Ăn và... "Ăn"!

 

Đối với động vật và thực vật, ăn là để tồn tại và phát triển. Từ ngọn cỏ, con kiến đến con voi, con hổ... đều phải ăn. "Không ăn th́… Thánh cũng không sống nổi!". Vậy hiển nhiên: Ăn để mà sống rồi! Ấy thế mà vẫn có người nói sống để mà ăn! Đúng, sai thế nào, đến nay, cuộc tranh luận vẫn chưa ngă ngũ.
 

Ăn…
Ăn tưởng là việc đơn giản, ấy vậy mà phải học đấy. Người xưa dạy rồi: Miếng ăn được coi là ngọc thực, nhưng cũng có khi là miếng nhục! Ăn uống phải cho đàng hoàng, không nhai nhồm nhoàm, càng không phùng mang trợn mắt ăn lấy được. Phải chín chắn ngay cả trong việc ăn, đừng có ăn xổi ở th́, ăn không nghĩ đến ngày mai. Miệng ăn núi lở, nên ăn phải đi đôi với làm: Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ. Có kẻ ăn hoang phá hại; lại có người có tiền có của đấy, nhưng vẫn ăn dè ăn sẻn, dành dụm pḥng lúc khó khăn. Con trẻ lên hai lên ba háu ăn thì cha mẹ, ông bà ai cũng mừng; nhưng thành người lớn rồi, mà trông thấy miếng ăn, mắt cứ hau háu thì xấu lắm! Miếng ăn c̣n phải sạch sẽ, ăn chín uống sôi, chớ ăn sống ăn sít.
Có kẻ ăn như mèo ăn, nhưng cũng có người ăn hùng hục như hổ đói. Có người mời găy đũa, găy bát không chịu ăn; nhưng có kẻ cứ thấy đâu có ăn là sa vào liền, tự nhiên như ruồi, cắm mặt xuống bát cơm mà ăn! Bên cạnh người phàm ăn, bạ ǵ cũng ăn; th́ cũng có kẻ kén cá chọn canh. Có người khi ăn cũng luôn nghĩ đến người khác: ăn trông nồi, ngồi trông hướng, thấy nồi cơm đă vơi, th́ dẫu bụng c̣n đói, vẫn hạ bát: "vô phép các cụ, cháu ăn đủ rồi ạ"! Nhưng cũng không ít kẻ mặc thiên hạ, cứ một ḿnh chén t́ t́, chén thủng nồi trôi rế…Chén đến mức người ngồi cùng mâm phải nói: "Thôi để cậu ấy ăn nốt cho khỏi lạc đàn"!...
Lại có cả cảnh kẻ ăn không hết, người lần không ra nữa. Một gia đ́nh nông dân, suất ăn hàng ngày chỉ đáng mươi ngàn đồng Việt Nam; ấy vậy mà có những đại gia sang Campuchia đánh bạc, mất một lúc vài chục ngàn đô-la Mỹ, vẫn thản nhiên tiếp tục đi chơi… gái để giải hạn! …
Ăn, cũng có sự phân biệt đẳng cấp đấy. Cùng ăn chung một bữa tiệc, vậy mà nhiều khi vẫn có kẻ ăn trên ngồi trốc – mâm của người thường gọi là đại trà, mâm của kẻ quyền chức, gọi là VIP. Thế cho nên đă từng xảy ra chuyện, có thực khách đă xô ghế, văng tục bỏ về, khi phát hiện ra ḿnh bị xếp ngồi mâm đại trà – một miếng giữa làng mà !

Và "ăn".
Cũng gọi là "ĂN", nhưng lại không hề… nhai bằng răng. Không dùng răng, lại ăn rất khỏe, rắn mấy cũng ăn, to mấy cũng ăn. Đó là cách dân chúng h́nh tượng hóa cái tệ nhận hối lộ. Kiểu ăn này th́ diễn ra quanh năm, nhưng sôi nổi nhất, táo tợn nhất, vẫn là dịp tết, từ tết Tây đến tết ta. Kinh tế suy thoái ở đâu, chứ không thấy ở cái kiểu ăn này! Về nguyên lư, th́ người ta chỉ ăn khi đói. Nhưng rất nhiều quan ăn cả lúc no (mà họ th́ có lúc nào không no?), thế mà chả bao giờ bị bội thực cả! Cổ nhân có câu này khuyên mọi người, chí lý lắm, nhưng chả mấy quan chịu nghe: Ăn cơm mắm cáy thì ngáy o o – ăn cơm thịt bò thì lo ngay ngáy. Họ lý sự rằng, cứ ăn đi, rồi lại mời kẻ khác ăn, nghĩa là đừng có ăn một mình, thì vẫn ngáy o o, chả việc gì phải lo cả! Bởi thế mới có sự ngược đời: Thằng tham ăn phưỡn bụng ra, không lo, trái lại người biết cái việc nó tham, lại lo – lo nó cho là ḿnh biết, nó thù!
Quan có chức lớn thường ăn sang; không sang, một vài triệu, thậm chí một vài trăm triệu, không ăn. Không ăn không phải là không ăn mà là không bơ bèn, không ra tấm ra miếng th́ không thèm ăn! Thời buổi nay, t́m được một Quan không ăn, khác ǵ đáy biển ṃ kim! Quan cỡ nhỏ và quan sắp về vườn có nhiều vị c̣n phàm ăn và tạp ăn hơn lớp trẻ. Hết cách này th́ bầy kế khác, phải khẩn trương ăn kẻo về vườn đến nơi rồi. Kế "ốm vờ" là một kế đơn giản mà hiệu quả lại rất cao. Đầu tiên là để phu nhân hoặc phu quân "đóng" trước. Nằm pḥng VIP th́ khác chi nằm nhà mà ngại? Vơ vét một đợt quà xong th́ đến lượt bản thân Quan ốm. Vơ tiếp lần nữa, thế là ... "no". Nghĩ cho cùng th́ cái kế ốm vờ này đâu đă là cái ǵ ghê gớm? Xưa đă chả có kẻ c̣n "mượn bố" để "làm ma" thu tiền phúng viesng là ǵ! Thế đấy! Cái sự ĂN nó cuốn hút con người ta đến mê mẩn cả đầu óc, không c̣n biết danh dự, phải trái là ǵ. Cứ thấy ăn được là ăn, thấy không ăn được cũng t́m cách mà ăn bằng được. Bạ ǵ cũng ăn: sạch bẩn, to nhỏ, sang hèn, ăn tuốt! Ăn của thằng có tóc đă đành, nhưng thằng đầu trọc có việc t́m đến quan, th́ dù nó chỉ có cái khố rách, mà rơi vào đúng lúc cần tận thu, quan cũng ăn.
Các quan tham thường ngậm miệng mà ăn, nhiều khi ăn rất lớn mà vẫn kín như bưng. Thánh lắm! Người thường không dễ ǵ bắt chước được đâu. Cơ quan pḥng chống tham nhũng cũng không dễ ǵ có được chứng cớ quả tang.
Trong cuộc sống, c̣n tồn tại khá nhiều kiểu ăn mà không phải ăn, như ăn hiếp, ăn chặn – một kiểu hành xử bắt nạt người yếu (yếu lực hoặc yếu thế) của bọn côn đồ; như ăn cắp, ăn trộm, ăn cướp (mà khi áp dụng vào giới quan chức th́ người ta lại gọi bằng mỹ từ tham ô, tham nhũng).
Trong cuộc sống, có thói ăn không nói có, lại có cả chuyện ăn có nói không. Các quan tham là hay ăn có nói không lắm, chứng cứ rơ mười mươi, quan vẫn chối bỏ… không ăn. Bí quá th́ đổ tội đó cho phu nhân (đă có vị dùng cách ấy mà thoát mọi tội lỗi đấy, lấy lư do ai làm nấy chịu, quan tuy là chồng nhưng từ lâu đă ly thân, nên không thể chịu trách nhiệm! Đúng quá đi chứ, trường hợp như thế mà bắt quan chịu trách nhiệm th́ oan ức cho quan quá, c̣n đâu là sự công minh chính trực nữa).
Ngoài ra, người ta còn dùng hình tượng ăn để nói về một trong những cái đạo làm người, đó là sống ở trên đời phải luôn ghi nhớ công ơn người đã giúp đỡ mình, làm ơn không nên nhớ, chịu ơn chớ có quên. Kẻ quên ơn, bị xã hội sỉ vả là đồ ăn cháo đá bát.

***

Ăn để mà sống hay sống để mà ăn? – Phải chăng, chính là hai quan niệm trái ngược này đă chi phối những hành vi ăn của mỗi người chúng ta? Và vấn đề THAM NHŨNG suy cho đến cùng, vẫn chỉ là chuyện ĂN mà thôi - ĂN theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng!...Ăn “ đất đai” , ăn  “dự án”… bây giờ là nhất đấy !
Ấy là vui chuyện th́ bàn tào lao vậy thôi, chứ ai nghe th́ nghe, ai không nghe th́ thôi!...
 

Trần Huy Thuận

<< trở về đầu trang >>