HOÀNG CẦM RA ĐI,
MỘT-THẾ-GIỚI-THƠ C̉N LẠI
 

thanh thảo

 

Vào giờ Th́n, ngày Th́n, tháng Th́n (6/5/2010) Hoàng Cầm thi sĩ - người tuổi Nhâm Tuất (1922) đă trút hơi thở cuối cùng, thọ 89 tuổi. Ông ra đi, để lại phía sau ḿnh một thế giới thơ riêng biệt : thế giới thơ Hoàng Cầm. Vâng, một nhà thơ lớn có thể làm nên một thế giới thơ cho riêng ḿnh, một thế giới của những điều bé nhỏ, yêu thương, xa xót, hy vọng và thất vọng.

Hoàng Cầm là điển h́nh của một nhà thơ thu hút được tinh hoa của một vùng đất đai văn hoá, của lịch sử và bên lề lịch sử. Thuận Thành, Kinh Bắc, Bắc Ninh, quan họ, yếm thắm, lụa đào, “ váy Đ́nh Bảng buông chùng cửa vơng ”, đồng chiều, cuống rạ, lá diêu bông, con chào mào, cây ổi, “con chim cu về gù rặng tre”… và những ǵ nữa với sông Đuống “nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ”, với những được mất của kiếp người trước đôi mắt mở to ngơ ngác của “Ta con bê lạc dáng chiều xanh / đi măi t́m sim chẳng chín”. Ngay trong những bài thơ hừng hực khí thế chiến đấu như Bên kia sông Đuống người ta vẫn t́m thấy những “Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong”, vẫn nghe rạo rực với “Đám cưới chuột đang tưng bừng rộn ră”, vẫn mê mải với “Những nàng môi cắn chỉ quết trầu”… Cả một vùng làng quê Kinh Bắc hiện lên thắm thiết trong thơ Hoàng Cầm. Không có người yêu nước nào không bắt đầu bằng t́nh yêu quê hương ḿnh. Hoàng Cầm đă yêu tới những con chuồn chuồn châu chấu nhỏ bé ở ven đê làng ḿnh mà yêu nghiêng con sông Đuống, mà yêu lên đất nước từ những năm khói lửa chiến tranh tới những năm tháng day dứt khổ nghèo chia ly bất hạnh. Thơ Hoàng Cầm là một giọng thơ rất khẽ nhẹ, phải tinh ư lắm mới nghe ra những ǵ nhà thơ phải nén chặt lại cho ḿnh:

“Cúi lạy mẹ con trở về Kinh Bắc
Chiều xưa giẻ quạt voi lồng
Thân cau cụt vẫy đuôi mèo trắng mốc
Chuồn chuồn khiêng nắng sang sông”

                           (Đêm thổ)

và :

“Ta ru em
lớn lên em đừng t́m mẹ phía cơn mưa”

                            (Về với ta)

 

Tôi nhớ, hồi nhỏ, khi mới tập kết ra Bắc, có một buổi chiều tôi thằng bé 8 tuổi đă chạy về phía cơn mưa để t́m mẹ ḿnh. Một cảm giác bơ vơ trong câu thơ không dễ ǵ hiểu ngay được, nhưng khi đọc lên nó dựng trước ḿnh một thế giới hiện hữu và một thế giới khuất lấp. Đó có thể coi là một thế giới ẩn bên trong một thế giới của thơ Hoàng Cầm. Những câu thơ vừa muốn thổ lộ vừa muốn che giấu, và có lẽ càng thổ lộ th́ lại càng hun hút những nỗi niềm mà ta chỉ cảm được một cách không rơ ràng.

Có một điều khiến tôi lạ lùng, là thơ Hoàng Cầm và thơ Quang Dũng luôn nhắc nhở về một quê hương trong mù sương nào đó, luôn u ẩn một nỗi hoài nhớ nào đó không thể gọi tên. Phải chăng, tự xa xưa, xứ Đoài của Quang Dũng và Kinh Bắc của Hoàng Cầm từng là nơi những người lính và những nghệ sĩ Chàm lưu lạc đă chọn làm quê hương thứ hai ? Trong thơ Quang Dũng rắn rỏi một nỗi niềm chiến sĩ, c̣n trong thơ Hoàng Cầm tha thướt những nét hoa văn những dải lụa đào nghệ sĩ. Họ như từ quá khứ đến với ta, họ vừa thân thuộc vừa xa lạ, vừa đắm đuối yêu thương vừa không tương hợp với thế giới này. Tất cả những mâu thuẫn ấy đă hiện rơ trong thơ Hoàng Cầm. Và chính nó đă làm nên sự khác biệt của thơ ông:

“Ta con chim cu về gù rặng tre
đưa nắng ấu thơ về sân đất trắng
đưa mây lành những phương trời lạ
về tụ nóc cây rơm”

                              (Về với ta)

 

Những câu thơ hơn cả cô đơn, nó là nỗi bơ vơ của một kiếp người:

 

“Ngày Chị bảo Em quên
Tranh tố nữ long hồ gián nhất
mất chân đi
má đội tổ ṭ ṿ

Cuốn chiếu xa rồi
thơ thẩn vách chiêm bao”

(Nước sông Thương)

 

Có người nói thơ Hoàng Cầm như những lẩm nhẩm bùa chú, lại như một nghi lễ thờ cúng, nó kính cẩn mà hoang sơ. Với một thế giới thơ như thế, người ta chỉ nên chấp nhận chứ không cần giải mă. Và theo tôi, cách đọc thơ Hoàng Cầm là bất chợt đọc một đoạn thơ nào đó trong một bài thơ nào đó của ông. Rồi ngớt. Rồi lại đọc ở một lúc khác. Đó là cách đọc những cơn mưa rào, là sự đồng cảm tự nhiên và thốt nhiên với chính thế giới mà ḿnh đang sống cùng với thế giới mà ḿnh chưa biết nhưng có thể sống. Thơ Hoàng Cầm kết nối được những thế giới khác nhau như thế để cho ta cảm giác vừa mơ hồ vừa rơ rệt về một giấc mơ.

 

“Bắn nát chiều mai ráng đỏ
Châu chấu ma vờn cổ yếm xây

Không gặp người quen
Hờ
Ngơ cũ”

                       (Đêm thổ)

 

Những ai đă một lần lỡ hẹn, những ai đă cầm được giấc mơ trong tay rồi bỗng giấc mơ tan biến sẽ dễ dàng đọc những câu thơ này. Những câu thơ thuần Việt, Việt từ trong máu huyết của từ ngữ, của âm điệu, của bóng h́nh.

Xin vĩnh biệt Hoàng Cầm thi sĩ. Ông ra đi, nhưng Thơ ông c̣n ở lại. C̣n nguyên một thế giới thơ Hoàng Cầm. Một thế giới trong một thế giới.

 

Chiều 6/5/2010

Thanh Thảo