Hoa Kỳ là một nước Cộng hoà với sự cám dỗ trở thành Đế quốc, là khả năng chính trị và địa dư của một đại cường có thể khống chế nhiều nước khác. Được bầu lên theo thể thức dân chủ, Tổng thống Hoa Kỳ đôi khi c̣n có quyền lực hơn nhiều Hoàng đế của các Đế quốc thời xưa.

Khi ta nghe dân Mỹ – từ lănh đạo trở xuống – nói rằng “Hoa Kỳ phải lănh đạo thế giới” th́ đó là sự cám dỗ của tinh thần Đế quốc cho một nước Cộng Hoà. Trong thâm tâm, các quốc gia hay dân tộc khác không ưa ǵ chữ “lănh đạo” ấy! Ai khiến Mỹ cứ xiá vào chuyện thiên hạ? Các chế độ độc tài th́ kết luận ngay từ đầu, từ thế kỷ trước, rằng Hoa Kỳ là một Đế quốc. Đánh “Mỹ đế” cho Quốc tế Cộng sản c̣n là nghĩa vụ của nhiều thế hệ!

Khi thế kỷ 21 mở ra th́ lần đầu tiên mà lănh thổ Mỹ, ở nơi then chốt nhất là trong lục địa, lại bị khủng bố tấn công: vụ 9-11. Mà khủng bố tấn công vào đầu năo quân sự là Ngũ giác đài ở thủ đô chính trị và đầu năo tài chánh là New York. V́ vậy, biến cố năm 2001 khiến Hoa Kỳ thực sự hành xử như một Đế quốc. Một cách bất đắc dĩ mà triệt để.

Hoa Kỳ khai chiến khắp nơi, dưới h́nh thức đa diện, chứ không thuần túy quân sự như tại A Phú Hăn và Iraq. Lư luận dữ dội và ngang ngược ở đây là xứ nào chứa chấp khủng bổ th́ là kẻ thù, và an ninh của Hoa Kỳ cùng việc truy lùng khủng bố là tiêu chuẩn bạn/thù. Gần mươi năm trước, tuyệt đại đa số dân Mỹ hoàn toàn ủng hộ lư luận đó của Tổng thống George W. Bush.

Mâu thuẫn thứ hai là đa số dân Mỹ lại không hiểu được rằng v́ vậy nước Mỹ hành xử như Đế quốc!

Quốc hội Hạ viện Hoa Kỳ lần 112 trước điện Capitol tháng 11, 2010.

Một Cộng hoà Đế quốc? Một Tổng thống Đại đế?

Thực ra, nhiều tổng thống Mỹ đă quyền biến như vậy và có làm thay đổi bộ mặt của thế giới mà chính dân Mỹ lại không biết. Franklin D. Roosevelt và Ronald Reagan là hai thí dụ xuất sắc nhất. Roosevelt liên kết với Liên Xô để đánh gục Đức quốc xă rồi chia đôi Âu châu. Ông hy sinh phân nửa Âu châu ở miền Đông, và cho binh đội Mỹ có mặt tại phân nửa miền Tây, như các Lữ đoàn Viễn chinh của Đế quốc La Mă. Reagan vượt qua hàng rào phản chiến của Âu châu dân chủ và bày ra cuộc chạy đua khiến Đế quốc Xô viết tan ră, Chiến tranh lạnh kết thúc. Cứ tưởng rằng hai ông này đàng hoàng tử tế, chứ không gian hùng như Richard Nixon!

Với đa số người dân, Hoa Kỳ đâu đến nỗi hắc ám như vậy v́ là quốc gia đầy từ tâm đă hào hiệp viện trợ hay cứu giúp mọi người. Là điều cũng hoàn toàn đúng. Hăy nhớ lại là trong năm Canh Dần vừa qua, thế giới bị rất nhiều thiên tai mà Hoa Kỳ luôn luôn dẫn đầu việc cứu trợ. Rất nhanh và rất nhiều. H́nh ảnh hàng không mẫu hạm Carl Vinson vượt sóng Carribe vào cứu nạn nhân động đất tại Haiti vào đầu năm 2010 là biểu tượng của một Đế quốc… có từ tâm!

Cho nên, nh́n trong trường kỳ th́ giữa hai ngả đường, là một siêu cường Cộng hoà hay một Đế quốc, dân Mỹ vẫn chưa dứt khoát được.

Thế rồi tai họa kinh tế ập xuống khi cuộc chiến chưa tàn.

Trong hai năm 2008-2009, kinh tế Hoa Kỳ bị suy trầm nặng nhất kể từ cuộc Tổng khủng hoảng thời 1929-1933. Và năm qua vẫn chưa ra khỏi khốn đốn. Hơn 15 triệu người thất nghiệp, trong đó sáu triệu t́m việc từ hơn sáu tháng mà chưa ra, sau khi đă thấy các tổ hợp tài chánh lớn nhất sụp đổ, tổ hợp xe hơi GM xém vỡ nợ và mấy ngàn tỷ đô la được bơm ra từ hai ṿi nước, của Ngân hàng Trung ương và Ngân sách Quốc gia. Mà chưa có kết quả. Trong khi ngân sách khiếm hụt nặng hơn và gánh nợ nần th́ đă vượt khỏi tầm nh́n của mọi người.

Sau hai năm hốt hoảng là một năm bàng hoàng!

Mọi thành phần dân chúng bây giờ, từ tỷ phú tổng quản trị đến nhà đầu tư c̣ con, từ các gia đ́nh vặt mũi bỏ mồm đến người đang kiếm việc, đều nh́n thấy rất nhiều rủi ro trước mắt. Người người đều t́m cách hạn chế chi tiêu để trả nợ và do dự rất lâu khi phải quyết định bung ra làm ăn v́ những bất trắc trước mặt. Các doanh nghiệp đang ngồi trên một núi hiệm kim trị giá nhiều ngàn tỷ đô la mà không dám đầu tư – và v́ vậy, vẫn chưa tuyển người. Liều lĩnh lắm th́ thuê người theo kiểu bán thời, vừa dễ sa thải vừa nhẹ gánh an sinh, phúc lợi hay bảo hiểm.

Thành phần lạc quan tin tưởng rằng lợi tức năm tới sẽ khá hơn năm nay chỉ là thiểu số, chừng 25%.

Nh́n trong trường kỳ th́ quốc gia quá trẻ này có hai phản ứng trái ngược, mà lại dễ hiểu.

Dân Mỹ vững tin vào định mệnh ưu việt của một quốc gia giàu mạnh nhất nên lạc quan cho rằng Hoa Kỳ có thể làm được mọi chuyện. Và người nào trên thế giới cũng chỉ mong thành người Mỹ, xếp hàng xin giấy nhập cảnh vào Mỹ. “Giấc mơ Hoa Kỳ” là giấc mơ toàn cầu, thế hệ di dân thứ hai có thể thành triệu phú, hay phi hành gia vuốt mặt nguyệt cầu. V́ vậy, họ sẵn sàng ra tay cứu khổn pḥ nguy ở mọi điểm nóng trên thế giới, có khi bị đả kích là Đế quốc mà không hiểu v́ sao.

Nhưng cũng dân Mỹ đó, khi gặp chuyện bất ngờ th́ hốt hoảng tự hỏi “why me?” Các dân tộc khác đều đă có thể bị ngoại xâm hay khủng bố – nhiều lần – và nếu trôi lăn trong khủng hoảng kinh tế th́ thắt lưng buộc bụng, rau cháo có nhau. Người Mỹ th́ chưa trải qua những thế kỷ u ám đó. V́ vậy, sau cơn hốt hoảng th́ chính người Mỹ lạc qua hôm qua lại trở thành người Mỹ bi quan hôm nay. Một sự bi quan phổ biến, từ giới có tiền và dám đánh cược với thị trường là các nhà đầu tư, đến những người trước đây vẫn tin vào chính nghĩa “tế khổn pḥ nguy” về đối ngoại,

Là t́nh trạng bây giờ, với hai thí dụ điển h́nh về kinh tế kiêm chính trị.

Sau trăm năm đề cao tự do ngoại thương là giải pháp lư tưởng cho mọi quốc gia, cho kẻ mua lẫn người bán, đa số dân Mỹ ngày nay bỗng hoài nghi và thủ thế bằng phản ứng “bảo hộ mậu dịch”. Yêu nước Mỹ th́ phải mua hàng của Mỹ, để tạo ra công ăn việc làm cho người Mỹ. Viên kỹ sư tại Ấn Độ đang trả lời thân chủ Mỹ của một doanh nghiệp Mỹ là người đă cướp mất việc làm của một kỹ sư Mỹ! Các chính khách mau mắn nhảy vào khai thác tinh thần thụt lùi đó, ra cái điều quan ngại cho quyền lợi của người dân.

Từ đó mới có Quốc sách Xuất cảng, được Tổng thống Hoa Kỳ thông báo hồi đầu năm trong bài diễn văn về T́nh h́nh Liên bang và khởi động từ Tháng Ba: xuất cảng trở thành nhiệm vụ chiến lược của chính phủ. Ngoài chức năng cố hữu của bộ Thương mại, Hội đồng Thương mại Quốc tế hay Ngân hàng Xuất nhập cảng Eximbank, v.v… các phủ bộ như Hội đồng An ninh Quốc gia bên Tổng thống hay cả bộ Ngoại giao từ nay phải góp phần đẩy mạnh xuất cảng. Bành trướng thị trường không là chức năng tự phát của các doanh nghiệp mà thuộc trách nhiệm của chính trường, của nhà nước. Rất màu sắc Trung Quốc.

Hậu quả?

Xưa nay, Hoa Kỳ dùng ngoại thương làm đ̣n bẩy để tranh thủ ḷng người, quốc gia nào có lập trường ngoại giao thân hữu với nước Mỹ sẽ dễ làm ăn buôn bán, nhất là bán cho một thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới. Đế quốc đầy từ tâm đă mua hàng của thiên hạ để mua phiếu của các đồng minh khi giải quyết thiên hạ sự.

Bây giờ, Đế quốc ngập nợ và hốt hoảng này sẽ... tranh ăn với thiên hạ. Mua ít hơn và bán nhiều hơn để c̣n trả nợ và t́m việc cho dân thất nghiệp. Phản ứng bi quan khiến ngoại thương từ nay sẽ chi phối ngoại giao. Chuyện phân định bạn thù lại có thêm một tiêu chuẩn mới. Hoa Kỳ là một quốc gia đang lâm chiến, lại hoang mang về chuyện bạc tiền và sẽ trải qua nhiều năm xoay trở giữa một chuỗi mâu thuẫn – như một ṿng luẩn quẩn.

Tương lai??

Không phải là kết quả tranh cử năm 2012 sẽ làm thay đổi t́nh h́nh. Chính là dân Mỹ mới quyết định về lá phiếu căn cứ trên cảm quan của ḿnh. Tâm lư hoảng loạn năm 2008 mới dẫn tới việc cử tri chọn lựa một tay mơ là Nghị sĩ Barack Obama. Hai năm sau khi lèo lái con thuyền quốc gia bơi ḷng ṿng trong băo tổ, Obama có tỷ lệ ủng hộ c̣n thấp hơn Tổng thống sặc mùi Đế quốc là George W. Bush vào lúc thất thế nhất. V́ tâm trạng bàng hoàng của dân Mỹ.

Điều ǵ sẽ cứu nước Mỹ? Người viết mà biết được th́ đă... khỏi viết mà đi làm việc khác!

Nhưng, nước Mỹ tuyệt vời này có cho chúng ta một cái quyền, là tha hồ phát biểu! Nên xin dự đoán một trong hai chuyện. Hoa Kỳ có thể rũ cơn bàng hoàng bải hoải hiện nay nếu… lại bị tấn công lần nữa. Nghĩa là đang lâm chiến lại c̣n gặp một cuộc chiến khác.

Hoà b́nh và chậm răi hơn, nước Mỹ có thể bớt hoang mang khi kinh tế hồi phục mạnh hơn mọi dự báo và các doanh nghiệp lại vùng ra đầu tư và dám lấy rủi ro. Ai cũng có thể mong muốn kịch bản thái ḥa này, nhưng nên e sợ giả thuyết thứ nhất.