Phạm Hồng Sơn

 

(Mến tặng: Lê Công Định, Trần Huỳnh Duy Thức, Lê Thăng Long, Nguyễn Tiến Trung và những người Việt nam cùng chí hướng)

 

Những lănh đạo của chính quyền Việt nam luôn khẳng định chính quyền (hay nhà nước) Việt nam hiện nay là “chính quyền của dân, do dân và v́ dân” và c̣n đưa ra những khẩu hiệu rất tốt đẹp như “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Những lời nói và khẩu hiệu đó đều giống với sự khẳng định của Hiến pháp Việt nam năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), trong đó Điều 2 ghi rơ: “Nhà nước Cộng ḥa xă hội chủ nghĩa Việt nam là nhà nước pháp quyền xă hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và v́ nhân dân.” Tuy nhiên, tính chất “của dân, do dân và v́ dân” của một chính quyền không thể được xác định bằng tuyên bố của người cầm quyền hay chỉ dựa vào sự khẳng định của một văn bản có tên là Hiến pháp.

- Một chính quyền muốn là “của dân, do dân” th́ chính quyền đó ít nhất phải có những người đứng đầu do chính người dân đề cử và chọn ra bằng các cuộc bầu cử tự do.

Đối chiếu với nguyên tắc này, chính quyền Việt nam trên miền Bắc (từ 1954 đến 1975) và trên toàn Việt nam thống nhất (từ 1975 đến nay) không thể là một chính quyền “của dân, do dân”. Tất cả các vị trí lănh đạo cao nhất trong toàn bộ hệ thống chính quyền Việt nam (trong các không gian và thời gian vừa nêu) từ trung ương tới địa phương đều là đảng viên của Đảng Cộng sản Việt nam và đều do Đảng Cộng sản Việt nam ấn định trước khi tiến hành một hoạt động có tên là “bầu cử”.

- Một chính quyền có tính chất “v́ dân” tối thiểu phải là một chính quyền đă được Hiến định (constitutionalized), nghĩa là chính quyền đó ít nhất phải là một chính quyền được h́nh thành và hoạt động tuân theo các qui định của một bản Hiến pháp đă được đưa cho toàn dân phúc quyết. Hiến pháp chính là văn bản có các qui định nhằm minh định các trách nhiệm phải thực hiện và giới hạn rơ các quyền lực cho chính quyền trong chức năng phục vụ toàn dân và đất nước. Hiến pháp sinh ra là để ấn định cấu trúc, chức năng, cách thức vận hành cho chính quyền chứ không phải điều ngược lại. Hiến pháp là công cụ đóng ách thuần hóa vào “con thú” quyền lực, giữ cho “con thú” không thể phản lại người đă tạo ra và nuôi dưỡng nó. Do đó nếu người phê duyệt cuối cùng của bản Hiến pháp không phải là toàn dân hoặc chính quyền không c̣n tuân thủ Hiến pháp th́ cái được gọi là chính quyền, tất yếu, sẽ đi đến sự tha hóa cùng cực - dối trá, xấc xược và hung tợn với chính nhân dân của nó.

Nh́n lại sự h́nh thành 04 bản Hiến pháp của Việt nam từ năm 1946 đến nay (không kể các Hiến pháp qui định các chính quyền Sài g̣n) đều thấy chưa có bản nào được toàn dân phúc quyết. Nếu lấy lư do bất khả kháng (do t́nh trạng nổ ra chiến tranh trực tiếp) để giải thích cho việc Hiến pháp năm 1946 (được coi là tiến bộ nhất) không thể công bố và xin sự phúc quyết của toàn dân ngay sau khi được Quốc hội lập hiến phê chuẩn th́ không có lư do thỏa đáng nào có thể giải thích cho việc quên lăng bản Hiến pháp năm 1946 sau khi ḥa b́nh đă trở lại và 03 bản Hiến pháp tiếp theo (năm 1959, 1980 và 1992) đă không được đưa ra toàn dân phúc quyết, ngoại trừ lư do Đảng Cộng sản Việt nam không muốn để toàn dân phê duyệt Hiến pháp và không muốn những nội dung tiến bộ của bản Hiến pháp 1946 được thực thi (03 bản Hiến pháp cuối cùng đă tự ư xóa hẳn tinh thần dân chủ của bản Hiến pháp 1946).

Như thế, về lư thuyết, cần phải kết luận rơ rằng chính quyền Việt nam hiện nay không có bất cứ nền tảng cơ bản nào của một chính quyền “của dân, do dân và v́ dân”. Và thực tế, chỉ căn cứ vào những hành xử ngang ngược gần đây của chính quyền Việt nam đối với dân chúng và đất nước, cũng hoàn toàn đồng nhất với kết luận lư thuyết vừa nêu. Nhưng, ngay cả khi có một phép màu nào đó làm cho những người cầm quyền tại Việt nam hiện nay thay lại hẳn thái độ, biết đưa lợi ích của đảng xuống dưới lợi ích dân tộc, biết lắng nghe và trân trọng mọi ư kiến của dân chúng (đặc biệt là giới trí thức), biết dựa vào ḷng dân để thoát khỏi nanh vuốt đang siết chặt của những kẻ xâm lăng phương Bắc th́ chính quyền Việt nam cũng chưa thể đạt được bản chất “của dân, do dân và v́ dân” chừng nào tính Hiến định của chính quyền chưa được xác lập. Nếu không tuân thủ nguyên tắc Hiến định th́ mọi sự thay đổi tốt đẹp từ người cầm quyền cũng chỉ là hành động có tính hứng khởi của kẻ chuyên quyền hoặc chỉ là lối vỗ về dân chúng của những kẻ muốn kéo dài quyền lực độc đoán.

Tuy nhiên, sẽ là sai sót nếu chỉ thấy những lợi ích của nguyên tắc Hiến định đối với những người bị trị (nhân dân). Nếu nh́n kỹ, nguyên tắc Hiến định cũng mang lại ích lợi to lớn cho người cầm quyền. Hiến định chính là hàng rào giữ cho người cầm quyền khỏi sa vào những cám dỗ tội lỗi, thường khó cưỡng lại, của quyền lực. Nguyên tắc Hiến định giúp người cầm quyền có thể an tâm sử dụng quyền lực một cách quyết đoán, ngay cả trong những t́nh huống gay cấn nhất và giúp những người đương quyền khỏi phải băn khoăn về chuyện “an toàn” khi “hạ cánh”.

Chính quyền hiến định không phải là mô h́nh đặc thù và là đặc quyền cho bất cứ quốc gia nào. Chính quyền hiến định là một thành quả chung của Nhân loại sau hàng ngàn năm lần ṃ kiếm t́m và trả giá cho các mô thức quản lư khác. Chính quyền hiến định đă trở thành cách thức quản lư chung và duy nhất cho mọi quốc gia muốn tiến tới sự cường thịnh, nhân bản và vững bền. Việt nam không thể là ngoại lệ nếu nhân dân Việt nam cũng muốn đất nước ḿnh trở nên cường thịnh, nhân bản và vững bền. Một chính quyền hiến định có thể vẫn chưa hoàn hảo, nhưng nó luôn để ngỏ mọi khả năng thay đổi bất cứ lúc nào, và quan trọng hơn, bằng những cách ḥa b́nh. Song, đường đi tới một chính quyền hiến định thường không dễ dàng. Mặc dù nhiều quốc gia thời nay đă chuyển đổi thành công sang các chính quyền hiến định trong t́nh nhân ái. Song, đâu đó vẫn c̣n ló ra song sắt nhà tù và cả trường bắn như thời trung cổ trên con đường dẫn tới một chính quyền hiến định. Để có một chính quyền hiến định cho chính ḿnh, dân tộc Việt nam không thể không phải quyết tâm tự vượt qua những trở ngại như rất nhiều những dân tộc khác đă từng phải vượt qua.

 

Phạm Hồng Sơn