chương 1, Mục 4.
[3] HĐGGMVN, Thư chung Hậu Đại hội Dân Chúa 2010. Chương 1, Mục 4.
[4] JB. Phạm Minh Mẫn, Thư gửi Linh Mục Phaolo Nguyễn Thái Hợp, CLB Nguyễn Văn B́nh ngày 22.7.2007 nhờ nghiên cứu tương quan và sự hợp tác giữa Nhà nước và Giao hội để xác định điểm lợi điểm hại hầu phục vụ dân tộc tốt hơn.
[5] Đề tài được Đức Cha Phao Lô Nguyễn Thái Hợp, với tư cách là Chủ tịch UBCL&HB của HĐGMVN gợi ư nhằm phục vụ cuộc tọa đàm của Uỷ ban vào ngày 27/5/2011.
[6] Tân ước Lc 2,14. Nguyên bản tiếng Latin – Glória in excélsis Deo -et in terra pax homínibus bonae voluntátis.”Vinh danh Thiên Chúa Trên trời – B́nh an dưới thế cho người thiện tâm” (Lc 2,14)
[7] Vua Trần Nhân Tông sau hai lần thân chinh đi đánh thắng quân Nguyên trở về đă làm hai câu thơ: “Xă tắc lưỡng hồi lao thạch mă/Sơn Hà vạn cổ điện kim âu” – Tạm dịch “Xă tắc hai lần mệt ngựa đá/Non sông vạn thuở vững âu vàng”
[8] Vietnam Cuộc Chiến 1858-1975, P4 – Chương VI. Nguyễn Khắc Cần, Nguyễn Ngọc Điệp, Vũ Dương Ninh, Nhà Xuất bản Văn Hóa Dân tộc 2001, P.4 Chương VI. Theo đó coi như bắt đầu từ khi vua Mạc Đăng Dung giành được quyền lực từ tay vua Lê Cung Hoàng năm 1527, đất nước xảy ra xung đột và chiến tranh phân ranh ranh liên miên giữa hai miền cho đến năm 1975. Hết nhà Mạc là đến cuộc chiến Nam Bắc Triều, rồi đến Trịnh Nguyễn Phân Ranh, Nguyễn – Tây sơn, đến Pháp và Mỹ.
[9] Việt Nam công bố hoàn tất việc rút quân khỏi Campuchia ngày 26/9/1989, sau 10 năm chiếm giữ. Việt Nam gọi là t́nh nguyện giúp đỡ trong khi quốc tế không công nhận chính phủ mới do Việt Nam thành lập cho đến khi có một giải pháp quốc tế.
[10] Vietnam is a Country, not a War –Việt nam là một đất nước chứ không phải là một cuộc chiến tranh, Thứ trưởng Lê Mai, trong một cuộc đàm phán b́nh thường hóa quan hệ với Mỹ, Washington DC, 1994.
[11] Lịch sử Việt Nam có 1000 năm Bắc thuộc. Vua Trần đánh xong Quân Nguyên, dâng Chiếu lên Bắc Triều xin được phong vương và nhận làm chư hầu. Nguyễn Trăi giúp Lê Lợi đánh giặc Minh, sau đó đă dâng Biểu lên triều Minh thú nhận: “Tội thần nhiều như tóc trên đầu”. Sau khi đánh tan giặc Thanh, Ngô Th́ Nhậm đă thay mặt Nguyễn Huệ tŕnh quốc thư xin b́nh thường hóa mà rằng: “Nam Triều không dám đánh mà do quân Thiên Triều không quen thấy voi nên bỏ chạy”.
[12] Năm 1974 Trung Quốc chiếm quần đảo hoàng sa khi đó thuộc quyền kiểm soát của Nam Việt Nam. Năm 1988 Trung quốc chiếm một số đảo ở Trường Sa. Hiệp định biên giới Việt Trung được kư kết ngày 31/12/1999 với nhiều điểm mà giới quan sát cho rằng Việt Nam nhượng bộ rất lớn
[13] Abramowitsz – Chasing the sun, Rethinking East Asian Policy, P7, P39. V́ Hoa kỳ ưu tiên cho quan hệ với Trung Quốc từ 1979, cho nên, trong quan hệ với VN họ không thể đi những bước với Việt Nam làm tổn thương đến quan hệ của họ với TQ. Bởi vậy đặt Việt Nam vào trong thế cân bằng, chỉ dám bước chân này khi thấy cân bằng với chân kia và cân bằng với cả 2 lực lượng.
[14] Giáo Huấn Xă Hội Công giáo, Vui mừng và Hy vọng –Gaudium et Specs ( Gs, Is 32,7
[15] Giáo Huấn Xă Hội Công giáo, Vui mừng và Hy vọng –Gaudium et Specs ( Gs, Is 32,7)
[16] Giao lư Hội thánh Công giáo – Conpendium Catechism of Catholic Church, 1994, No 2317
[17] HĐGMVN, Thư Hậu đại hội dân Chúa 2010, Chương 1, Mục 4 ghi “t́nh trạng lạm phát, tệ nạn tham nhũng và hối lộ, việc quản lư lỏng lẻo và thiếu trách nhiệm đối với những tài nguyên quốc gia… làm cho đời sống người dân thêm khó khăn.[5] Hố phân cách giầu nghèo ngày càng sâu rộng hơn. Nhiều người dân vẫn chưa có mức sống xứng hợp với nhân phẩm, không những tại nông thôn mà ngay cả trong những thành phố lớn. Do đó, vấn đề không chỉ là kinh tế mà c̣n là vấn đề đạo đức và xă hội”
[18] Thống kê chính thức của UBATGT cho thấy cả nước năm 2010 xảy ra 14,442 vụ tai nạn giao thông làm chết 11,449 người. Bị thương 10,633 người. Năm 2009 có 12,500 vụ tai nạn giao thông, làm chết hơn 11,500 người và bị thương 8,000 người. Năm 2008 xảy ra 13,700 vụ. làm chết 11,060 người và bị thương 8,600 người
[19] Là chính sách có hệ thống của Chính phủ nhằm lập kế hoạch khi nào th́ có trẻ em và tiến hành các biện pháp kiểm soát sinh sản và các kỹ thuật khác để thực hiện kế hoạch đó, Từ điển mở trên mạng, Wikipedia,
[20] Nguyễn Chí Thịnh (16 tuổi, học sinh lớp 10 của một trường THPT ở H.Đông Ḥa, Phú Yên) đă đánh chết người v́ bị cho là “nh́n đểu”; Vũ Văn Ch́, tạm trú tại thôn Bầu – Kim Chung – Đông Anh – Hà Nội đă bị một đám thanh niên chém chết v́ cho là nh́n đểu; Nguyễn Trọng Dũng bị đánh chết tại Quận 3, TPHCM v́ bị cho là nh́n đểu….
[21] Nghị Quyết đại hội đảng Cộng sản lần thứ XI, Mục 1, Chương III ghi “ tệ quan liêu, tham nhũng, lăng phí, tội phạm, tệ nạn xă hội, suy thoái đạo đức, lối sống chưa được ngăn chặn, đẩy lùi…”
[22] Paul Nguyễn Thái Hợp – Chân Dung một vị mục tử, lời đúc kết cuối sách Tr152, CLB Nguyễn Văn B́nh, 2010
[23] Thư chung Hậu đại hội dân Chúa 2010, Chương 1, Mục 5.
[24] Theo báo cáo của thanh tra Nhà nước th́ năm 2010 cả nước phát sinh gần 380.000 lượt đơn khiếu nại với gần 99.000 vụ việc, so với cùng kỳ năm 2009 tăng gần 30% số đơn.
[25] Điều 5 Luật đất đai năm 2003, quy định: “Đất đai thuộc sử hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu”.
[26] Nghị quyết 23/2003/QH11 ngày 26/11/2003 của quốc hội quy định về Nhà đất do Nhà nước đă quản lư, bố trí sử dụng trong quá tŕnh thực hiện các chính sách quản lư Nhà đất và chính sách cải tạo XHCN trước ngày 1/7/1991.
[27] Điều 117 – Tuyên ngôn Nhân quyền của Liên Hợp Quốc 10/12/1948
[28] Phero Nguyễn Văn Nhơn, Quan điểm của HĐGMVN về một số vấn đề trong hoàn cảnh hiện nay, 25/9/2008
[29] Joan XXIII, Pacem in Terrris – Ḥa b́nh trên thế giới, thông điệp Ngày ḥa b́nh thế giới 2002
[30] Giáo huấn xă hội Công giáo, Vui mừng và Hy vọng, (Gaudium et Spes,n 78); Giáo lư Hội Thánh Công giáo, số 2304).
[31] Gs, N.78; X Is 2,4
[32] Joan XXIII, Sđd
[33] Is 9,6; 11,4; Gr 23,5; Tv45,4.7
[34] Saint Tomas d’Aquin, Sth, 1-11 93 được trích trong Pacem in Teriss – Ḥa b́nh trên thế giới, No51.
[35] Cao Tuyết Minh, Ca dao tục ngữ Việt Nam, NXB Dân trí, 2010
[36] Kant – Phê phán lư tính thuần túy, 1781, P97 Quoted “estime- t-il avecraison que toute morale non basée sur le devoir est incertaine et dangereuse) Unquoted.
[37] HĐGMVN, Thư chung sau đại hội dân chúa 2010, Chương I, mục 1: “Hố phân cách giầu nghèo ngày càng sâu rộng hơn. Nhiều người dân vẫn chưa có mức sống xứng hợp với nhân phẩm, không những tại nông thôn mà ngay cả trong những thành phố lớn”.,
[38] Gioan Phaolo II, Thiên Chúa giàu ḷng thương xót, số 14.
[39] Tv 145,8
[40] Tuyên cáo chung Thượng Hải, Announcementt of Shanghai, đă được Mỹ Trung kư ngày 27/2/1972 tại Thượng Hải, nội dung bàn đến nhiều vấn đề nhưng được coi là một hiệp ước Thiên Tân III, các nước lớn mặc cả với nhau trên đầu Việt Nam. Mỹ rời khỏi Việt Nam, Công nhận Trung Quốc. Trung Quốc ngăn chặn CS Việt Nam tràn xuống vùng Đông Nam Á. Trong bữa tiệc chia tay về nước Nixon tuyên bố: “Cầu hữu nghị Mỹ Trung đă được bắc, chấm dứt thời kỳ thù địch kéo dài hơn hai mươi năm, từ nay tương lai thế giới nằm trong hai nước chúng ta”. Nhờ yên tâm với Trung Quốc Mỹ, rút khỏi Việt Nam mà quay sang cộng tác với các lực lượng khác, lập kế hoạch diễn biến Ḥa b́nh để 15 năm sau toàn bộ Đông Âu đă tan ră.
[41] Chu Ân Lai nói trước khi ra về. Thế nên báo chí 2 nước vẫn tiếp tục phê b́nh và tấn công nhau.
[42] Paul Nguyễn Thái Hợp ước tính, Một cái nh́n về giáo huấn xă hội công giáo, NXB Phương Đông 2010.
[43] Xin xem bài đọc của Giám mục Bùi Văn Đọc – Giams mục giáo phận Mỹ Tho, phát biểu tại buổi Tọa đàm ngày 28-11-2009 do CLB Phaolo Nguyễn Văn B́nh tổ chức với chủ đề: “tương quan giữa giáo hội với thực tại trần thế”.
[44] Vương Đ́nh Chữ, Tương quan giữa giáo hội và Nhà nước ở Việt Nam. Từ thư Chung 1951 đến 1980, Giaos hội giữa ḍng đời, CLB Nguyễn Văn B́nh -2010, Trang 126.
[45] Paul Nguyễn Thái Hợp, Nguyên tắc nền tảng, Một cái nh́n về Giao huấn XHCG Tr 117,121,127,134. NXB Phương Đông, CLB Nguyễn Văn B́nh. Hội đồng cổ vỗ Công lư và Ḥa b́nh, Diễn đàn giáo dân 2004, P25.
[46] Jesus Mc 2, 23.
[47] Ngày 8/3/2007, Tôi bị bắt ngay khi kết thúc một khóa học về dân chủ từ Hoa Kỳ về và bị cáo buộc vào điều 79 Bộ Luật h́nh sự, sau 100 ngày bị giam giữ trái phép. Chính quyền không có bằng chứng buộc tội cộng với áp lực mạnh mẽ từ quốc tế, Tôi đă được trả tự do vào ngày 16/6/2007. Ngay những lần hỏi cung đầu tiên tôi đă khẳng định quan điểm trên.
[48] Xem cuốn sách tiếp xúc bí mật Việt Nam – Hoa Kỳ và những thỏa thuận bí mật giữa Lê Đức Thọ – Kissinger tại Paris, NXB Công An Nhân dân, 2/2002