– Tinh thần Ngô Quang Kiệt bất diệt, v.v…

Được biết là trước lễ nhậm chức này, đă có một thỉnh nguyện thư với trên 15.000 chữ kư (nếu có thời gian và điều kiện để gom chữ kư, chắc con số này sẽ tăng lên rất nhiều lần). Nội dung thư này là xin Đức Giáo Hoàng đừng chấp nhận đơn xin từ chức của Đức Cha Ngô Quang Kiệt, nhưng tiếp tục giữ ngài lại trong chức vụ Tổng Giám Mục Hà Nội. Nghe đâu có vị quan chức người Việt bên Vatican nghe biết sự việc, đă vội bắn tiếng: làm như thế là chống đối Toà Thánh! Đúng là tṛ nhát con nít, v́ bày tỏ nguyện vọng và chống đối là hai việc khác nhau. Và những con người nặng óc giáo sĩ trị, th́ chỉ muốn giáo dân măi măi là những trẻ vị thành niên, và rất sợ những tín hữu trưởng thành. Nhưng điều đáng ngạc nhiên, mà lại rất đáng mừng, là hôm nay giáo dân, rơ ràng nhất là tại Hà Nội, không chỉ biết vâng lời, nghĩa là tuân lệnh, nhưng c̣n biết đối thoại, biết bày tỏ ư kiến của ḿnh, biết đề đạt nguyện vọng của ḿnh.

Trên bậc thang quyền bính, th́ giám mục, đến linh mục, rồi mới đến giáo dân. Nhưng những ǵ ta chứng kiến trong cuộc lễ hôm nay cho ta hiểu tại sao Đức Cha Lê Đắc Trọng, về cuối đời, lại nhận định: giáo dân hơn linh mục, linh mục hơn giám mục. Giá mà nhận định này cũng là nhận định nếu không phải của mọi giám mục, th́ cũng là một số nhiều nhiều, và nhận định đó được đưa ra sơm sớm trước khi gần nhắm mắt, th́ phúc cho Giáo Hội biết chừng nào!

Dấu ấn Ngô Quang Kiệt

Câu hỏi đặt ra là do đâu mà Đức Tổng Kiệt lại được giáo dân ngưỡng mộ, kính yêu đến như vậy. Ngài không thuộc hàng khoa bảng, bằng cấp cùng ḿnh, không phải là người có tài hùng biện để thu hút, mê hoặc người nghe. Năm năm làm Tổng Giám Mục Hà Nội là thời gian quá ngắn để đáng được lưu danh bằng cách đặt tên ḿnh cho một công tŕnh kiến trúc như hội trường tại một Trung Tâm Mục Vụ.

Thế nhưng cứ nh́n rừng biểu ngữ được giương cao, nh́n những tấm h́nh của ngài được các tín hữu ôm trước ngực một cách vừa kính cẩn, vừa tŕu mến, ta có thể hiểu được dấu ấn Đức Tổng Kiệt để lại trong óc, trong tim người giáo dân Hà Nội sâu đậm đến mức nào. Có lẽ tấm biểu ngữ “Tinh thần Ngô Quang Kiệt bất diệt” đă gói ghém mọi lư do của ḷng cảm phục sâu sắc và yêu mến thiết tha mà giáo dân Hà Nội dành cho ngài. Tinh thần Đức Tổng Kiệt được thể hiện qua cách ngài làm mục vụ: không quản ngại đến chia sẻ với người dân khi họ gặp khó khăn thử thách, chẳng hạn lúc xảy ra thiên tai, đến thăm viếng ủi an khi họ bị đập đánh, bị thương tật, mạnh dạn tuyên bố sẵn sàng thay thế cho ai v́ nghe lời ngài kêu gọi cầu nguyện mà phải đi tù.

Liều chết v́ đoàn chiên

Nhưng có lẽ quan trọng nhất là Đức Tổng Kiệt đă dám đứng về phía người nghèo, người bị lường gạt, bị bóc lột, bị áp bức, để dơng dạc tuyên bố trước bạo quyền: “Tự do tôn giáo là quyền chứ không phải là ân huệ xin-cho”. T́m ra được một gương mặt quả cảm trong hàng ngũ lănh đạo hôm nay là chuyện quá hiếm. Ngài không ngoảnh mặt lên trời mà nói sảng, không dừng lại nơi những lư thuyết cao xa, những nguyên tắc trừu tượng. Khi mục tử bất chấp hiểm nguy cho tính mạng, can đảm đứng ra bênh vực đoàn chiên, th́ ḷng kính trọng và ưu ái được dành cho ngài chẳng có ǵ khó hiểu. Mục tử không phải là kẻ chăn thuê, chính Đức Giê-su đă từng cảnh báo (Ga 10,12). Đức Tổng Kiệt đă thể hiện lời giáo huấn của Chúa Giê-su : “Không có t́nh thương nào cao cả hơn t́nh thương của người đă hy sinh tính mạng v́ bạn hữu của ḿnh” (Ga 15,13). Nay ngài ra đi, nhưng tinh thần của ngài sẽ tồn tại măi.

Lời người ra đi

Trong buổi lễ nhậm chức, Đức Tổng Kiệt là người giới thiệu Tân Tổng Giám Mục Phó. Nghe giọng nói đĩnh đạc, đanh thép của Đức Tổng Kiệt, ta không thể nghĩ đó là giọng nói của một người mệt mỏi v́ mất ngủ triền miên. Lời giới thiệu của ngài ngắn gọn, nhưng đầy đủ những điều cần nói, và nói rất hay. Một áng văn tuyệt vời ! Quá nhiều thiệt tḥi và quá nhiều đau khổ, đó là nhận định của ngài về Tổng Giáo Phận Hà Nội. Tuy là gốc Bắc, nhưng ngài sinh trưởng ở miền Nam. Ra làm giám mục Lạng Sơn, rồi về Hà Nội, ngài có điều kiện để so sánh xă hội và nhất là Giáo Hội ở hai miền Nam Bắc.

Nếu hỏi : Quá nhiều thiệt tḥi, quá nhiều đau khổ do đâu, th́ câu trả lời là quá rơ : là v́ miền Bắc hơn miền Nam 30 năm xă hội chủ nghĩa (từ 1945 đến 1975). Đứa con trong gia đ́nh chịu thua thiệt th́ cha mẹ phải thương hơn, phải quan tâm chăm sóc hơn. Như thế nào ? Th́ đây câu trả lời : “Từ nay ngài (Đức Tân Tổng Giám Mục Phó) không chỉ đồng cảm hay đồng hành với anh chị em nhưng sẽ đồng sinh đồng tử với anh chị em, với giáo phận. Đây không phải là một kiểu nói bóng bảy của một người làm văn, mà là xác tín sâu xa, hơn thế nữa là kinh nghiệm xương máu của người mục tử sắp phải chia tay với đoàn chiên, và cũng là một lời cầu chúc, một lời nhắn gửi, nếu không nói là một lời trối trăng cho người đến thay thế.

“Chàng rể” mới

Chiếc nhẫn của giám mục biểu trưng sự gắn bó keo sơn của giám mục với giáo phận của ḿnh, cũng như chiếc nhẫn cưới của cô dâu hay chàng rể. Trong Thánh lễ nhậm chức ngày 7 tháng 5, trông dáng dấp “chàng rể” 72 tuổi, bước chân nặng nề, vẻ mặt căng thẳng, mắt nh́n xuống đất, ta không thấy được vẻ tự tin của người chủ đi về nhà ḿnh. Đọc bài chia sẻ của ngài, ta có cảm tưởng ngài đang đi dây: cố gắng thế nào cho khỏi ngă, khỏi té, một bài chia sẻ Lời Chúa mang tính kinh điển có thể áp dụng cho bất cứ dịp lễ nào. Trong hoàn cảnh khó khăn tế nhị hôm nay, ta không thể đ̣i hỏi ngài nhiều hơn nữa. Trước cũng như sau Thánh Lễ, nh́n ngài bước đi lầm lũi, trông thật cô đơn.

Giá mà kỳ đại hội các giám mục tại Xuân Lộc tháng 10 năm 2008 mà các thành viên trong Hội Đồng, đứng đầu là Đức Cha Chủ Tịch, nghĩ đến giám mục cô đơn Ngô Quang Kiệt, th́ ngày hôm nay, Đức Tân Phó Tổng Giám Mục Hà Nội đă không phải cô đơn như thế. Nhưng dù sao th́ sự cũng đă rồi !

Người chịu lắng nghe để rút kinh nghiệm

Bài diễn văn thứ ba của buổi lễ là của Đức Cha Nguyễn Chí Linh, giám mục giáo phận Thanh Hoá, Phó Chủ Tịch HĐGM/VN. Bài của Đức Cha Linh vừa tạo được sự ngạc nhiên và thích thú, vừa khơi lên niềm hy vọng giữa lúc bao người đang hồi hộp lo âu, băn khoăn tự hỏi: mai này, khi HĐGM/VN và ngay cả Toà Thánh Vatican đă mất nhiều uy tín, trong t́nh trạng yếu kém v́ chia rẽ, lănh đạo chịu khuất phục kẻ thù, liệu Giáo Hội sẽ đi về đâu ?

Bài của Đức Cha Linh không có vẻ ǵ là lên tiếng cũng như không lên tiếng. Ngài không né tránh, nhưng dám nh́n thẳng vào vấn đề. Đức Cha đă quan tâm theo dơi thời cuộc, không coi thường truyền thông, biết lắng nghe cả những tiếng nói ngược chiều, không vội vàng kết án, nhưng nh́n nhận vai tṛ tích cực và thiện chí xây dựng ngay cả những người dám phê b́nh chỉ trích. Ngài nói : “Điểm tích cực đầu tiên là mọi thành phần Dân Chúa đă có cơ hội nói lên nguyện vọng của ḿnh một cách chân thành, đồng thời cũng có kinh nghiệm sâu sắc hơn về vai tṛ và sứ mệnh của các phương tiện truyền thông thời hiện đại. Kỷ niệm 50 năm thành lập, Hàng Giáo phẩm Việt Nam bước vào một giai đoạn mới qua đó, các bậc chủ chăn được lắng nghe tiếng nói cộng đồng Dân Chúa cách phong phú và cụ thể hơn, đồng thời cũng học được bài học biện phân cách b́nh tĩnh hơn đối với những thông tin mỗi lúc một đa dạng, đa chiều và phức tạp hơn. Điểm tích cực thứ hai là dù khác biệt, thậm chí có khi là đối lập, nhưng tất cả mọi quan điểm đều có một mẫu số chung là ḷng yêu mến Giáo Hội. Suy nghĩ và cách biểu hiện khác nhau, nhưng ḷng yêu mến vẫn là một. Trong bối cảnh và tinh thần Năm Thánh 2010, chúng ta hăy xem đây là cơ hội sống t́nh hiệp thông cách đặc biệt hơn : chúng ta cần phải can đảm hơn khi đối diện với các dị biệt, chúng ta cần phải mổ xẻ chuyện Giáo Hội cách rốt ráo hơn, công khai hơn, nhưng đồng thời trải nghiệm được cái giá phải trả để bảo vệ t́nh huynh đệ trong đại gia đ́nh Giáo Hội.” Bản thân tôi, và chắc nhiều người khác cũng vậy, nghe bài diễn văn này xong, cảm thấy phấn khởi.

Nhưng rồi tôi lại tự hỏi: liệu Đức Cha Phó Chủ Tịch HĐGM/VN có phản ánh quan điểm của HĐGM/VN vào thời điểm này sau khi đă rút tỉa kinh nghiệm từ nhiều bài học đắt giá, hay đây chỉ là quan điểm của cá nhân ngài ? Liệu suy nghĩ này sẽ tồn tại được bao lâu, có sẽ được thể hiện qua những việc làm cụ thể, hay rồi khi cuộc lễ đă tàn th́ đâu lại vào đó ? Tâm trạng hoài nghi của tôi chẳng phải không có cơ sở, v́ cách đây đúng một năm Đức Cha Nguyễn Văn Khảm đă có một bài viết mang tựa đề “Quan điểm Công Giáo về trách nhiệm của Giáo Hội trước các vấn đề xă hội” trong đó có những lời khẳng định rất mạnh mẽ, tỷ dụ như : “Các vấn đề chính trị và xă hội liên quan đến khía cạnh đạo đức là trách nhiệm đặc thù của Giáo Hội, chẳng hạn chiến tranh, tham nhũng, phá thai, gian dối…”.

Thế nhưng một năm đă trôi qua, bài viết của Đức Cha Khảm chỉ nằm trên giấy.

Trở lại với bài diễn văn của Đức Cha Phó Chủ Tịch HĐGM/VN, ta chỉ có thể cầu mong cho thiện ư của ngài, cách nh́n, cách đánh giá tích cực của ngài thực sự phản ánh một thay đổi, tuy muộn màng, của hàng giáo phẩm Việt Nam đối với truyền thông, đối với công luận, để nh́n nhận vox populi, vox Dei, ư dân là ư Trời. Chỉ có vậy mới có thể mong rằng từ cuộc khủng hoảng trầm trọng hiện nay, Giáo Hội Việt Nam có thể vươn ḿnh đứng dậy, khởi đầu bằng việc sám hối.

Tin giờ chót

Tôi viết bài này khi Đức Tổng Kiệt đang trong máy bay rời khỏi Việt Nam. Là chứng nhân của Chúa Ki-tô, chứng nhân của sự thật, của công lư, cây tùng cây bách Ngô Quang Kiệt không chỉ bị đốn ngă, bị trốc gốc, mà c̣n phải bứng đi cho khỏi nước Việt Nam, cho khuất mắt nhà cầm quyền Hà Nội. Cây phải đốn v́ cây bị bệnh, nhưng đó chỉ là cái cớ. Điều đáng nói là cây bị đốn cách hợp pháp, với phép lành của Toà Thánh Vatican, và ít nhất là với sự đồng t́nh của HĐGM/VN. Nhà cầm quyền Việt Nam có thể an ḷng: từ nay sẽ không có giám mục nào đứng ra kêu gọi cầu nguyện như Đức Tổng Kiệt nữa. Và có xảy ra điều ǵ th́ cũng sẽ là chuyện địa phương thôi. Nguyên tắc đă có sẵn rồi.

Kết luận

Những diễn biến vừa qua cho thấy rằng: Chuyện bắt đạo kiểu xưa đă qua rồi. Đức Tổng Kiệt rời Hà Nội để một vị khác đến, không đơn thuần chỉ là chuyện thay đổi nhân sự. Nay th́ không ai “bắt đạo” đâu. Nhưng đạo muốn tồn tại th́ phải “biết điều” ! Sẽ có những cuộc lễ linh đ́nh trọng thể, với đầy đủ trống phách, với các tư tế mũ cao áo rộng, sẽ có những cơ sở hoành tráng nếu có tiền (nghe đâu Trung Tâm Hành Hương La Vang dự kiến tốn đến 25 triệu Mỹ Kim trên miền đất “chó ăn đá gà ăn sỏi”). Miễn là đạo đừng ra khỏi nhà thờ, đừng đụng chạm ǵ đến chế độ độc tài, bất nhân, mặc cho xă hội hoàn toàn băng hoại, dân nghèo bị nghiền nát, trong khi một nhóm tư bản đỏ tự do tung hoành, mặc cho dân tộc ngày càng chui đầu vào ṿng nô lệ giặc Tàu, nợ nần quốc gia cứ cao như núi, v́ người đi vay biết chắc: người trả sẽ không phải là ḿnh… Trong một xă hội như thế mà người có đạo chỉ ṿng tay ngậm miệng đứng nh́n, th́ câu hỏi đặt ra là: đạo để làm ǵ ?

Sài-g̣n, ngày 13 tháng 05 năm 2010
Pascal Nguyễn Ngọc Tỉnh ofm
pascaltinh@gmail.com