Cách đây 21 năm, trong đêm mồng 3 rạng sáng ngày 4/6/1989, chính quyền Trung Quốc đă ra lệnh cho quân đội dập tắt phong trào biểu t́nh dân chủ trên quảng trường Thiên An Môn. Vụ đàn áp đẩm máu đă khiến một số quốc gia cắt đứt bang giao với Bắc Kinh và ban hành lệnh cấm vận Trung Quốc. Ngay sau vụ thảm sát, tổng thống Pháp thời đó, François Mitterrand đă tuyên bố : « Một chế độ bắn vào giới trẻ th́ không có tương lai ».

Nhưng hai thập niên sau, lời tiên đoán này đă không thành hiện thực. Trung Quốc nay đă trở thành một quốc gia hùng mạnh, được cả thế giới ve văn và đă dồn rất nhiều nguồn lực để đón tiếp 189 quốc gia đến Triển lăm toàn cầu Thượng Hải, khai mạc từ ngày 1/5.

Nước Pháp, quê hương của nhân quyền, đă rất tự hào là quốc gia lớn đầu tiên loan báo sẽ có một gian triển lăm ở Thượng Hải, bằng chứng cho thấy Paris « sát cánh » với Bắc Kinh. Ngay cả gian triển lăm của Hoa Kỳ, cường quốc số một thế giới, cũng không có bất cứ ǵ nhắc đến dân chủ. Như lời giám đốc nghệ thuật của gian triển lăm Mỹ, Gred Lombardo, không ai muốn gây sự cố ngoại giao do trưng bày những cái có thể làm mích ḷng Trung Quốc.

Chính các thành viên ban tổ chức Triển lăm Thượng Hải 2010 cũng nhấn mạnh rằng, ở đây không nói chuyện chính trị, mà chỉ nên thảo luận về chính sách phát triển đô thị theo đúng chủ đề của triển lăm năm nay : « Đô thị tốt hơn, cuộc sống tốt hơn ».

Thành ra, để không đụng chạm đến nước chủ nhà, nhiều nước đề cập đến vấn đề dân chủ nhân quyền một cách rất nhẹ nhàng. Gian triển lăm của Liên Hiệp Châu Âu chỉ nói chung chung là 27 quốc gia của khối này luôn bảo vệ nhân quyền trên thế giới. Gian triển lăm của Brazil th́ chọn chủ đề « các không gian dân chủ ». Gian triển lăm của Canada th́ khắc lên thép những nguyên tắc chỉ đạo cho chính sách phát triển đô thị : « dân chủ, công lư và nhân quyền ».

Tây Ban Nha cho chiếu một cuốn phim về lịch sử gần đây, đặc biệt về thời kỳ độc tài Franco. Một trong những đạo diễn của bộ phim, Isabel Coixet nói với AFP rằng : « Chúng tôi đă sống dưới sự lănh đạo của một nhà độc tài trong suốt 40 năm. Nói lên điều đó là rất quan trọng. Chúng ta không nên sợ đối diện với quá khứ ». Bà nói : « Không thể tưởng tượng được là trong các trường đại học Trung Quốc có những người không biết là những sinh viên đă bị giết trên quảng trường Thiên An Môn ». Nhưng ban tổ chức gian triển lăm Tây Ban Nha cũng cố tránh bị coi là muốn dạy đời Trung Quốc về mặt dân chủ.

C̣n tại gian triển lăm của Nam Phi, nhiều khách Trung Quốc đứng chụp h́nh trước bức chân dung khổng lồ của Nelson Mandela, biểu tượng cho tiến tŕnh dân chủ hóa tại quốc gia này. Khi viếng thăm gian triển lăm, Ngoại trưởng Nam Phi đă nói : « Chúng tôi mang theo thông điệp này khi đặt chân đến bất cứ nơi đâu, kể cả ở Trung Quốc, nhưng chúng tôi không đi khắp thế giới để răn dạy mọi người ».

Cũng như nhiều quốc gia có mặt ở Thượng Hải, Nam Phi chỉ muốn làm ăn với Trung Quốc , nước duy nhất có mức tăng trưởng lên tới 12%, trong khi hầu như cả thế giới đang suy thoái. Triển lăm Toàn cầu lại diễn ra ở Thượng Hải, cho nên mọi người sẽ chú trọng đến kinh tế, đến kinh doanh hơn là chính trị.

Như vậy, chắc sẽ không c̣n mấy ai quan tâm đến các buổi lễ tưởng niệm Thiên An Môn, như buổi lễ sẽ diễn ra tại Paris tối nay ở quảng trường Trocadero, c̣n được gọi là Quảng trường Nhân quyền.