Lưu Hiểu Ba, khôi nguyên Nobel Hoà b́nh 2010.

Bùi Văn Phú

10 tháng 12 là ngày Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền, một văn kiện với những công ước kèm theo về quyền chính trị, kinh tế, giáo dục do Liên hiệp quốc ban hành năm 1948 và được nhiều quốc gia trên thế giới phê chuẩn. Tính đến nay bản Tuyên ngôn đă 62 tuổi và đang là kim chỉ nam cho các chính phủ tham khảo để ban hành và thực thi những chính sách nhằm thăng tiến quyền căn bản của con người trên thế giới.
Cũng ngày này hằng năm ở Olso, thủ đô Na-Uy có buổi lễ trao giải Nobel Hoà b́nh. Nhưng năm nay người được giải không thể đến dự và cũng không có thân nhân đại diện để nhận giải. Chiếc ghế dành cho khôi nguyên sẽ trống.
Sự việc Ủy ban Nobel Hoà b́nh quyết định trao giải cho ông Lưu Hiểu Ba, một nhà tranh đấu dân chủ ở Trung Quốc đang bị án tù 11 năm v́ kêu gọi dân chủ hoá đất nước đông dân nhất hoàn cầu đă khiến Bắc Kinh bực tức lên án, kể cả việc hù doạ chính quyền Na-Uy trước ngày giải thưởng được công bố vào đầu tháng Mười vừa qua. Tuần trước Trung Quốc đă quyết định chấm dứt các thảo luận với Oslo để phản đối.
Trung Quốc đă trở thành một cường quốc kinh tế và đang có ảnh hưởng lớn ở châu Á, châu Phi và có quan hệ thương mại ngày càng phát triển với châu Âu, châu Mỹ, nhưng phản ứng gay gắt của lănh đạo nước này trước việc Lưu Hiểu Ba được trao giải chỉ làm tṛ cười cho chính phủ các nước tự do dân chủ. Ở những quốc gia này giới lănh đạo đều hiểu rằng quyết định của Ủy ban Nobel Hoà b́nh là một quyết định hoàn toàn độc lập, chính quyền Oslo không có sức ép ǵ liên quan đến việc trao giải và cũng không thể can thiệp được vào việc chọn hay không chọn một nhân vật hay tổ chức trong số những ứng viên đă được đề nghị cho giải thưởng cao quí này.
Với sự vắng mặt của người được giải và sự kiện không có cả đại diện là một điều gây chú ư. Kể từ năm 1936, khi Nazi ngăn cấm người được giải đi Oslo, đây là lần đầu tiên chiếc ghế dành cho khôi nguyên Nobel Hoà b́nh lại bị bỏ trống.
Trong quá khứ đă có những khôi nguyên không thể đến dự v́ hoàn cảnh và điều kiện chính trị tại quốc gia nơi người được giải sinh sống. Như trường hợp khoa học gia Liên-Xô Andrei Sakharov vào năm 1975, lănh đạo Công đoàn Đoàn kết Ba Lan Lech Walesa năm 1983 hay nhà tranh đấu cho dân chủ Myanmar là bà Aung San Suu Kyi năm 1991. Dù không được phép rời quê nhà đi Na-Uy nhận giải, hay v́ lo sợ ra đi sẽ không có cơ hội trở về nguyên quán, nhưng những người được trao giải vẫn có thể gửi đại diện là người phối ngẫu hay thân nhân thay mặt đi dự.
Trường hợp Lưu Hiểu Ba th́ đă bị chính quyền Bắc Kinh gay gắt làm khó dễ. Ngay sau khi giải thưởng được công bố, vợ ông được phép đi thăm để thông báo cho chồng c̣n trong tù và sau đó bà đă bị giam lỏng. Mọi liên lạc của vợ ông và anh em trong gia đ́nh với thế giới bên ngoài bị cắt đứt. Nhà nước đă không cho phép bà hay bất cứ người thân nào, kể cả những người đă đồng ư với Lưu Hiểu Ba kí tên vào Linh bát Hiến chương kêu gọi dân chủ hoá Trung Quốc, có cơ hội rời quê hương v́ e ngại họ có thể thay mặt Lưu Hiểu Ba nhận giải hoặc chỉ để tham dự buổi lễ tổ chức tại thị sảnh thành phố Olso vào ngày 10.12.
Trung Quốc c̣n tạo áp lực với nhiều quốc gia để chính phủ các nước tẩy chay buổi lễ. Trong số 65 đại diện ngoại giao được mời, 19 chính phủ cho biết họ sẽ không gửi đại sứ đến dự, trong đó có Việt Nam, Philippines, Cuba, Pakistan, Russia, Sudan, Tunisia, Venezuela, Egypt.
Bằng một h́nh thức phản đối khác, chính quyền Trung Quốc vừa lập ra giải Hoà b́nh Khổng Tử và người đầu tiên được chọn là Liên Chấn, cựu phó tổng thống Đài Loan.
Nh́n lại lịch sử giải Nobel Hoà b́nh, những khôi nguyên ít nhiều cũng đă giúp thăng tiến nhân quyền, b́nh đẳng, hoà b́nh, dân chủ cho đất nước của họ. Hoa Kỳ có Mục sư Martin Luther King Jr., Ba Lan có Lech Walesa, Nam Hàn có Kim Dae-jung, Nam Phi có Giám mục Desmond Tutu, Nga sô có Andrei Sakharov và Mikhail Gorbachev. Hay nếu chưa có dân chủ, tự do th́ khôi nguyên của giải cũng như ngọn đuốc để thế giới nh́n vào và quan tâm hơn đến ước vọng của người dân nơi đó như trường hợp bà Aung San Suu Kyi của Myanmar.
Trung Quốc muốn trở thành cường quốc, hoà nhập với thế giới th́ không thể tiếp tục chà đạp những quyền căn bản của con người, trong đó có tự do phát biểu chính kiến. Ở những nước cộng sản c̣n lại, trong đó có Trung Quốc, người dân thường bị kết tội “âm mưu lật đổ chính quyền nhân dân” khi họ lên tiếng phát biểu quan điểm trái nghịch với nhà nước hay đ̣i hỏi dân chủ, cải cách chính trị.
Quyết định của Ủy ban Nobel Hoà b́nh khi trao giải cho Lưu Hiểu Ba không phải là một sự “can thiệp thô bạo vào nội bộ Trung Quốc” hay là “tṛ hề nhằm chống Trung Quốc” như quan chức Bắc Kinh lên tiếng phản bác.
Với giải Nobel Hoà b́nh trao cho nhà tranh đấu dân chủ Lưu Hiểu Ba, phát triển kinh tế của Trung Quốc có tăng trưởng th́ nhân quyền ở đó cũng sẽ được thế giới chú ư đến hơn. Dù Bắc Kinh có thích chuyện này hay không.