Công giáo Việt Nam, công lư và đối thoại

      Trân Văn,

thông tín viên RFA

Lễ Ra mắt Ủy ban Công Lư và Ḥa B́nh tại Hội trường G.B. Phạm Minh Mẫn của Trung tâm Mục vụ TGP. Sài G̣n hôm 27/5/2011

Cuối tháng 10 năm ngoái, Hội đồng Giám mục Việt Nam loan báo quyết định thành lập Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh. 

Tuy nhiên, măi đến ngày 27 tháng 5 vừa qua, Ủy ban này mới tổ chức một buổi tọa đàm để ra mắt tại TP.HCM.
Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh của Hội đồng Giám mục Việt Nam nhắm đến những mục tiêu nào và sẽ hoạt động ra sao trong bối cảnh xă hội Việt Nam như hiện nay? Mời qúy vị nghe cuộc tṛ chuyện giữa Trân Văn với Giám mục Nguyễn Thái Hợp – người được Hội đồng Giám mục Việt Nam cử làm Chủ tịch Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh…

Đáp ứng đ̣i hỏi của xă hội

Trân Văn: Thưa Giám mục, hồi cuối tháng 10 năm ngoái, Hội đồng Giám mục Việt Nam công bố quyết định thành lập Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh, nhằm bảo vệ các quyền chính đáng của con người, như một trong những cách loan báo Tin Mừng của Giáo hội Công giáo Việt Nam.
Bây giờ th́ Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh chính thức ra mắt cộng đồng Công giáo Việt Nam.
Xin Ngài cho biết, tại sao Hội đồng Giám mục Việt Nam quyết định thành lập Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh? Bối cảnh xă hội Việt Nam như hiện nay có phải là nguyên nhân chính thúc đẩy Hội đồng Giám mục Việt Nam thành lập Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh không?

Giám mục Nguyễn Thái Hợp: "Khi thành lập Hội đồng Giám mục Việt Nam, ở nhiệm kỳ thứ nhất, từ năm 1980 đến 1983 chỉ có ba tiểu ban về phụng sự, linh mục, giáo dân.

Đến năm 2000 th́ số tiểu ban tăng lên thành bảy và trong thập niên sau cùng này th́ các tiểu ban tăng thêm. Hiện thời th́ khoảng 16 tiểu ban. Tiểu ban Công lư và Ḥa b́nh là tiểu ban sau cùng.

Con số các tiểu ban tăng lên theo nhu cầu cụ thể của Giáo hội. Đồng thời cũng do hoàn cảnh xă hội thay đổi.

Lúc đầu chỉ có ba tiểu ban có lẽ không phải v́ các vị không muốn nhưng mà v́ điều kiện xă hội lúc đó có lẽ chỉ cho phép được như vậy thôi và trong thập niên sau cùng này th́ tăng lên nhiều hơn.

Giáo hội đă thành lập thêm những tiểu ban khác nữa để đáp ứng nhu cầu mục vụ cũng như đ̣i ḥi của xă hội và bối cảnh xă hội Việt Nam lúc này cho phép như vậy."

Đức cha Chủ tịch HĐGMVN, ban điều hành Uỷ ban Trung ương và các linh mục đại diện các giáo phận tham dự buổi Toạ đàm và Lễ Ra mắt UBCLHB. Photo courtesy of conglyvahoabinh

Hội đồng Giám mục – Tin Mừng - nhân phẩm, nhân quyền

Trân Văn: Thưa Giám mục, Nếu chúng tôi nhớ không lầm th́ Ngài đă từng cho biết, Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh của Hội đồng Giám mục Việt Nam sẽ cố gắng thay mặt Hội đồng Giám mục Việt Nam “đối thoại thẳng thắn và cộng tác chân thành” với chính quyền, cũng như các tổ chức xă hội dân sự, như định hướng của Đức Giáo hoàng Benedicto 16.
Theo dơi các diễn biến tại Việt Nam, nhiều người có cảm giác là tại Việt Nam, h́nh như “đối thoại thẳng thắn” chưa bao giờ được xem như thiện ư “cộng tác chân thành”. Cũng v́ vậy, sau khi chính thức ra mắt cộng đồng Công giáo Việt Nam, Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh dự định sẽ thực hiện tiêu chí “đối thoại thẳng thắn và cộng tác chân thành” với chính quyền, cũng như các tổ chức xă hội dân sự về những vấn nạn đang ảnh hưởng trực tiếp đến dân trí, dân khí, dân sinh như thế nào?
Giám mục Nguyễn Thái Hợp: "Có thể nói một cách tóm tắt là loan báo Tin Mừng cho xă hội, cho thế giới, cho thời đại mà chúng tôi phải sống và đang sống là nhiệm vụ của tất cả các Ky tô hữu, đặc biệt là nhiệm vụ của tất cả các ủy ban của Hội đồng Giám mục, thế nhưng mỗi ủy ban có một góc cạnh và mang lại một màu sắc khác hơn trong việc thi hành con đường loan báo Tin Mừng đó.

Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh đặt nặng vấn đề đối thoại theo chiều kích xă hội, chính trị, kinh tế và đó là con đường mà Đức Giáo hoàng Benedicto 16 đă nêu ra một cách rất đặc biệt cho Giáo hội Việt Nam và cũng là con đường của Vatican II.

Thế nhưng đúng như anh nhận định, đối thoại trong xă hội Việt Nam rất là khó và đối thoại thẳng thắn càng khó hơn. Nhiều người nhận định rằng, có lẽ hiện thời, Nhà nước Việt Nam chưa có thói quen đối thoại thẳng thắn với các tổ chức khác. Hầu như trong quá khứ chỉ thường dùng biện pháp là xin-cho, hay là áp đặt, hay là áp lực nhiều hơn là đối thoại thẳng thắn.

Toàn cảnh Lễ ra mắt Ủy ban Công Lư và Ḥa B́nh tại Hội trường G.B. Phạm Minh Mẫn của Trung tâm Mục vụ TGP. Sài G̣n hôm 27/5/2011

Rồi tại Việt Nam th́ xă hội dân sự cũng chưa thành h́nh, thành thử các tổ chức ngoài Mặt trận, ngoài Nhà nước, ngoài Đảng rất ít và sự hiện diện cũng rất là thầm kín, thầm lặng, hoạt động không năng động. Chính v́ vậy, để thực hiện được chủ trương “đối thoại thẳng thắn, cộng tác chân thành” chắc c̣n phải chờ một tiến tŕnh nữa trong lịch sử nhưng chúng tôi nghĩ rằng, đó là con đường mà Đức Giáo hoàng đă vạch ra và con đường đó cũng phù hợp với vấn đề loan báo Tin Mừng cho thế giới hôm nay.

Để thực hiện con đường đó đ̣i hỏi Hội đồng Giám mục phải nói lên những ǵ mà Tin Mừng đ̣i hỏi, cũng phải có những nhận định thẳng thắn về những sự kiện và trường hợp vi phạm nhân phẩm, nhân quyền. Tuy nhiên cũng phải công nhận hay tán thành khi nhà cầm quyền làm những ǵ ích quốc, lợi dân.

Trong hướng đó th́ Giáo hội Công giáo, Hội đồng Giám mục và đặc biệt là Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh đang tiếp tục cố gắng thực hiện nhưng có lẽ phải lâu lắm mới thực hiện được chuyện đó.

Trong lễ ra mắt vừa rồi, tôi cũng đă nh́n lại chuyện đó và có một câu hỏi đặt ra để cho các thành viên thảo luận, là làm sao để trở nên người Công giáo tốt và người công dân tốt… th́ chưa có câu trả lời nào thỏa đáng cho câu hỏi đó. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục đào sâu chuyện đó để làm sao có thể thực hiện được điều mà Đức Giáo hoàng Benedicto 16 đă nêu ra trên phương diện lư thuyết nhưng trong thực tại Việt Nam th́ như thế nào (?).

Rất có thể là các ủy ban của Hội đồng Giám mục Việt Nam phải cố gắng hơn nữa để nói lên tiếng nói của Tin Mừng, tiếng nói của lẽ phải để làm chứng cho điều đó. Đồng thời phải cố gắng để sống Tin Mừng nhiều hơn, đó là đ̣i hỏi đặc biệt cho Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh của chúng tôi."

Gioan Phaolô II, Nguyễn Văn Thuận: những tấm gương và những con đường

Trân Văn: Thưa Giám mục, Giáo hội Công giáo đă chính thức mở hồ sơ xem xét việc phong Chân phước cho Hồng y Nguyễn Văn Thuận – người bị chính quyền Việt Nam giam giữ vô cớ trong 13 năm và sau khi ra nước ngoài chữa bệnh đă bị cấm trở về. Tuy bị chính quyền Việt Nam ngược đăi song chưa bao giờ Hồng y Nguyễn Văn Thuận tỏ ra thù ghét họ và đó là một trong những lư do khiến ông được nhiều người tôn kính.

Ngoài Hồng y Nguyễn Văn Thuận, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II – một trong bốn nhân vật được xem là có ảnh hưởng lớn nhất ở thế kỷ 20 – đă được tôn vinh là Chân phước. Trong quá khứ, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II là người luôn lên án các hành vi xâm hại nhân quyền cũng như đàn áp về chính trị và đó là một trong những lư do khiến Ngài được nhiều người yêu quư.

Thưa Giám mục, Ngài nghĩ thế nào về hai trường hợp này? Tuy tôn giáo không nên can dự vào chính trị nhưng chính trị luôn tác động trực tiếp đến xă hội và con người. Theo Ngài, Hội đồng Giám mục Việt Nam nên làm thế nào để có thể dung ḥa tương quan này cho vừa đúng, vừa đủ và thực sự luôn v́ con người, bất kể tín ngưỡng?

Giám mục Nguyễn Thái Hợp: Theo nguyên tắc, khi mà Giáo hội tuyên xưng một vị nào là Chân phước hay là Hiển thánh th́ Giáo hội muốn nêu lên một tấm gương để tất cả các Ky tô hữu coi đó mà đi theo, nh́n tấm gương đó mà hành động cho phù hợp với hoàn cảnh thời đại, cũng như là môi trường văn hóa và địa dư của mỗi người.

Chính v́ vậy, khi mà Giáo hội phong Đức cố Giáo hoàng Gioan Phaolô II là Chân phước, cũng như đang trong tiến tŕnh để phong Chân phước cho Hồng y Nguyễn Văn Thuận th́ Giáo hội muốn giới thiệu cho tất cả các Ky tô hữu hai tấm gương khác để sống Tin Mừng trong xă hội hôm nay.

Đặc biệt đối với người Việt Nam chúng tôi cũng như những nước đă sống dưới chế độ xă hội chủ nghĩa th́ hai tấm gương này trở nên một mô h́nh đặc biệt. Vừa gần gũi, vừa thân thiết với những người Công giáo trong môi trường và bối cảnh đó. Chính v́ vậy, đối với cá nhân tôi, tôi xem đây là những nhân vật, những tấm gương mà có lẽ sẽ giúp chúng tôi t́m ra những đường lối sống, những hành vi xử thế, những đường lối mục vụ phù hợp với hoàn cảnh đặc biệt mà chúng tôi đang phải sống. Chúng tôi cũng ước mong rằng các Ngài sẽ giúp đỡ chúng tôi luôn luôn đi theo con đường đó.

Và từ đó th́ đối với Hội đồng Giám mục và đặc biệt đối với Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh th́ chúng tôi thấy đó là con đường mà chúng tôi phải đi. Mặc dù Tin Mừng không đồng hóa với bất cứ một nền văn hóa, cơ chế chính trị hay hệ thống kinh tế nào nhưng Đức giêsu đ̣i hỏi người Ky tô hữu của Ngài phải rao giảng và sống Tin Mừng trong tất cả các nền văn hóa, tất cả các chế độ chính trị và tất cả các hệ thống kinh tế.

Làm sao làm được điều đó? Làm sao trở nên muối ướp cho đời và trở nên men ḥa trộn trong những đống bột rất khó khăn và rất khắc nghiệt đó? Không dễ mà đưa ra câu trả lời và đó là những băn khoăn cho chúng tôi. Làm sao dung ḥa được cả hai điều đó? Nhưng đó là lư tưởng và luôn luôn là đ̣i hỏi của tất cả các Ky tô hữu, đặc biệt của Hội đồng Giám mục.
Tôi chắc rằng, Hội đồng Giám mục cũng đang cố gắng để làm sao thể hiện được điều Đức Hồng y Nguyễn Văn Thuận cũng như Đức cố Giáo hoàng Gioan Phaolô II đă sống và đă thực hiện.

Công lư không dễ tiếp cận Ḥa b́nh

Trân Văn: Thưa Giám mục, với tiêu chí như Ngài đă giới thiệu th́ việc ra đời của Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh có gặp trở ngại nào từ phía chính quyền không?
Tại sao Hội đồng Giám mục Việt Nam loan báo về việc thành lập Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh từ cuối tháng 10 năm ngoái nhưng măi tới cuối tháng 5 vừa qua th́ Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh của Hội đồng Giám mục Việt Nam mới tổ chức ra mắt?

Đức TGM Phêrô Nguyễn Văn tại buổi ra mắt Uỷ ban Công lư và Hoà b́nh tại TPHCM hôm 27/5/2011.

Giám mục Nguyễn Thái Hợp: Đúng như anh nói, tôi được đề cử vào cuối tháng 10 nhưng phải chờ đến tháng 5 vừa rồi mới có lễ ra mắt v́ sau tháng 10 là những tháng lũ lụt của miền Trung, thành ra suốt thời gian đó, chúng tôi phải đầu tư để giúp người dân – người Công giáo cũng như người không Công giáo - trong cảnh lũ lụt.

Nhờ sự giúp đỡ của rất nhiều tổ chức và tư nhân, của những nhà hảo tâm, chúng tôi đă vượt qua được một số tai họa của lũ lụt, bằng cách di dời một số làng và làm được những nhà vượt lũ cho một số nơi khác. Phải đợi đến tháng 5 vừa rồi mới có điều kiện thời gian để làm lễ ra mắt.

Cũng như anh vừa hỏi th́ lễ ra mắt của Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh gặp rất nhiều khó khăn, rất nhiều áp lực. Tưởng chừng như không thể tổ chức được v́ nhiều sức ép đến từ nhiều nơi. Có lẽ nhiều sức ép lên những cộng tác viên của chúng tôi th́ đúng hơn - lên những người trong khâu tổ chức ở địa phương. C̣n riêng bản thân tôi th́ đối thoại với một số quan chức…

Nhưng mà cuối cùng, nhờ ơn Trên, Ủy ban đă ra mắt vào ngày 27 vừa qua, mặc dù cho đến chiều 26 vẫn c̣n những áp lực và những đề nghị là xin dời cuộc họp. Hay là đề nghị nên gạch tên một số người ở trong Ban Thuyết tŕnh, vân vân…

Khi mà trả lời với một số vị, tôi cũng có nói là có lẽ, đây là lần đầu tiên có một ủy ban của Hội đồng Giám mục ra mắt và đưa ra đường hướng như vậy. Xă hội Việt Nam có lẽ không quen nhưng mà đến lúc, những người Việt Nam, dù ở trong lĩnh vực Nhà nước hay là lĩnh vực dân sự cũng phải quen dần với cách làm việc mới. Trong đó người dân cần có khoảng trống để suy nghĩ và người dân cũng có quyền để tổ chức, để phát biểu, để nói lên ư kiến của ḿnh.

Và tôi cũng có nói lại với một số người, tôi nhớ vào năm 2009, khi chúng tôi tổ chức cuộc tọa đàm về “Biển Đông và hải đảo Việt Nam” – lúc đó, t́nh h́nh trong nước rất là nhạy cảm về vấn đề biển Đông – và chúng tôi cũng gặp rất nhiều áp lực, tưởng chừng như không thể tổ chức được nhưng cuối cùng, nhờ ơn Trên, chúng tôi vẫn tổ chức được.

Trong buổi đó th́ một Đài nước ngoài có hỏi tôi về những con tàu xâm chiếm rồi đánh phá các thuyền của Việt Nam. Tôi nhớ, tôi có nói một câu khôi hài là, câu hỏi đó, đáng lẽ phải đặt ra cho Bộ đội Biên pḥng hay là cơ quan của Nhà nước. Tôi là một người thường th́ cũng chỉ thấy thông tin trên mạng, về những vụ mà tàu lạ đến đánh đuổi và cưỡng chế các tàu thuyền của Việt Nam. Tuy nhiên chúng tôi biết rằng và dân chúng cũng nghĩ rằng, dù là “tàu” lạ hay “tàu” quen, “tàu” to hay “tàu” nhỏ, “tàu” mới hay “tàu” cũ cũng đều là “tàu” cả... nhiều người đă cười trước câu trả lời đó. Thế nhưng hôm nay, qua những biến cố vừa rồi th́ người ta biết, “tàu” đó là “tàu” nào. Hôm nay, mọi người đă nói rơ đó là tàu của Trung Quốc.

Sau đó, kỷ yếu hội thảo biển Đông của chúng tôi được một cơ quan khác của Nhà nước đồng ư cho xuất bản và cũng tài trợ để xuất bản, chúng tôi cũng vừa hoàn thành bản dịch bằng tiếng Anh để xuất bản cuốn đó.

Đó là tọa đàm đầu tiên của một tổ chức dân sự nói về biển Đông và hải đảo Việt Nam, để nói lên chủ quyền của Việt Nam, để nói lên tương lai của Việt Nam nằm ở con đường ra biển và không chấp nhận điều gọi là “đường lưỡi ḅ”.

Nếu chấp nhận “đường lưỡi ḅ” th́ trong tương lai, Việt Nam sẽ không c̣n lối ra biển nữa. Tham vọng đó chúng tôi không chấp nhận được. Lịch sử, những sử liệu c̣n lại không cho phép chúng ta chấp nhận chuyện đó.

Trong tương lai, chắc chắn là Ủy ban Công lư và Ḥa b́nh chúng tôi cũng sẽ cộng tác với một số tổ chức, để tổ chức một cuộc tọa đàm về hồ sơ pháp lư về biển Đông. Đó cũng là một trong những hoạt động mà chúng tôi sẽ làm với một số tổ chức khác, để nghĩ về nhân phẩm, nhân quyền, để nghĩ về độc lập và tự do, để nghĩ về vấn đề của Việt Nam hôm nay và trong tương lai.

Trân Văn: Cám ơn Giám mục