Hoa Kỳ trở lại Đông-Nam Á

1/ Ông Barack Obama giữ chức TT Hoa Kỳ đến nay mới 7, 8 tháng (01 đến 08/2009):

Đó là lời Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton tuyên bố trong dịp đến Thái Lan tham dự Diễn đàn Khu vực Đông-Nam Á lần thứ 16 (16th ASEAN Regional Forum - ARF), tham dự Hội nghị Ngoại trưởng Đông-Nam Á hằng năm, ký Hiệp ước Thân hữu và Hợp tác Đông-Nam Á (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia) nhằm giải quyết các cuộc tranh chấp trong khu vực bằng phương thức ôn hòa. Hiệp ước này do nguyên thủ một số nước Đông-Nam Á: Lý Quang Diệu (Tân Gia Ba), Ferdinand Marcos (Phi Luật Tân), Hussein Onn (Mã Lai Á), Kukrit Pramoj (Thái Lan) và Suharto (Indonesia) khởi xướng và ký trong dịp các vị tham dự Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ nhất vào ngày 24/02/1976 tại hòn đảo du lịch Bali, Indonesia.

Sau đó các nước hội viên ASEAN đều ký tên tham gia hiệp ước này. Năm 1987, ASEAN sửa đổi một số điều khoản trong hiệp ước, mời một số nước ngoài Đông-Nam Á tham gia với mục đích xây dựng lòng tin, củng cố hòa bình, an ninh, khiến cho khu vực này ngày càng phồn vinh. Dưới đây là danh sách các nước ngoài Đông-Nam Á ký Hiệp ước Thân hữu và Hợp tác Đông-Nam Á được sắp xếp theo thời gian ký tên vào hiệp ước: Ấn Độ, Trung Cộng (2003); Đại Hàn, Nga, Nhật Bản, Pakistan (2004); Mông Cổ, New Zealand, Úc Đại Lợi (2005); Pháp (2006); Bangladesh, Đông Timor, Sri Lanka (2007); Bắc Hàn (2008); Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu (2009).

Ông Barack Obama giữ chức TT Hoa Kỳ đến nay mới 7, 8 tháng (01 đến 08/2009), Ngoại trưởng Clinton đã công du Châu Á 2 lần. Từ 15 đến 19/08/2009, Thượng nghị sĩ Jim Webb, Chủ tịch Tiểu ban Đông-Nam Á và Thái Bình Dương thuộc Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Hoa Kỳ lại công du 4 nước Đông-Nam Á: Miến Điện, Thái Lan, Cambodia và Việt Nam, chứng tỏ chính sách Đông-Nam Á của hành pháp Obama hoàn toàn khác với thời George W. Bush làm tổng thống. Thời ông Bush Con cầm quyền, cái gọi là "Chính sách Châu Á" của Hoa Thịnh Đốn chỉ quan tâm đến việc hợp tác với Trung Cộng đối phó bọn khủng bố quốc tế, chú ý đến Bán đảo Triều Tiên, Iran và Iraq, lơ là khu vực Đông-Nam Á, khiến cho Trung Cộng có cơ hội gây ảnh hưởng lớn ở khu vực này. Sự lãnh đạm của hành pháp Bush đối với Đông-Nam Á đã khiến cho ảnh hưởng của Hoa Kỳ tại khu vực này ngày càng suy yếu, thế lực của Trung Cộng ngày càng hùng mạnh. Hành pháp Obama cho rằng Hoa Kỳ cần trở lại Đông-Nam Á mới có cơ hội can thiệp vào tình hình căng thẳng ở Biển Đông, nơi đang có những tranh chấp chủ quyền một số hòn đảo giữa một số nước Đông-Nam Á như Việt Nam, Phi Luật Tân, Mã Lai Á, Brunei, Indonesia... với Trung Cộng, ngăn chặn sự hợp tác ngày càng phát triển giữa Bắc Hàn và Miến Điện trong lĩnh vực phát triển hạt nhân theo chiều hướng không có lợi cho an ninh và hòa bình khu vực cũng như thế giới, cùng các nước ASEAN giải quyết nhiều thách thức trong các lĩnh vực: Khủng hoảng kinh tế, bảo vệ môi sinh, chống khủng bố, đối phó với bệnh AIDS, tệ nạn buôn bán trẻ em và phụ nữ... Theo bà Clinton, những thách thức này quá lớn, không một nước nào có thể tự giải quyết nổi.

TNS Jim Webb nói về Hoa Kỳ trở lại Đông-Nam Á
Sau chuyến thăm Miến Điện hội đàm cùng tướng Than Shwe, chủ tịch Hội đồng Hòa bình và Phát triển Liên bang (State Peace and Development Council); gặp bà Aung San Suu Kyi, lãnh tụ Đảng Liên minh Dân chủ Toàn quốc (National League for Democracy Party) vừa bị tòa án Miến Điện kết án 18 tháng tù giam lỏng về tội trong thời gian bị quản thúc tiếp một người "khách không mời mà đến" tại nhà khách chính phủ Miến Điện ở Rangoon; xin cho John William Yettaw, công dân Mỹ vào nhà bà Suu Kyi trái phép bị tòa án Miến Điện kết án 7 năm tù trở về Mỹ; ngày 19/08/2009 TNS Jim Webb đã đến Hà Nội, nơi dừng chân cuối cùng của ông trong chuyến công du 4 nước Đông-Nam Á.
Jim Webb là Thượng nghị sĩ Đảng Dân Chủ, tiểu bang Virginia. Ông là giới chức Hoa Kỳ đầu tiên thảo luận với tướng Than Shwe, lãnh tụ Hội đồng Quân nhân cai trị Miến Điện, cũng là quan chức Hoa Kỳ đầu tiên được gặp bà Aung San Suu Kyi trong thời gian bị quản thúc. Ông tốt nghiệp Học viện Hải quân Hoa Kỳ năm 1968, từng là sĩ quan trong Thủy quân Lục chiến Hoa Kỳ cho đến năm 1972. Ông còn là một trong những cựu chiến binh có nhiều huy chương trong chiến tranh Việt Nam. Sau khi giải ngũ, Jim Webb sáng tác, làm phim và viết báo. Ông thắng một Giải Emmy cho cuốn phim của ông về Thủy quân Lục chiến Hoa Kỳ tại Beirut. Ông cũng từng viết nhiều bài bình luận thời sự đăng trên các báo: New York Times, USA Today... Jim Webb kết hôn cùng Hồng Lê, một luật sư người Mỹ gốc Việt. Bà Hồng Lê sinh tại Vũng Tàu, tị nạn tại Hoa Kỳ sau khi Cộng sản Bắc Việt chiếm Nam Việt Nam, lớn lên tại New Orleans, Louisiana. Ông thông thạo tiếng Việt, từng tham gia một số hoạt động trong cộng đồng người Mỹ gốc Việt. Hồng Lê và ông có một cháu gái Georgia Le Anh, sinh năm 2006.
Trong cuộc họp báo chiều ngày 19/08 tại Hà Nội, khi nhấn mạnh tầm quan trọng của Đông-Nam Á đối với Hoa Kỳ, ông Jim Webb nhắc lại lời của Ngoại trưởng Hillary Clinton nói khi bà đến Thái Lan tham dự Diễn đàn Khu vực Đông-Nam Á lần thứ 16 vào hạ tuần tháng 07/2009 bàn về các thách thức lớn khu vực Đông-Nam Á đang gặp phải: Khủng bố, thay đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế, và buôn lậu người. Hôm đó, bà Clinton dõng dạc tuyên bố "Hoa Kỳ trở lại!", đồng thời nói cho mọi người biết Hoa Kỳ sẵn sàng tái tục và củng cố những quan hệ đối tác với các quốc gia đồng minh. Bà Clinton cho rằng Đông-Nam Á là "khu vực sống còn" đối với Hoa Kỳ. Bà hy vọng không riêng gì chính phủ, người dân Hoa Kỳ cũng hướng đến khu vực này nhiều hơn. Hoa Kỳ vào Đông-Nam Á là một phần quan trọng của đường hướng tiếp cận toàn diện tại châu Á.

Trong dịp nói chuyện với giới truyền thông tại Hà Nội trong ngày 19/08/2009, TNS Jim Webb đã nói đến tầm quan trọng của Đông-Nam Á đối với Hoa Kỳ. Ông Webb nói: "Mục đích chính của các chuyến thăm Đông-Nam Á nhằm khẳng định tầm quan trọng của khu vực này đối với Hoa Kỳ, giúp cho dân chúng nước Mỹ hiểu rõ Đông-Nam Á đối với chúng tôi quan trọng như thế nào". Ông cũng cho hay mỗi nước Đông-Nam Á có lịch sử khác nhau trong quan hệ với Hoa Kỳ. Theo ông, những chuyến thăm Đông-Nam Á của giới chức Hoa Kỳ với mục đích lắng nghe quan điểm của lãnh đạo các nước trong khu vực, sẽ giúp cho người Mỹ hiểu biết thêm lợi ích của Hoa Kỳ trong quan hệ với khu vực này. Ngoài ra, khi trả lời câu hỏi của một ký giả, TNS Jim Webb đã nói việc cân bằng sức mạnh của các quốc gia ở Biển Đông vô cùng quan trọng. Ông cho rằng, Biển Đông quan trọng không đơn giản chỉ là hải quân nước này đối chọi với hải quân nước khác. Điều quan trọng là phải cân bằng sức mạnh quốc gia. Đây là vấn đề chủ quyền quốc gia. Hoa Kỳ không thể làm ngơ, mặc cho Trung Cộng muốn làm gì ở Biển Đông thì làm. Hoa Kỳ phải liên hệ chặt chẽ với các nước Đông-Nam Á duy trì sự cân bằng khi có quốc gia lớn mạnh đang nổi lên uy hiếp những quốc gia nhược tiểu. Theo ông, điều này tốt cả về kinh tế lẫn ngoại giao đối với Hoa Kỳ. Trước khi đi Đông-Nam Á, ông từng chủ tọa một cuộc điều trần về tình hình Biển Đông ở Thượng Viện. Quan điểm của ông nêu trong cuộc điều trần đó là Hoa Kỳ không nên để cán cân sức mạnh nghiêng về phía Trung Cộng khi nước này đang cùng các nước Đông-Nam Á tranh chấp các hòn đảo ở Biển Đông.

Chiến lược của Hoa Kỳ tại Đông-Nam Á
Sau khi làm chủ Tòa Bạch Ốc, TT Obama bắt đầu thay đổi đường lối ngoại giao từ cứng rắn thời TT Bush sang mềm dẻo. Nhiều dấu hiệu cho thấy Hoa Kỳ đã thay đổi chiến lược ở Châu Á, đặc biệt là khu vực Đông-Nam Á. Trong chuyến công du Châu Á lần đầu tiên với tư cách Ngoại trưởng Hoa Kỳ vào giữa tháng 02/2009, bà Clinton đã xếp Indonesia vào chuyến hành trình này. Hạ tuần tháng 07/2009, bà lại bay đến Phuket, Thái Lan, tham dự cuộc Diễn đàn Khu vực Đông-Nam Á lần thứ 16 bàn về an ninh của các quốc gia Đông-Nam Á, ký Hiệp ước Thân hữu và Hợp tác với các nước Đông-Nam Á. Tính ra hiện nay đã có 15 nước ngoài khu vực Đông-Nam Á và Liên minh Châu Âu tham gia. Hiệp ước này cam kết giải quyết hòa bình các bất đồng trong khu vực. Trước đây hành pháp Bush từ chối không tham gia vào hiệp ước này. Cựu Ngoại trưởng Condoleeza Rice cũng từng 2 lần không tham dự cuộc họp thường niên với các nước Đông-Nam Á chỉ vì Hoa Kỳ coi thường vị trí chiến lược ở khu vực này.
Trong dịp đến Thái Lan, bà Clinton nói với giới truyền thông: "Tôi muốn gửi một thông điệp rất rõ ràng rằng Hoa Kỳ đã quay trở lại. Chúng tôi sẽ tham gia đầy đủ và tận tâm về các quan hệ của mình ở Đông-Nam Á".
Các quan chức Hoa Kỳ cho biết, bà Clinton muốn nhấn mạnh các lợi ích của Hoa Kỳ tại khu vực có gần 570 triệu dân và sản lượng kinh tế chung đạt 1.100 tỷ Mỹ kim.
Tổng thương mại giữa Hoa Kỳ và Đông-Nam Á vượt trên 178 tỷ Mỹ kim trong năm 2008.
Trong bài viết đăng trên tờ Bangkok Post với tựa đề "Tăng cường đối tác tại Đông-Nam Á", bà Clinton nhấn mạnh "Hoa Kỳ là quốc gia có liên hệ sâu rộng với Đông-Nam Á". Bà viết: "13 triệu công dân Mỹ gốc Á đang sống ở vùng này, đóng góp của họ đã làm cho đời sống văn hóa thêm phong phú, hoạt động kinh tế thêm nhộn nhịp. Hoa Kỳ gắn bó với Châu Á qua mối quan tâm chung trong lịch sử dài lâu. Đó là lý do tôi tới Thái Lan tham dự cuộc họp Ngoại trưởng Asean và Diễn đàn Khu vực Đông-Nam Á. Hai tổ chức đa mục đích, đa quốc gia này từng đóng vai trò vô cùng quan trọng. Trước các thách thức to lớn ngày nay, tôi muốn thấy hai tổ chức này ngày càng trưởng thành và năng động".
Nhắc lại chi tiết Hoa Kỳ là quốc gia đầu tiên cử Đại sứ tới ASEAN sau khi khối này thông qua bản "Hiến chương Đông-Nam Á" (ASEAN Charter), bà Clinton cho biết Hoa Kỳ quyết định ký Hiệp ước Thân hữu và Hợp tác Đông-Nam Á, đẩy mạnh quan hệ chặt chẽ với vùng địa lý có tầm chiến lược, nơi Hoa Kỳ có nhiều đồng minh. "Trong thời gian tới, Hoa Kỳ sẽ gia tăng cơ hội cộng tác với các đối tác Châu Á. Trong đó có các đồng minh quan trọng của Hoa Kỳ như Nhật Bản, Đại Hàn, Phi Luật Tân, Thái Lan, và Úc Đại Lợi. Hoa Kỳ sẽ cùng các nước này thúc đẩy lợi ích chung và cùng giải quyết thách thức trong khu vực".
Trong khi bàn về hợp tác cấp chính phủ, bà Clinton nhấn mạnh giao lưu giữa các tổ chức quần chúng vô cùng quan trọng. Bà cho biết: "Hoa Kỳ sẽ làm việc với các tổ chức quần chúng, tạo điều kiện cho dân chúng các nước trong khu vực Đông-Nam Á thúc đẩy lề lối cai trị có trách nhiệm, hình thành thể chế dân chủ, tôn trọng nhân quyền... Giờ đây Hoa Kỳ và các nước Đông-Nam Á có thể chia sẻ các giá trị chung. Đó là các điều khoản cơ bản trong Hiến chương Asean vừa được thông qua".
Hiến chương ASEAN là một dạng hiến pháp dùng cho Hiệp hội Đông-Nam Á. Ý định của việc thảo ra hiến chương này được chính thức bàn đến ở Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 11 diễn ra tại Kuala Lumpur, Mã Lai Á, trong tháng 12/2005. Mười lãnh đạo khối ASEAN đã được giao nhiệm vụ soạn thảo hiến chương này. Hiến chương này được thông qua tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 13 vào tháng 11/2007. Để Hiến chương ASEAN đầu tiên có giá trị về pháp lý, 10 nước hội viên phải phê chuẩn trước Hội nghị thượng đỉnh ASEAN họp vào tháng 12/2008. Hiến chương này có hiệu lực từ ngày thứ 30 sau khi Văn kiện Phê chuẩn được đệ trình lên ông Surin Pitsuwan, Tổng Thư ký ASEAN.
Nói đến Hoa Kỳ trở lại Đông-Nam Á, chúng ta cần chú ý tới 3 điểm sau: Một là, bà Clinton đã ký vào Hiệp ước Thân hữu và Hợp tác Đông-Nam Á vào ngày 22/07/2009. Đó là kết quả sau khi Hoa Kỳ nhận thức đầy đủ và xác định lại vấn đề Đông-Nam Á, là biểu hiện của sự thay đổi chính sách Hoa Kỳ ở Đông-Nam Á sau hơn nửa năm Barack Obama cầm quyền. Hoa Kỳ quan tâm đến Đông-Nam Á chủ yếu vì cảm thấy mình có trách nhiệm trong vấn đề Biển Đông, nơi tranh chấp về quyền sở hữu một số hòn đảo giữa Việt Nam, Trung Cộng, Mã Lai Á, Phi Luật Tân... gần đây ngày càng trở nên căng thẳng. Các nước Đông-Nam Á muốn Hoa Kỳ tham gia để kềm chế thế lực ngày càng bành trướng của Trung Cộng ở vùng này.
Thứ hai, dịp này bà Clinton đã cùng các nước Thái Lan, Cộng sản Việt Nam, Cambodia và Lào thảo luận đề án hợp tác xây dựng sông Mekong. Thông tấn xã Nhật Bản cho hay, mục tiêu của Hoa Kỳ là cùng 4 nước nói trên xây dựng mô hình "Hợp tác Mỹ-Mekong", cùng nhau đối phó với các vấn đề thách đố như trái đất ngày càng nóng bỏng gây ra nhiều tai họa, bệnh AIDS ngày càng lan tràn và nhiều vấn đề khác. Trước đó mô hình hợp tác về "Kế hoạch khai phá lưu vực sông Mekong" có cả Trung Quốc và Miến Điện, lần này Hoa Kỳ không coi hai nước này là đối tượng cần thiết để bàn bạc.
Thứ ba, một tháng trước ngày khai mạc Hội nghị Ngoại trưởng Đông-Nam Á hằng năm và Diễn đàn Khu vực Đông-Nam Á, nhiều người bàn tán về vụ chiếc tàu mang tên "Kang Nan 1" của Bắc Hàn vượt qua eo biển Malacca đến hải cảng lớn gần thành phố Rangoon, bị tàu tuần tiễu hải quân Hoa Kỳ chặn lại. Trong cuộc điều trần tại Quốc hội Hoa Kỳ, Thứ trưởng Ngoại giao phụ trách Đông-Nam Á và Thái Bình Dương Kurt M. Campbell đã báo cáo trước Lưỡng viện rằng Bắc Hàn và Miến Điện ngày càng tăng cường hợp tác trong lĩnh vực vũ khí hạt nhân, Hoa Kỳ cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề này. Đó cũng là một trong những lý do khiến Hoa Kỳ trở lại Đông-Nam Á, cùng các nước trong khu vực tìm cách ngăn chặn sự hợp tác giữa Bắc Hàn và Miến Điện trong lĩnh vực hạt nhân theo chiều hướng không có lợi cho hòa bình, an ninh khu vực và thế giới.
Nói chung Hoa Kỳ trở lại Đông-Nam Á có lợi hơn có hại, nhất là hiện nay Trung Cộng đang hung hăng đòi chiếm tới 80% Biển Đông theo hồ sơ Bắc Kinh đệ trình lên Liên Hiệp Quốc.

Nhị Khê