Vài ḍng về dịch nhiễm trùng EHEC Đi t́m nguồn nhiễm trùng?

 

Xem lại phần I

Dr. Dương Hồng-Ân

Neckartenzlingen, Đức Quốc

 

Phần II

 

CHLB Đức, 25.06.2011.  Dịch nhiễm trùng EHEC nay đang lắng dịu, số người bị nhiễm trùng đă giảm. Thống kê cho biết cho tới nay có tất cả khoảng 3600 trường hợp nhiễm bệnh và 42 bệnh nhân EHEC thiệt mạng, tất cả đều sống ở các tiểu bang miền bắc Đức.

Như đă nhắc đến trong phần I, việc xác định được nguồn nhiễm trùng (Infektionsquelle, souce of infection) rất khó khăn. Trong phần II tôi xin bàn thêm vài chi tiết về vấn đề khó giải quyết này.

Để xác định được nguồn nhiễm trùng người ta thường phải có các giai đoạn hành động sau.

 

Giai đoạn 1:

T́m và xác định loại vi trùng nào khiến bệnh nhân lâm bệnh.

T́m và xác định thực phẩm nào bị nhiễm trùng.

Lời khai của bệnh nhân.

Phương cách điều trị.

 

Giai đoạn 2:

T́m và xác định nguồn vi trùng nhiễm vào thực phẩm.

 

GIAI ĐOẠN 1:

LỜI KHAI CỦA BỆNH NHÂN?

Bệnh nhân là đối tượng đầu tiên cần được quan tâm đến. Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân đă ăn uống ǵ và lúc nào. Câu hỏi này nghe th́ đơn giản lắm nhưng trả lời chính xác th́ không dễ ǵ. Bạn c̣n nhớ là đă ăn ǵ, uống ǵ cách đây 12 tiếng, 24 tiếng.... không? Nhất là khi nằm trên giường bệnh, bị đau bụng, bị “tào tháo” đuổi th́ không biết trí nhớ của bạn có c̣n sáng xuốt không để trả lời cho rơ ràng. Có thể bạn sẽ trả lời là đă ăn thịt, ăn cá, ăn rau sà lách, nhưng lại quên nói bạn đă ăn cơm nguội….Bạn trả lời đă uống nước suối, nước trà, nhưng lại quên khai đă uống sữa vài tiếng trước khi ăn cơm tối…. Hoặc bạn cho biết là đă ăn ở một tiệm cơm nào đó…Lời khai của bạn nhiều khi làm cho tiệm này “lănh đủ”, bị cơ quan y tế lục soát, có thể bị đóng cửa nữa. Tôi c̣n nhớ, cách đây khoảng 20 năm, một bệnh nhân khai đă ăn ḿ tây (Nudel, noodle) do hăng Birkel sản xuất. Thế là ḿ Birkel bị mang tiếng là nguồn gây bệnh và bị tịch thu. V́ lời khai này mà Birkel xém bị phá sản, nhưng sau này được bồi thường v́ bị oan.

Như thế đủ thấy lời khai của người bệnh rất quan trọng. Khai chính xác được chừng nào càng tốt chừng ấy. Ngoài ra ít ai ngờ được là lời khai của ḿnh có tác dụng “sống c̣n” cho một tiệm ăn, một siêu thị, một hăng thực phẩm….Nếu bạn theo dơi tin tức các ngày qua, bạn c̣n nhớ  viện Robert Koch Institut đă bị chỉ trích là làm việc quá “tài tử”. Viện này chỉ gửi một bản câu hỏi (Fragebogen, questionnaire) cho các bệnh nhân EHEC, xin họ điền các câu trả lời vào mẫu câu hỏi, thay v́ đến gặp tận mặt, đối thoại với bệnh nhân dưới h́nh thức Interview. Hỏi qua giấy tờ như vậy khó thẩm định được t́nh h́nh một cách đích xác. Hơn nữa bản câu hỏi chỉ giới hạn vào 4 loại rau sà lách, dưa leo, cà chua và dâu mà không hỏi thêm về bất cứ một thực phẩm nào khác, mà bệnh nhân có thể đă ăn. Giá sống hoàn toàn không được quan tâm đến.

Có lẽ dựa theo những lời khai không được chính xác cho lắm của người bệnh, nên Robert Koch Institut đă lúng túng và kết luận sai lầm dưa leo Tây Ban Nha là lư do gây bệnh tiêu chảy. Đến gần một tháng sau khi dịch EHEC bộc phát, các viện y tế mới t́m ra được giá sống bị nhiễm trùng EHEC là thủ phạm gây bệnh qua lời khai của một số bệnh nhân đă ăn giá sống tại một tiệm ăn ở Lübeck. Giới chức y tế cũng t́m ra được một nông trại ở Bienenbüttel thường bán giá sống cho tiệm ăn nói trên. Kể từ lúc này dưa leo được “trắng án!.

Thành phần các hóa chất trong sôcôla Thụy Sĩ Lindt&Sprüngli

Tiện đây tôi xin phụ chú (hơi ra ngoài đề!) vài câu về việc nấu đồ ăn một lần, bỏ vào tủ lạnh để ăn dần.

Bạn hăy để ngay đồ ăn “thừa” vào tủ lạnh, kể cả cơm nguội. Nếu được th́ để vào ngăn đá là tốt nhất. Chắc bạn cũng biết là nhiệt độ thấp trong tủ lạnh (6°C đến 8°C) ḱm hăm sự sinh sản của phần lớn các loại vi trùng. Đồ ăn có giữ lâu được trong tủ lạnh hay không c̣n tùy thuộc nhiều dữ kiện khác như đồ ăn lỏng (nhiều nước) hay đồ ăn khô (rất ít nước), thành phần các hóa chất, độ chua pH... trong thực phẩm, Tuy nhiên cho “chắc ăn “bạn hăy chỉ giữ  các đồ ăn trong tủ lạnh một ngày thôi và phải hâm nóng lên 70-80°C khoảng 5-10 phút trước khi ăn.

Cũng xin nhắc các bạn hăy vứt bỏ thực phẩm bị mốc, dù chỉ mốc một phần nhỏ thôi (trái cây, bánh ḿ, sữa chua Joghurt, nước ngọt…vv...) ngay cả khi để trong tủ lạnh. Nhớ là vứt cả miếng, cả quả, chứ không phải chỉ cắt bỏ chỗ bị mốc đi thôi.

Trong trường hợp cơ thể bạn không chịu được vài hóa chất trong thực phẩm như đường có trong sữa (Milchzucker. Milk sugar, Lactose) - coi phần I - hay bột hành tây (Zwiebelpulver, Onion powder), ăn vào bị ph́nh bụng, th́ nên tránh các đố ăn có chứa  các chất kể trên. Để biết thực phẩm có chứa các chất này hay không, bạn chỉ cần đọc thành phần hóa chất in trên bao b́ (Zutaten, Ingredients). Có người ăn súp đóng bao hoặc ăn bánh biscuit (Keks) xong th́ bị đau bụng, ph́nh bụng, coi lại th́ hóa ra súp, biscuit có lượng đường sữa rất cao do hăng thực phẩm bỏ thêm vào.. Tương tự, ḿ Nhật ăn liền cũng chứa nhiều bột hành tây.

Bạn có thể tưởng tượng được là trong dịp ăn sinh nhật một người bạn Đức, sau khi ăn bánh sinh nhật (Kuchen) xong, tôi lại ngà ngà say, mặc dù không uống rượu. Hóa ra là bà chủ nhà bỏ vào bánh nhiều rượu nặng, có hiệu quả ngay đối với những ai tửu lượng kém như tôi.

 

T̀M VÀ XÁC ĐỊNH VI TRÙNG GÂY BỆNH?

Trước tiên người ta phải lấy mẫu từ bệnh nhân (trong trường hợp này thường là phân) hay từ các thực phẩm bị nghi ngờ bị nhiễm vi trùng EHEC trong vụ này như dưa leo, cà chua, sà lách, giá sống… để thử nghiệm trong pḥng thí nghiệm (Labor). Các mẫu được cấy lên nhiều loại môi trường nuôi vi trùng khác nhau. Sau khi chờ cho vi trùng sinh sản và mọc trên môi trường xong, người ta sẽ xác định loại vi trùng qua các phương pháp đặc biệt. Kết quả thử nghiệm có thể là „âm“ (vi trùng không mọc hay mọc nhưng không được xác định là EHEC) hay „dương“ (vi trùng mọc và được kiểm chứng đích y là EHEC). Thử nghiệm vi trùng thường tốn nhiều th́ giờ, từ 2,3 ngày đến 5,6 ngày. Nếu dùng một vài phương pháp tân tiến, có thể có kết quả trong ṿng 1, 2 ngày.

 

Thừ nghiệm trùng EHEC (nguồn: AFP)	EHEC mọc trên môi trường nuôi vi trùng

 

Trong việc thử nghiệm, xác dịnh EHEC cũng có nhiều xung khắc, tranh luận giũa các viện y tế, các Labor. Chẳng hạn như giáo sư Klaus-Dieter Zastrow, chủ tịch hội các chuyên viên vệ sinh học Đức (Berufsverband der Deutschen Hygieniker) không những phê b́nh bản câu hỏi của Robert Koch Institut có nội dung hời hợt, mà ông c̣n chỉ trích các pḥng thí nghiệm đă dùng các phương pháp không thích hợp.

Các pḥng thí nghiệm thực sự đă t́m và xác định được vi trùng EHEC trong dưa leo Tây Ban Nha, nhưng loại EHEC này lại không phù hợp với loại EHEC O104:H5 t́m được ở bệnh nhân. Về sau các kết quả thử nghiệm EHEC trong giá sống mới kết luận rỏ ràng được 2 loại EHEC trong thực phẩm và trong người bệnh là một.

Thử nghiệm dưa leo, giá trong Labor

 

PHƯƠNG CÁCH ĐIỀU TRỊ?

DÙNG TRỤ SINH ĐƯỢC KHÔNG?

Đề tài phương cách tri bệnh tiêu chảy EHEC thuộc lănh vực của các bác sĩ y khoa chuyên ngành, nằm ngoài phạm vi bài này.

Nói chung chung th́ người ta thường dùng thuốc trụ sinh (Antibiotika), khi bệnh nhân bị nhiễm trùng, bất cứ loại ǵ, từ cảm lạnh (nhưng cúm th́ không), các chứng sưng... đến tiêu chảy....vv... Tuy thế việc xử dụng trụ sinh là cả một vấn đề, v́ nhiều lư do.

Theo các chuyên gia y khoa th́  trụ sinh tuyệt đối không được dùng để trị bệnh EHEC, v́ sau khi vỏ tế bào của vi trùng bị trụ sinh phá hủy th́ chất độc, có nhiều trong tế bào, sẽ “tự do” thoát ra và  tấn công màng ruột.

Tiện đây xin có vài ḍng phụ chú về việc xử dụng trụ sinh. Chắc các bạn cũng đă thường nghe báo chí nói đến các loại vi trùng có sức đề kháng rất cao (multiresistent) khiến các loại trụ sinh mất hiệu lực tiêu diệt vi trùng. Trong nhà thương có một loại vi trùng đặc biệt tên là MRSA (viết tắt chữ Methicillin-resistenter Staphylococcus aureus) có tính chất kháng cự được hầu hết các loại trụ sinh. Nhiều bệnh nhân, v́ duyên cớ khác phải nhập viện, bị lây MRSA đă thiệt mạng v́ “hết thuốc chữa”.  Nguyên do cho sức đề kháng mănh liệt của của MRSA là trong quá khứ người ta đă dùng trụ sinh quá “ồ ạt”, “bạ” gi cũng cho bệnh nhân uống trụ sinh, hoặc tệ hại hơn nữa, người ta c̣n trộn trụ sinh vào thức ăn của nông súc như ḅ, heo để ngừa bệnh cho chúng, nên loại vi trùng Staphylococcus aureus lâu ngày thành “quen thuốc” và hóa “nhờn, lờn” với trụ sinh. Staphylococcus aureus dần dần biến dạng thành loại vi trùng “siêu kháng” có tên MRSA nói trên. Loại vi trùng “Siêu Kháng” này được gọi trong Anh ngữ là SUPER BUG  Các loại SUPER BUG này không những xuất thân từ vi trùng Staphylococcus aureus nói trên mà c̣n “thay h́nh, đổi dạng” từ các loại vi trùng khác nữa. Đây là một hiểm họa cho nhân loại.

Một ngày nào đó sự kiện “hết thuốc chữa” có thể thật sự sẽ xảy ra như cơm bữa, đe dọa tinh mạng cho mỗi bệnh nhân bị lây bệnh truyền nhiễm. Hiện nay SUPER BUG là một đề tài nghiên cứu tại nhiều đại học. Các nhà khoa học đang cố gắng t́m ṭi một loại thuốc mới thay thế cho trụ sinh đang dần dần hết hiệu nghiệm.

Chính v́ loại vi trùng siêu kháng MRSA này mà trong phần I tôi đă nhắc quư bạn, sau khi thăm ai trong bệnh viện, nên rửa và khử trùng tay cho kỹ trước khi rời nhà thương. Ở bên Nhật người Nhật c̣n có biện pháp hơi quá đáng như luôn luôn đeo loại mặt nạ che miệng, mũi và đeo găng tay để tránh cảm cúm và các bệnh truyền nhiễm khác.

 

Mặt nạ che mũi, miệng ngừa lây bệnh truyền nhiễm	B́nh chứa thuốc khủ trùng, thường treo trên tường trong nhà thương

GIAI ĐOẠN 2:
VAI TR̉ CỦA NÔNG TRẠI, CỦA CÁC HĂNG THỰC PHẨM.... NHƯ THẾ NÀO?

Lời khai của người bệnh đă quan trọng th́ lời khai của nông trại, của các hăng thực phẩm, các siêu thị ....c̣n quan trọng hơn nữa.

Từ nhiều năm nay, các tổ chức quốc tế đă soạn thảo những tiêu chuẩn về vệ sinh thực phẩm (Standard für Lebensmittelsicherheit) có giá trị cho mọi quốc gia. Các tiêu chuẩn này đ̣i hỏi tất cả các thành phần trong chuỗi dây thực phẩm (Nahrungskette/food chain), từ nông trại, vận chuyển thực phẩm, các hăng biến chế, đóng hộp, đóng bao b́, tiệm bán thực phẩm cho đến tiệm ăn phải giữ đúng các quy định vệ sinh căn bản. Tiếng Anh gọi chuỗi dây thực phẩm này là  from farm to fork (từ nông trại đến nĩa ăn),. Chỉ một thành phần trong chuỗi này “trật đường rầy” là thực phẩm có thể sẽ gây bệnh cho người tiêu thụ (thành phần đứng sau chót trong chuỗi dây thực phẩm).

Một khi có tin dịch nhiễm trùng xảy ra là người ta phải quan tâm ngay đến thành phần đầu tiên trong chuỗi dây thực phẩm, tức là nơi thực phẩm được nuôi, trồng, sản xuất, chế biến.                         Trường hơp thực phẩm thực vật (rau ,dưa leo, cà chua, giá sống, trái cây...vv...) th́ ta lập tức phải đến các nông trại bị nghi ngờ, đ̣i hỏi nhà nông phải cho biết kỹ lưỡng họ trồng trọt, vun xới, tưới bón cây...như thế nào, ngoài việc lấy mẫu hàng mang về thử nghiệm.

Nếu thực phẩm động vật (thịt, xúc xích, sữa..vv...) bị nghi ngờ th́ các nông trại nuôi ḅ, heo...các hăng chế biến thực phẩm....là nơi sẽ được quan sát, thanh tra kỹ càng. V́ sữa bị “hư” mà cá nhân tôi đă bao lần thăm viếng các cơ xưởng công nghệ biến chế sữa (Molkerei, dairy plant) trong và ngoài nước, có khi lưu lại đó cả 3, 4 ngày để “thẩm vấn” nhân viên công ty, từ cấp quản lư lănh đạo (management), cho tới các công nhân, điều khiển trực tiếp các máy móc...chưa kể phải mang mẫu hàng về Labor thử nghiệm. Trong trường hợp, này Labor chúng tôi làm việc túi bụi, tối ngày, thử cả trăm, cả ngàn mẩu hàng. “Thẩm vấn” ở đây có nghĩa là “xin” tin tức trong suốt quá tŕnh sản xuất mà mọi người làm việc trong công ty cung cấp được. Thường ra họ quên những chuyện cũ xảy ra mấy ngày trước thành ra phải hỏi đi, hỏi lại, vặn trí nhớ của họ. Có trường hợp thợ thuyền bực tức với chủ, cố t́nh phá hoại (Sabotage) th́ việc “săn” tin càng khó hơn, họ sẽ dấu nhẹm tin tức. Chẳng hạn như anh nhân viên nào đó, xích mích với “ca bô”, ngừng cho máy chạy vài giây, rồi nhổ nước miếng vào thực phẩm là thực phẩm sẽ có ngay vi trùng Staphylococcus aureus. Khi thâu thập đủ các dữ kiện, cộng thêm kết quả Labor thử nghiệm, chúng tôi sẽ có thể dự đoán được “thủ phạm” gây nhiễm trùng là ai, là chỗ nào trong máy, trong hăng xưởng. Với kết quả này chúng tôi bàn thảo với nhân viên trách nhiệm trong hăng về các biện pháp loại trừ nguồn nhiễm trùng.

Trong phần I ngày 08.06.2011 tôi đă đề cập đến việc nhiễm trùng có thể xảy ra v́ nhà nông làm ăn tắc trách, dùng nước phế thải tưới cây. Ngày 17.06.2011 có tin trùng EHEC t́m được trong một kênh rạch nhỏ gần Frankfurt am Main.

Nông trại trồng rau	Kênh rạch nhỏ Erlenbach ở gần Frankfurt am Main

 

Một nông trại gần đó đó đă dùng nước ở kênh rạch này để tưới rau. Sau khi xác định được rau trồng ở đây quả thật chứa EHEC, dù không phải là loại EHEC O104. H4, rất độc v́ gây thêm chứng tán huyết tăng urê máu (HUS), các viện y tế lập tức cấm các nông trại chung quanh không được tưới rau bằng nước lấy ở sông rạch này.

 

Kết luận

Qua các thống kê ḍ hỏi ư kiến của giới tiêu thụ th́ trên phân nửa dân Đức không hài ḷng với lối giải quyết (Management) vấn đề bệnh dịch EHEC của các cơ quan y tế nhà nước. Cũng dễ hiểu thôi, v́ các viện y tế ở Đức làm việc không ăn khớp. Thí dụ viện Robert Koch Institut đă công bố kết quả thử nghiệm quá sớm, khiến dưa leo bị oan, nước Đức phải bồi thường cho

nông dân cả trăm triệu Euro. Mấy hôm sau một viện y tế khác lại kiếm ra EHEC trong giá sống. Ngày 21.06.2011 Nga (Russland) bỏ lệnh cấm nhập cảng rau xuất phát từ các nước EU, nhưng lại cấm sản phẩm của 10 hăng sữa và 3 hăng thịt của Đức không được xuất cảng qua Nga v́ cho rằng trùng E. coli (không phải trùng EHEC) có trong các thực phẩm sữa, thịt.

Không những ở Đức mà ở cả Pháp và Anh câu chuyện EHEC cũng rối beng. Tuần trước ở Lille (Pháp) có vài bệnh nhân tiêu chảy, bị nghi ngờ nhiễm trùng EHEC sau khi ăn thịt đông lạnh, xuất phát từ Đức, mua ở tiệm Lidl. Ngày 25.06.2011 ở vùng Bordeaux (Pháp) phát hiện 10 trường hợp người bệnh bị nhiễm trùng EHEC. Nhưng giá sống họ ăn lại bắt nguồn từ bên Anh.

Qua những trường hợp trên, dù giá sống nhiễm trùng EHEC được coi là thủ phạm chính, nhưng các nhà khoa học vẫn c̣n nhiều hoài nghi không biết EHEC chỉ nhiễm vào giá sống thôi hay c̣n vào nhiều thực phẩm khác.

Cấm ăn, đừng ăn…..       ….sà lách, dưa leo…..         ……..cứ ăn………….

 

Như đă thưa với các bạn ở trên, việc đi t́m nguồn nhiễm trùng hết sức khó khăn. Nhiều lúc chẳng khác ǵ như cảnh sát, thám tử đi t́m một hung thủ mưu mô, xảo quyệt, vô h́nh, vạn trạng. Tôi nghĩ, có khi chẳng bao giờ khám phá ra được kẻ tội phạm thật sự.

Trong khi chờ đợi nội vụ được đưa ra ánh sáng, tôi đề nghị các bạn ..cứ ăn các loại rau, dưa, giá, với điều kiện bạn giữ đúng các tiêu chuẩn vệ sinh tôi đă nói đến trong phần I.

____________________________________________________________________________

Dr. Dương Hồng-Ân,

chuyên viên vi trùng học và vệ sinh học thực phẩm

Neckartenzlingen, Đức Quốc