Video Tài Liệu

Audio Tài Liệu

Nhạc

Tin Tức & Thời Sự

B́nh Luận

 

Hà Nội và những băn khoăn kéo dài

Bảo Giang
 

 
Trong “Hà Nội và cuộc hôn nhân dị mộng” tôi đă phỏng đoán về hai trường hợp trái chiều nhau mà  “nàng dâu:” có thể sẽ hành xử khi về làm dâu trăm họ. Một là thủ phận “nàng dâu”, là phụ tá đắc lực của chàng rể để đem an vui, hạnh phúc cho muôn họ. Khi ấy, nàng sẽ  có công đức để đời. Hai là làm phù thủy để mưu toan soán đoạt quyền hành của chàng rể, đưa trăm họ vào dường tăm tối xin cho và chuốc lấy tiếng nhơ lâu dài.  Chuyện ấy th́ nay chưa thể biết được sẽ ra sao. V́ như chính lời một vị thượng khách trong buổi lễ ra mắt của “Tân Nương” là GM Nguyễn chí Linh đă nói trong lúc ngỏ lời chào mừng rằng:
“Không thể phủ nhận được rằng việc bổ nhiệm này đă gây ra một số tranh căi trong những ngày vừa qua. Có người bi quan cho đó là sai lầm của Toà Thánh Vatican, là dấu hiệu của một Hội đồng Giám mục Việt Nam đang bị phân hoá, bị khuynh loát, thậm chí là một trang sử buồn cho Giáo Hội Việt Nam và cách riêng, cho Tổng giáo phận Hà Nội.”
Không chỉ là lời xác nhận lẻ loi ấy, Ngài c̣n tỏ ra rất công bằng khi nhận định và nhắc nhở mọi người là:
“… mọi thành phần Dân Chúa đă có cơ hội nói lên nguyện vọng của ḿnh một cách chân thành….
“…dù khác biệt, thậm chí có khi là đối lập, nhưng tất cả mọi quan điểm đều có một mẫu số chung là ḷng yêu mến Giáo Hội.
“… Nhưng nếu v́ yêu mến Giáo Hội mà chúng ta loại trừ nhau th́ không c̣n ǵ mâu thuẫn bằng. Khác biệt nhau nhưng vẫn sẵn sàng nhường nhịn, yêu thương nhau, v́ một Giáo Hội duy nhất, thánh thiện, công giáo và tông truyền, đó mới là dấu chỉ chúng ta c̣n thuộc về Giáo Hội do Chúa Kitô thiết lập.”  
Vâng, đó là một dấu chỉ tốt cho ngày “ Tân Nương” ra mắt trăm họ tại Hà Nội. Hoàn toàn khác biêt với những dấu chỉ của HD phản ảnh qua trang web của HDGMVN trước đây.
Thật vậy, mọi đồ đoán đă đi qua. Nay th́ “ Tân Nương” đă bước sang tuổi thứ 73, chỉ vài năm nữa là đến tuổi phải xin về hưu, đă chính thức về, và ra mắt trăm họ tại Hà Nội. Khi về, “ Tân nuơng” cũng được đón rước theo đúng những thủ tục, từ h́nh thức đến nghi lễ, theo như phong tục tốt lành của dân ta từ ngàn xưa. Dĩ nhiên, mọi cuộc “rước đâu” đều diễn biến tùy theo hoàn cảnh và tùy theo thời, mùa. Nó không thể có những h́nh thức nhất định. Nhưng phần nghi lễ thường là không thể bỏ qua. Hơn thế, h́nh thức hay nghi lễ của mỗi cuộc “đón dâu” đều nói lên cái ư nghĩa đích thực trong thân phận của ngựi được đón về.  Nghĩa là, trong thủ tục ấy, việc đón nàng chính thất th́ nghi lễ sẽ khác, và  h́nh thức cũng thay đổi. Nhưng đón nàng dâu về làm lẽ mọn ( theo kiểu cưới bà hai, bà ba của các quan làng, quan  huyện xưa) th́ nghi lễ giảm thiểu và h́nh thức, dù có muốn làm cho trang trọng, tính cách của cuộc đón rưóc cũng không thể trang trọng hơn được.  
Sở dĩ, tôi muốn nói đến h́nh bóng của cuộcđón dâu tại Hà Nội là cốt ư làm cho câu chuyện giảm bớt nặng nề, căng thẳng. Kế đến, nói rơ lên vai tṛ của GM Nhơn khi ở Hà Nội. Một vai tṛ đă được ghi rơ ràng là Tổng Giám Mục Phó của Hà Nội. Nghĩa là GM Nhơn, có hàm Tổng Giám Mục ở Hà Nội, nhưng cây gây Giám Mục chăn dắt đoàn chiên vẫn nằm ở trong tay vị chính. Vị phó chưa có quyền chống ngoại trừ hai trựng hợp. Vị chính đă chết, vị phó chính thức lên thế nhiệm. Hoăc vị chính bị băi nhiệm (kỷ luật) hay từ nhiệm và đă  được Roma ra nghị định do chính đấng Bản Quyền đương nhiệm ấn kư. Hai là được thừa hành bởi vị chính ṭa. Theo đó, vị phó có vai tṛ hoàn toàn khác biệt với vị chính. Nó cũng giống như câu chuyện đời thường trong các gia đ́nh. Mà khởi đầu là chàng rể và nàng dâu và quyền hạn của gia trưởng.

1. Nghi thức nghinh hôn
Nghinh hôn c̣n gọi là đón dâu. Theo  thông báo của TGM Hà Nội. Một đoàn nghinh hôn do GM phụ tá dẫn đầu đă vào Đà Lạt để xin được nghinh hôn, đón “Tân Nương” về Hà Nội. Để đáp lể, Đà Lạt đă lập một phái  đoàn gồm các chức sắc cao cấp nhất để đưa  “Tân Nương” ra tận Hà Nội, làm lễ ra mắt trước trăm họ cho đủ lễ cả đôi bên. Về  thủ tục này, cả đôi  bên đă rất tương kính lẫn nhau và đưa đến một cuộc nghinh hôn có ư nghĩa. Và cũng không có điều ǵ đáng bàn luận đến.

2. Nghi thức cử hành lễ tạ ơn trời đất và ra mắt trăm họ
Theo chương tŕnh được thông báo, vào 10 giờ sáng ngày 7-502010, tại Nhà Thờ lớn Hà Nội sẽ có thánh lễ Tạ Ơn trọng thể để nghinh đón, chào  mừng Giám Mục  Phêrô Nguyễn văn Nhơn, người vửa được bổ nhiệm là Tổng Giám Mục phó của Tổng Giáo Phận Hà Nội.  Bàn tin này đă làm cho nhiều người chờ đội bằng những ưu tư khác nhau. Hẳn nhiên là chính những người trong cuộc cũng biết rất rơ về những ưu tư này.
Dĩ nhiên, tôi là một trong hàng triệu người dơi mắt theo sự việc từ Nghinh Hôn đến lễ Tạ Ơn ra mắt tân nương vào ngày 7-5-2010. Nhưng đă không có mặt tại tại chỗ trong buổi hành lễ. Trái lại, chỉ có thể theo dơi  qua các bài tường tŕnh, các bản băng ghi h́nh, thu âm hoặc những h́nh ảnh trên các diễn đàn mà thôi. Tôi xin ghi  lại vài nét chính sau:
Trống phách một nơi, đoàn rước đi một nẻo.
Có một điểm lệch lạc, tuy nhỏ, nhưng xem ra bất tường trong ngày Tân Nương làm lễ tạ ơn Trới Đất  và ra mắt trăm họ là trên đường tiến đến lễ đài để cử hành nghi lễ th́ trống phách một nơi, đoàn rước lại đi một nẻo.
Sự không ăn nhịp này có thể là v́ theo chương tŕnh từ trước. Đoàn rước sẽ đi từ TGM ra khuôn viên nhà thờ rồi tiến vào trong cung thánh bằng cửa chính ở cuối nhà thờ, nơi đă treo sẵn một cái băng rôn với hàng chữ trang trọng chào đón tân Giám Mục Phó Hà Nội. Nhưng đến phút chót, đoàn rước chính phải thay đổi lịch tŕnh. Có lẽ v́ số lượng giáo dân đến tham dự thánh lễ qúa đông đảo làm tắc nghẽn  lối đi. Hoặc gỉa, v́ có qúa nhiều biểu ngữ tự phát,  biểu lộ tấm chân t́nh của toàn thể giáo dân  đối vói vị Tổng Giám Mục ở Hà Nội được trương lên cao ở khắp khuôn viên, nhưng không t́m ra lấy một ḍng chữ chào đón vị Tổng GM phó của Hà Nội đă là nguyên do để đoàn rước chính phải thay đổi hướng đi. Đoàn đi vào nhà thờ bằng cửa bên hông thay v́ cung nghinh vào thánh  đường bằng cửa chính ở cuối nhà thờ. Đội kèn, trống dẫn đầu không hay biết sự thay đổi đột  ngột này. Kết qủa. trống phách đi một nơi, doàn rước đi một ngả. Đến khi đội kèn chợt nhận ra là ta đánh cho ta nghe, họ cũng không thể quay lại nữa. Bởi lẽ, cửa hông nhà thờ cũng đóng lại ngay khi vị chủ tế là TGM Ngô Quang Kiệt đă vào trong nhà thờ.
Thật là một điều chẳng may! Sự thay đổi dù chỉ là một tiểu tiết nhỏ, nhưng xem ra cũng là bất thường. Điềm bất thường ở đây về mặt h́nh thức thức tạo ra một sự lộn sộn nhỏ, không ăn nhịp. Nhưng ư nghĩa của nó chắc là không nhỏ. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử  của giáo hội sau 350 ánh sáng dức tin truyền vào mảnh đất này. Hơn thế, ở giữa một thời,  người ta được nói là có tự do tôn giáo, mà vị Tổng GM phó với năng quyền kế vị chính ṭa, nhưng đă  không vào nhà thờ chính ṭa  bằng của chính trong ngày nhậm chức mà lại vào bằng cửa hông! La, thật lạ. Vào đă bằng cửa hông. Lúc tan lễ lại dùng của  pḥng áo mà về thẳng TGM thay v́ đi xuống  chính  diện để chúc lành cho giáo dân! Xem ra buổi lễ không có nhiều nét hân hoan. Nói th́ như thế, thực ra cửa nào mà chả là cửa… nhà thờ! Cửa nào  mà không vào chuồng chiên được, cần ǵ phải cửa chính?
Rồi người ta sẽ giải thích sự kiện này theo nhiều chiều hướng khác nhau. Nếu nói về một cuộc hôn nhân. Dư luận dễ coi đây như là một cuộc hôn  nhân dị mộng. Hoặc gỉa,  là kiểu đón dâu theo lối chạy tang. Nghĩa là làm cho có lệ. Hoặc là làm đám cưới  cho bà  hai, bà  ba theo kiểu các quan làng, quan huyện xưa kia. Nhưng, dù là chính hay là thứ mà không vào bằng cổng chính, trái lại, bằng cửa hông sẽ nói lên một ư nghĩa của tạm bợ, của giai đoạn, không hơn không kém!.
Đă thế, việc  vào bằng cửa hông c̣n làm cho nhiều người liên tưởng  đến những chuyến đi của những kẻ được gọi là thủ tướng, chủ tịch  nhà nước Việt cộng mỗi khi chúng đến các quốc gia dân chủ tây phương, là nơi tôn trọng Tự Do, Công Lư và Nhân Quyền, thường là được mời đi vào trong bằng nhửng cửa hậu, của hông thay v́ cửa chính. Lư do, nơi cửa chính, những lá cờ của chính nghĩa yêu tự do, ḥa b́nh và Công Lư đă chiếm giữ, nên những Triết, Dũng, Trọng, dù có đi  bằng những cái bảng hiệu thật kêu thật nổi như chủ tịch nước, thủ tường th́ cũng chỉ là làm nhục cho nước v́ phải đi vào bằng cái cửa hông, cửa hậu. Tuy nhiên, việc họ không được đón tiếp vào  bằng cửa chính, cũng chẳng thể trách ai. Bởi lẽ,  họ là những kẻ theo ḍng phi nhấn bất nghĩa của Hồ chí Minh, dùng bạo lực tước đoạt đi tất cả những quyền căn bản của con người. Không biết tôn trọng đạo nghĩa, công lư, chúng bị đối sử như thế là phải.
Nhưng,  trường hợp “ Tân Nương” của ngày 7-5- 2010 về Hà Nội , liệu có thể bị giải thích theo cùng cách nh́n là: Ở cuối nhà thớ, trước cổng chính ra vào đă có qúa đông đảo người dân mang ư nguyện tự phát, muốn được chết, được nối gót theo chân TGM Kiệt để đi t́m Chân Lư, Sự Thật và Ḥa B́nh cho cuộc sống. Sự có mặt của họ ở đây là để cùng nhau nói lên  ư nguyện của ḿnh  mà cũng là ư Trời. Bởi lẽ, người xưa đă nói: Y dân là ư Trời. Theo đó, sự hiện  diện và việc nóí lên tấm ḷng của họ không phải v́ sự tỵ hiềm, không phải v́ một định kiến nào. Trái lại, v́ niềm tin, vượt qua sợ hăi, họ đi theo đường Công Lư, Sự Thật, Ḥa B́nh đo vị TGM của họ mở ra. Từ dó, họ không tiếc ǵ bản thân ḿnh, v́ chính Bản Quyền của họ đă xả thân v́  đàn chiên. Nhưng vị phó th́ sao? Có là một  phiền năo cho cả đôi bên  để ngài né tránh chăng? Nếu không, xin Ngài cứ vào bằng cửa chính!

3. Lời giới thiệu.
Bước hẳn ra bên ngoài mọi dự liệu của nhiều người, TGM Ngô Quang Kiệt đă chứng tỏ một nhân cách lớn, một vai tṛ lănh đạo của TGP Hà Nội khi trang trọng và ân cần giới thiệu vị TGM phó của Hà Nội đên tất cả mọi người. Trong lời giới thiệu, Ngài cũng xác minh rơ ràng vai tṛ của GM Nhơn hiện nay là:
"Suốt năm vừa qua, tôi nghỉ nhiều hơn làm việc. Với lương tâm trách nhiệm, tôi đă đệ tŕnh Ṭa Thánh. Và hôm nay, Ṭa Thánh đă cử Đức cha Phêrô đến giúp đỡ giáo phận chúng ta.”
Điều này có đánh tan đi một số dư luận cho rằng : GM Nhơn là một người  trong phài thuần thục do nhà nước điều khiến, đến để làm cuộc đảo chánh không đổ máu tạ́ Hà Nội và đẫn đến kết qủa cuối cùng là thực thi nghị quyết của nhà nước Việt cộng là “ bằng mọi gía phải bứng Ông Kiệt ra khỏi Hà Nội” hay không? Hăy chờ xem.
Thêm vào đó, bằng tâm t́nh cởi mở, TGM Kiệt đă công khai nh́n nhận những băn khoăn của  người giáo dân Hà Nội về trường hợp của GM Nhơn là có lư.  Ngài nói:
“Có lẽ anh chị em đang băn khoăn tự hỏi: “Không biết Đức cha Phêrô có hiểu chúng ta không”. Anh chị em băn khoăn là có lư.  Trong quá khứ, Giáo hội Miền Bắc đă chịu quá nhiều đau khổ. Tổng Giáo Phận Hà Nội đă chịu quá nhiều thiệt tḥi. Về phương diện con người sau khi đă trải qua nhiều đau khổ th́ cảnh giác là tự nhiên và cần thiết.”
Dĩ nhiên, những khổ đau mà miền bắc phải gánh chịu. Điển h́nh qua các sự kiện gần đây là vụ TKS, Thái Hà, Tam Ṭa, Loan Lư, Đồng Chiêm, ai cũng biết. Nhưng trên tầm nh́n, không phải là việc mất về phần  vật chất của những nơi ấy. Nhưng là v́ Công Lư, Sự Thật và Ḥa B́nh đă không được thể hiện trong những cuộc trao đổi với nhà nuớc,  trên đất nước này mới là điều đau khổ mà  người giáo dân phải gánh chịu và cũng là  điều Ngài muốn nói  đến. C̣n việc người ta băn khoăn, ưu tư về GM  Nhơn là những sự việc nào? Có phải là, trong chức vụ là chủ tich HDGMVN, Giam Mục Nhơn đă:

1. Giữ yên lặng tuyệt đối trước cuộc tranh đấu đ̣i công lư của giáo dân trong vụ  việc ḍi công Lư và Sự Thật ở TKS, Thái Hà, Tam Ṭa, Loan Lư…
2. Giữ yên lặng tuyệt đối khi tám giáo dân Thái Hà bị bắt và bị dưa ra trước ṭa án bất lương tại Hà Nội.
3. Hoàn toàn giữ yên lặng khi hai vị LM bị đánh bất tỉnh trong vụ nhà thờ Tam  Ṭa.
4. Thay mặt HDGMVN trả lời thư của Nguyễn thế Thảo yêu cầu thuyên chuyển TGM Ngô quang Kiệt ra khỏi Hà Nội bằng một h́nh thức vô thưởng vô phạt: “ TGM Ngô Quang Kiệt không làm điều gỉ trái Giáo Luật” Nguyễn thế Thảo có  khiếu nại TGM Kiệt vi phạm điều khoản nào của Giáo Luật đâu mà trả lời như thế nhỉ?
5. Sau kỳ họp thường niên của HDGMVN tại Xuân Lộc, GM Nhơn đă  dẫn phái đoàn GM ra chào thăm và tường tŕnh sự việc cho Nguyễn Tấn Dũng và nghe Dũng đặt vấn đề về TGM Kiệt?
6.  Chủ xướng hoặc ra lệnh cho ban biên tập Web HDGM viết bài : “Lên tiếng hay không  lên tiếng“ như là tiếng nói chính thức của HDGMVN trong vụ Thánh Giá Đồng Chiêm. Bài viết này được đánh gía như một qủa bom nguyên tử dội xuống trên cánh Đồng Chiêm, nơi Thánh Gía bị nhà nước đập phá và con chiên bổn đạo v́ Thánh Gía mà bị đánh đập tàn nhẫn. Nó c̣n được coi là trái bom cuối cùng thả xuống Hà Nội để báo cho vị TGM ở đây biết rằng. Ngài nên làm theo yêu cầu của nhà nước hơn là việc HD sẽ lên tiếng và đứng về phía Ngài. Sau qủa bom này, TGM Kiệt biết rằng điểm tựa từ trong cơ cấu HDGM đă không c̣n. Nên chuyện ra đi chỉ là trong sớm tối?
7.Vào giữa lúc chuyện khai thác Bauxite như vạc dầu xôi trên toàn quốc, mọi  thành phần, mọi giới đều lên tiếng phản đối kế hoạch tàn ác này của nhà nước Việt cộng. Nhưng theo tin trên đài, GM Nhơn đă tổ chức đón rước Nguyễn tấn Dũng tại toà GM Đà Lạt với lễ nhạc của vùng thượng và thiếu nhi đàn chào nhân dịp Dũng đi tham quan vùng khai thác Bauxite Đắc Nông, Viêc đón tiếp này đă gây ra rất nhiều phản cảm, bất lợi cho chính GM Nhơn?

Bằng ít nhất bấy nhiêu công việc trong thời gian qua, Ngài đă tạo ra nổi băn khoăn, thắc mắc cho giáo dân chăng?  Làm sao để hóa giải những băn khoăn này?

4. Hôn ước như lời giao huấn:
Nhưng vượt  lên trên tất cả những băn khoăn của mọi người. TGM Kiệt đă giải thích rồi công khai hóa “ hôn ước” giữa một vị Giám Mục với địa phận của ḿnh là: “Khi nhận một giáo phận, vị giám mục phải suốt đời gắn bó yêu thương giáo phận đó. V́ thế, từ hôm nay, TGP Hà nội trở thành quê hương của ngài. Anh chị em trở thành gia đ́nh của ngài. Vui buồn của anh chị em là vui buồn của ngài. Nguyện vọng của anh chị em là nguyện vọng của ngài. Từ nay ngài không chỉ đồng cảm hay đồng hành với anh chị em nhưng sẽ đồng sinh đồng tử với anh chị em, với giáo phận. V́ thế anh chị em hăy chào mừng ngài”.
Dĩ nhiên, đây  là lời của TGM Kiệt, lời của một Mục Tử  nhân hậu đă từng sống thác với đoàn chiên của ḿnh. Không phải là lời đoan hứa của GM Nhơn vơi Hà Nội. Theo đó, đoạn nói này được hiểu như  là một lời giáo huấn, như một lời căn dặn, chỉ bảo chân t́nh cho “Tân Nướng” khi nàng vừa bước chân về giang sơn nhà chồng theo như ca dao: “Dạy con từ thuở c̣n thơ, Dạy vợ từ lúc bơ vơ mới  về”. Nhưng “ tân nương” có nghe theo lời khuyên nhủ này hay không  lại là một chuyện khác.  Tuy nhiên, dù có nghe theo hay là không, lời nói này c̣n được hiểu như một điều kiện cần có và đủ để cho đôi bên, “Tân Nương” và  giáo dân tiếp nhận nhau. Tiếp nhận bằng thực tế v́ chính TGM Kiệt đă  nhấn mạnh trong đoạn kết là “ v́ thế, anh chị em hăy chào mừng Ngài.”  Nghĩa là, nếu GM Nhơn chấp nhận  và thi  hành lời căn dặn của TGM Kiệt th́  giáo đân mới chào mừng Ngài!
Vâng, giáo dân sẽ chào mùng Ngài và tiếp nhận Ngài, nhưng không phải là tiếp nhận và chào mừng Ngài theo cái lối ṃn xưa kia của Ngài. Nhưng phải là hướng đi mới. Hướng đi t́m Công Lư, Sự Thật và Hoà B́nh mà TGM Kiệt và giáo dân Hà Nội đă mở ra, đă gắn bó bằng chính máu và nước mắt cũng như lao nhọc của ḿnh. Như thế, hướng đi ấy có thê trờ thành một điều  kiện cho Tân Nương. Ngoài hướng đi ấy ra, sự tiếp nhận nhau không dễ dàng ǵ.

5. Lời dặn ḍ
Trong bữa tiệc ly, sau khi rửa chân cho các đầy tớ. Đức Ki tô đă dặn ḍ các môn đệ rằng: “Các ngươi gọi ta là Thày là Chúa, phải lằm. Vậy nếu ta là Thày, là Chúa, mà đă rửa chân cho các ngươi, th́ các ngươi cũng phải rửa chân cho nhau” (Yn13:13-15) Đó  có thể là lời dặn cuối mà Đức Kitô để lại cho các môn đệ. Bởi sau dó, Ngài đă bị giao nộp cho quân dữ và chúng đă đóng đinh Ngài.
Nay trong lời giới thiệu Giám Mục phó với dân thành Hà Nội. Sau khi đă mở ra một hướng đi trong sáng cho Tân Nương, hoặc gỉa, là một điều kiện cho người c̣n ở lại phải làm khi tiếp nhận vai tṛ Giám Mục của Giáo phận. Ngài lại quay sang phía giáo dân khốn khổ mà rằng:” anh chị em hăy yêu mến ngài như đă yêu mến tôi. V́ tôi đau yếu, ngài sẽ thay mặt tôi đảm trách những công việc của giáo phận, anh chị em hăy vâng phục ngài như đă vâng phục tôi”.
Vâng, điều đó không khó. Nếu như người mới đến cũng cùng đi chung bước đi của Ngài và của dân thành Hà Nội th́ con tim của Hà Nội cũng thuộc về người mới. Nhưng không chỉ bằng lời nói, mà c̣n phải là hành động nữa.  Không phải chỉ là đồng cảm. Nhưng là sống thác bằng chính những thể  hiện qua việc làm. Lịch sử đă chứng minh rằng, giáo dân không bao giờ ích kỷ và cũng không bao giờ sợ hăi. Nếu GM Nhơn cũng sống thác v́ đoàn chiên, lẽ nào đoàn chiên không nghe theo tiếng nói của Ngài?
Nhưng trên hết, đây có phải là lời dặn ḍ từ biệt như trong bữa tiệc ly xưa không? Đó chính là một giao động lớn, là tâm điểm của mọi thắc mắc, của mọi băn khoăn mà giáo dân hôm nay chưa t́m ra lời giải.
Khi chưa t́m ra được lời giải đáp. người giáo dân chỉ c̣n một ư nguyện cuối, có lẽ họ đă viết trong thỉnh nguyên thư dâng lên cho TGM Kiệt là xin Ngài ở lại. Bởi lẽ, khi  người cha ǵa ở trong gia đính không c̣n đủ sức khoẻ làm việc để nuôi sống đàn  con,  th́ sự c̣n hiện  diện của Người chính là sự sống sum vầy của đàn con! Hơn thế, chính Ngài đă minh định là: “Khi nhận một giáo phận, vị giám mục phải suốt đời gắn bó yêu thương giáo phận đó”
Chẳng lẽ, đây chỉ là lời dặn ḍ người khác thay cho lời từ biệt của TGM Ngô quang Kiệt?
Nh́n chung, thật tiếc cho một chuyến về. Tân nương đă không tận dụng được giây phút ban đầu để tạo niềm tin cho người ở Hà Nội. Trái lại, sự việc như lẩn trách, không đám đối diện với giáo dân,  là những con chiên, dù có xốc nổi th́ cũng là những người hết ḷng yêu Công Lư, Sự Thật và Hoả B́nh.  Sự bày tỏ cảm t́nh của họ là một việc làm đúng đắn. Không  ai có thể trách cứ họ dược. Nếu Ngài né tránh đàn  chiên th́ Ngài sẽ chăn dắt đàn chiên của Chúa, mà như lời Ngài nói là về đây v́ vâng phục thánh ư Chúa, ra sao và bằng cách nào?  Luật của yêu thương là luật phát tự tâm. Là con đường đáp trả từ hai phía, không thể dùng… cây Gậỳ Mục Tử mà mà áp dụng được!  Không thể đ̣i buộc người khác phải thương yêu qúy trọng ḿnh, khi chính ḿnh t́m cách né tránh những sự thật trước mặt. Theo dó, nỗi băn khoăn của người giáo dân Hà Nội nói riêng, và người công giáo Việt Nam nói chung,  có lẽ c̣n kéo dài..
 
Bảo Giang