Rơ ràng việc đối thoại bất thành. Trong các lớp ngoại ngữ, một trong những hoạt động chính yếu là đối thoại. Khi làm ăn kinh doanh, người ta cũng cần đối thoại. Giữa xă hội, các các nhân và tổ chức cũng coi đối thoại như phương thế hữu hiệu để thành công.

Nhưng đối thoại là ǵ, đối thoại để làm ǵ và đối thoại như thế nào vẫn c̣n là vấn đề làm nhức óc nhiều người. Thậm chí những người hay dùng những từ đối thoại lại dường như không nắm được nội hàm của từ ngữ hoặc lạm dụng từ ngữ v́ những lư do thuần cá nhân. Do đó, khi một người có trách nhiệm nói đến đối thoại th́ lập tức làn sóng phản ứng tiêu cực lan nhanh.

Trong các lớp ngoại ngữ, đối thoại là để thực hành việc nói thứ tiếng mà học viên đang học. Người ta không chú ư đến chính kiến của người nói cho bằng khả năng sử dụng ngôn ngữ. Khi hai cá nhân hay hai tổ chức đối thoại với nhau, họ nhằm mục đích t́m hiểu nhau để nối kết sự giao hảo hoặc để mang lại lợi nhuận cho nhau.

Vậy đối thoại là ǵ? Từ điển tiếng Việt định nghĩa đối thoại là “nói chuyện qua lại trực tiếp giữa hai người hoặc nhiều người.” Nói chuyện với những mục đích rơ ràng khác nhau, nhưng đối thoại tựu trung là để hiểu nhau hơn.

Đối thoại cũng cần phải có những điều kiện cần thiết, mà điều kiện đầu tiên là phải cùng ngôn ngữ, ngay cả ngôn ngữ cử điệu cũng phải cùng hệ. Các bạn sinh viên ở trên và ông khách Tây đă không những không xích lại gần mà c̣n trở nên đối nghịch v́ cố gắng đối thoại trên những căn bản vô cùng khác biệt, những khác biệt không thể “hoá giải” trên chuyến xe đ̣.

Điều kiện thứ hai để đối thoại thành công là cà hai bên phải có thiện chí. Làm ǵ có đối thoại giữa chiên và sói, giữa ánh sáng và bóng tối, giữa những con người chỉ biết cầm nến hát kinh Hoà B́nh và những con người cầm dùi cui đi với chó nghiệp vụ. Khi bên có thiện chí biết bên kia không có thiện chí mà vẫn kêu gọi đối thoại th́ có nguy cơ đối thoại biến thành sự vâng phục bất chính.

Điều kiện thứ ba, điều quan trọng nhất, là “Phải coi luật luân lư phổ quát, được khắc ghi trong tâm hồn con người, là luật hữu hiệu và không thể xoá bỏ như một biểu hiện sống động của lương tri được chia sẻ của nhân loại, một “quy tắc thành văn” để chúng ta dựa vào đó mà xây dựng tương lai thế giới” (ĐGH Gioan Phaolô II, Diễn văn gửi Đại Hội đồng Liên Hiệp Quốc kỳ họp thứ 50). Sẽ là ảo tưởng khi muốn đối thoại với những con người chà đạp luật luân lư, luôn đặt nền tảng trên sự giả dối, kết án và bạo lực.

Xă hội ngày nay làm cho những tâm hồn thiện chí hoang mang, lắm khi thất vọng. Những bậc quyền cao chức trọng của các tôn giáo là những người hướng dẫn xă hội đi về Siêu Việt, th́ chính họ phải hiểu những ǵ họ làm. Không thể nói chung chung. Nói chung chung để rồi kết án người khác không sống đúng tinh thần đối thoại là điều bất công.

Đối thoại là cần thiết. Ngôn ngữ là đặc trưng của loài người. Nhưng đối thoại với điều kiện nào và đối thoại với ai là điều đáng suy nghĩ. Đối thoại để nâng cao phẩm giá con người là điều phải thực hiện, c̣n đối thoại để làm vừa ḷng giai cấp thống trị lại là cách thế hữu hiệu nhất để loại bỏ người nghèo và người đau khổ ra khỏi sứ mạng các tôn giáo.

Nh́n xuống dân nghèo, hỏi họ cần ǵ và xoa dịu nỗi đau của họ là cách đối thoại tuyệt vời nhất, và dĩ nhiên là khó khăn nhất. C̣n gơ cửa quyền lực, nghe răn bảo và gật đầu cũng là đối thoại, nhưng sợ rằng danh th́ đối thoại mà thực lại là vâng nghe những lời độc thoại mà thôi.

Sự thật

Một người khách đến bấm chuông cửa và hỏi đứa bé: “Bố cháu có ở nhà không?” Chú bé biết là bố ở nhà, nhưng nếu nói cho khách biết th́ sợ bố sẽ lánh mặt. Để bảo vệ sự thật là bố có ở nhà, chú bé đành nói dối: “Dạ bố con đi vắng”!

Có lẽ không đâu trên thế giới này người ta che giấu sự thật dễ dàng như ở nước ta. Nguyễn văn Vĩnh đă từng than thở “An nam ta có cái lạ là ǵ cũng cười”, bây giờ nếu ông c̣n sống ông sẽ lại than “có thêm cái lạ là ǵ cũng thêm bớt”.

Cậu bé đi mua cho mẹ một kư nho. Khi cậu về đến nhà, người mẹ cân lại thấy chỉ có 800g. Bà chạy ra chợ hỏi tội cô bán nho cân thiếu. Cô bảo: “Chị cân lại con chị trước đi!”. Cô bán nho cân gian hay cậu bé ăn bớt, hay cả hai?

Từ lúc c̣n nhỏ xíu, học sinh đă được dạy gian dối để giúp cô giáo thao giảng đạt điểm cao, để nhà trường có thành tích, để bố mẹ vui ḷng. Đi học có mấy người không quay cóp khi làm bài. Khi tôi kể với sinh viên rằng trước đây khi tôi học các cha dạy, ai quay bài có thể bị đuổi học, sinh viên cười ồ tưởng tôi nói đùa. Họ không hiểu rằng có những nơi mà sự thật được tôn trọng, ngay trên đất nước này.

Sự thật là điều hiển nhiên, thực sự có mặt hoặc xảy ra. Sự thật vẫn có đó dù người ta che giấu. Cái bi đát là khi người ta che giấu sự thật, ḷng họ càng không yên v́ họ biết sẽ có ngày sự thật hiện ra. Những anh phóng viên báo Hà nội mới chẳng hạn, nếu có chút lương tâm ắt sẽ rất lo buồn v́ những điều họ nói năm ngoái bây giờ ai cũng biết sự thật.

Tôi ra công an phường để xác nhận giấy tờ cháu bé nhà tôi. Bà công an khu vực đă biết cháu bé, nhưng lại bảo là không biết nên không đóng dấu. Tôi bảo: “Chị nh́n lên năm điều dạy công an đi, phải trung thực và lễ phép với dân, sao chị nói dối?”. Bà ta gân cổ lên căi. Tôi không ngạc nhiên nhưng bực bội vô cùng.

Đối với những người có lương tâm ngay chính, nói dối là điều khó khăn. Nhưng trong xă hội này, nói dối đă thành điều quá dễ dàng, thậm chí người ta xác tín điều họ nói dối, lâu ngày sự giả dối được coi là sự thật. Rồi có ngày sự thật được phát hiện, người ta lại bảo những người phát hiện là kẻ nói dối! Tại sao lại như vậy được? Tại sao?

Có một số học tṛ hỏi tôi rằng biết sự thật để làm ǵ, v́ chỉ cần đi học, đi làm mà sống thôi, giả thật có ǵ quan trọng. Một phụ huynh sinh viên gọi điện thoại hỏi tôi làm sao để có chứng chỉ B tiếng Anh nộp cho cơ quan nhà nước nơi bà đang làm việc. Tôi trả lời là hăy cố gắng học lại và đi thi. Mấy hôm sau cô sinh viên con của bà đến nói với tôi: “Mẹ em nói cám ơn thầy, nhưng thầy khỏi giúp nữa v́ mẹ có chứng chỉ B rồi! Trong cơ quan mẹ em có khoảng mười cô chú góp tiền lại, mỗi người một triệu hai để mua rồi thầy ạ”. Rơ ràng không cần sự thật th́ mọi chuyện cũng xong xuôi!

Vậy nói thật để làm ǵ? Câu trả lời không dễ trong một xă hội vốn không đề cao sự thật và các giá trị căn bản. Nhưng sự thật là nền tảng xây dựng cuộc đời và xă hội, không có sự thật, tất cả sẽ tan tành! Vậy tại sao sự giả dối tồn tại lâu dài? V́ có ma quỷ, cha sự dối trá, đỡ đầu cho nó.

Nói lên sự thật là bảo vệ sự sống, bảo vệ nền hoà b́nh và nhân phẩm con người. Nói lên sự thật c̣n là cách giải thoát con người khỏi ṿng kiềm toả của “thế gian điêu ngoa”. Chỉ có sự thật mới xua tan cái điêu ngoa đang làm thế gian này lao đao và băng hoại.

Sự thật đem lại hoà b́nh, đem lại an vui và giúp con người tự tin với giá trị của ḿnh. Những người có quyền chức mà mua bằng cấp th́ có hănh diện ǵ khi xưng học hàm học vị? Những kẻ nhờ gian xảo mà thành công th́ có an ḷng với địa vị ḿnh hay không? Ngay cả các vị chủ chăn, khi đă lỡ che giấu sự thật th́ liệu có b́nh an trong đời sống và công việc mục vụ?