Berlin vẫn c̣n chia rẽ về cách thức kỷ niệm ngày Bức tường Đông-Tây sụp đổ

 

Jess Smee

 

Đă gần 20 năm kể từ khi những người dân Berlin đạp đổ Bức Tường từng chia cắt Đông Đức với Tây Đức. Hai thập kỷ đă trôi qua, những dấu tích bị nát vụn vẫn c̣n gây nên nhiều tranh căi. Nhiều người muốn nh́n thấy Berlin làm được nhiều hơn nữa cho cái lịch sử độc nhất vô nhị của ḿnh, song những nỗi đau thương của quá khứ đang cần có thời gian để lành lặn.

 

Bernauer Strasse trước đây từng là con đường phố b́nh lặng trong khu vực nhà dân ở — đó là cho tới khi Bức tường Berlin đưa nó lên cao trở thành nổi danh quốc tế chỉ qua có một đêm. Con đường nầy, được xây dựng vào thời kỳ chia cắt thành phố trong kỷ nguyên Chiến tranh Lạnh, đă chứng kiến những người Đông Berlin trốn chạy sang bên phía Tây Đức bằng cách cố leo qua những ô cửa trên cao để hướng tới ḍng người đông đúc trên đường phố phía dưới.

Những h́nh ảnh có tính cách lịch sử nầy đă được phát đi khắp thế giới và con đường nằm dọc theo đường biên giới đông-tây đă trở thành một biểu tượng của thảm kịch nhân loại phía sau Bức Tường Berlin.

Ngày nay, mặc dù vị trí trung tâm của nó không được như trước đây, nhưng Bernauer Strasse vẫn c̣n là một địa điểm dành cho việc tưởng nhớ tới Bức Tường của thủ đô, thu hút một ḍng đều đặn du khách tới thăm viếng.

Nhữmg chuyến xe buưt đường dài với những biển số ngoại quốc đậu chỉ cách vài mét từ tấm bê tông màu xám của bức tường xưa. Du khách tha thẩn trong màn mưa mù Berlin: nhưng những ai mong đợi có được một dư vị của lịch sử đầy kịch tính của thành phố này thường rời khỏi đây với một ít bối rối.

“Một phần của việc thăm viếng Berlin là để t́m ra những dấu vết của lịch sử độc nhất vô nhị gần đây của thành phồ này– thế nhưng thật là khó ḷng để t́m ra bức tường ấy,” Juanjo Gonzalo, một du khách Tây Ban Nha đang đi thăm thành phố trong 10 ngày, nhận xét. “Tất cả những ǵ mà chúng tôi đă t́m thấy là một biển nhỏ xíu có chữ “Wall” ở ga tàu điện ngầm”.

Gần đó, một nhóm sinh viên người Anh đang đứng quanh một tấm bản đồ để cố xác định phía nào của con đường đă từng là thuộc bên đông và phía nào là thuộc bên tây thành phố.

Sự bối rối của các du khách đă được sự hỗ trợ của báo chí Đức vào tuần này, khi khai hỏa bằng những từ ngữ gay gắt về địa điểm quan trọng đó. “Một vùng đất hoang gần như không ai nhận ra và biết được,” tờ báo Die Tageszeitung đă giật một tựa đề nổi bật, trong khi tờ báo Süddeutsche Zeitung th́ viết: “Tại nơi này Berlin đă phung phí một di sản quan trọng có tính chất quốc tế.”

Tóm lại, địa điểm này không dễ để bỏ qua. Một trong những đặc điểm gây nhiều tranh căi của nó là một đài kỷ niệm Bức Tường đồ sộ, đă được xây dựng lên bởi các kiến trúc sư của hăng Kohlhoff&Kolhoff tại Stuttgart năm 19998.

Bằng cách dựng hai bức tường thép song song với nhau, họ muốn những ánh phản chiếu tạo nên cảm giác về một bức tường kéo dài như không bao dứt. Nhưng không may là chất thép đă làm mất đi cái sự phản chiếu và hầu hết du khách đă sớm bỏ đi ngay sau khi họ vừa tới thăm.

Nhưng Quỹ Bức Tường Berlin, nhóm điều hành quản lư địa điểm tưởng niệm bức tường, đă cự tuyệt trước những lời phê phán, với lập luận rằng những bối rối có tính chất hiện tại sẽ sớm trở thành một điều ǵ đó của quá khứ. Vào cuối năm nay, ngày 9 tháng Mười một — hai thập kỷ sau khi bức tường đă bị cho là lỗi thời — một sảnh đường mới để cung cấp thông tin sẽ được mở. Nó là một phần của một hành động lớn rộng hơn nhằm xây dựng lại một đài tưởng niệm phố Bernauer Strasse, với thời hạn hoàn tất là vào năm 2011.

Ông Thomas Klein, thuộc Quỹ Bức Tường Berlin, đang thừa nhận hiện vẫn c̣n một vài khoản “thiếu hụt lớn”, song ông cho biết sự cải thiện làm hồi phục (lại h́nh ảnh về bức tường) sẽ làm cho lịch sử có thể tiếp cận tới nhiều người hơn, bằng cách sử dụng những phương tiện truyền thông như phim hoạt họa để hướng dẫn mọi người thấu hiểu câu chuyện về Bức Tường. Trước lễ kỷ niệm, địa điểm này cũng sẽ đăng cai khoảng 50 sự kiện bao gồm chiếu phim ngoài trời, những buổi đọc sách, những buổi ḥa nhạc và các công tŕnh nghệ thuật.

Ông Klein biện giải rằng quỹ của ông phải đối mặt với một nhiệm vụ tế nhị. “Đây không phải là địa điểm của một hành động tội ác nghiêm trọng. Chúng tôi cần miên tả những khía cạnh khác nhau — ví dụ như mục đích của việc chia cắt, những nạn nhân của Bức Tường và ngoài ra những tổ chức và hiệp hội rất tích cực vào cuối thời kết thúc của kỷ nguyên Bức Tường,” ông nói với báo SPIEGEL ONLINE tại văn pḥng của ḿnh chỉ cách đó có vài mét là những khối khá lớn của bức tường vẫn c̣n lại. “Đây là một địa điểm vô cùng phức tạp.”

Sự phức tạp đó được pha trộn bởi sức cảm xúc từ Bức Tường đối với những người dân Berlin. Kể từ khi có cuộc họp báo huyền thoại vào ngày 9-11-1989, khi Günter Schabowski, một ủy viên Bộ chính trị Đông Đức, đă làm ngạc nhiên các nhà báo và hăng thông tấn rằng dân chúng có thể qua lại du lịch mà không bị hạn chế, hầu hết những người dân Berlin đă muốn vứt bỏ quách đi khỏi thành phố của họ “cái” mà người phương Tây đặt tên với giọng chỉ trích là “Bức Tường Ô nhục.”

Tức thời ngay sau khi có tin tức ấy, những người dân địa phương và du khách đă tấn công bức tường bê tông chia cắt đó bằng những chiếc búa và những cái đục. Chỉ có tại phố Bernauer Strasse, khối cấu trúc này c̣n nguyên và không bị sứt mẻ bởi một vị linh mục địa phương đă bảo vệ bức tường nầy (coi ) như là một lời cảnh báo cho các thế hệ tương lai, thậm chí ông c̣n canh gác bức tường vào ban đêm để bảo vệ chống lại những người dân Berlin đang cầm những cái búa.

Mặc dù sự giận dữ ban đầu đă phai mờ dần, tính nhạy cảm c̣n đang tiếp diễn của vấn đề nầy đang làm chậm lại bất cứ quyết định nào được đưa ra. Đúng vào tuần này, giữa cuộc tranh căi ồn ă, Quỹ Bức Tương Berlin, tổ chức phụ trách địa điểm tưởng niệm chính thức, đă đồng ḷng bác bỏ một kêu gọi của chính phủ (muốn) xây dựng lại một cái hố dài 19m tại đoạn c̣n sót lại của Bức Tường trên phố Bernauer Strasse. Sự phản đối trước dự án này là mạnh mẽ — với những viên chức cự tuyệt bất cứ việc xây dựng kiểu cách nào giống như “Disneyland”. Như ông Klein nói: “Một cách đơn giản, hiện tại việc xây dựng một bức tường mới mẻ không phải là một chọn lựa.”

Sử gia Brian Ladd, tác giả của cuốn “Những bóng ma của Thành Phố Berlin” ["The Ghosts of Berlin"] cũng đang cảnh báo rằng lễ kỷ niệm lần thứ 20 sắp tới là một thời điểm khó xử cho nước Đức, ít nhất là không phải chỉ v́ tốc độ chậm hơn là mọi người mong đợi về một sự tái thống nhất của hai miền.

“Vào thời điểm đó (1989), gần như mọi người trên nước Đức đều chào đón sự sụp đổ của Bức Tường như là chiến thắng vĩ đại trong lịch sử nước Đức, một cơ hội cho niềm vui được hoàn toàn. Thế nhưng chẳng bao lâu sau đó điều ấy trở thành rơ ràng rằng sự chia cắt đă để lại những vết thương khó mà hàn gắn,” ông nói với tờ SPIEGEL ONLINE. “Kể từ những năm 1990, nhiều người Đức đă và đang đặt câu hỏi: Liệu chúng ta có tổ chức ăn mừng sự kiện ấy không—chẳng giống như các sự kiện khác trong lịch sử nước Đức — hoặc có phải chúng ta nghĩ về sự kiện ấy giống như 8-5-1945, một thời điểm phản ảnh lại sự đen tối?”

 

Những cái bẫy du khách

Thế nhưng trong lúc mà những người đưa ra quyết định đang gặp bế tắc, Berlin đang quyến rũ một lượng du khách ngoại quốc ngày một gia tăng, nhiều người trong số đó vẫn cương quyết muốn nh́n cho được quá khứ chia cắt của thành phố nầy. Song những lựa chọn của họ rất hạn chế. Ngoại trừ con đường Bernauer Strasse, nhiều người đi bộ theo một c̣n đường đất ô nhiễm chạy dọc theo 1.300m của Tuyến hành lang Phía Đông — đoạn tường dài nhất của Berlin, phần nầy tiếp giáp một con đường sáu làn xe.

Có những người khác, ít khi ta nhầm lẫn được, đáp ứng với ḍng “du khách tới thăm Bức Tường”. (Họ là) Các học sinh sinh viên Đức mặc những bộ đồng phục của lính biên pḥng thời Chiến tranh Lạnh, giờ đây đứng tại những điểm biên giới lịch sử như là cổng Brandenburg hay trạm kiểm soát Checkpoint Charlie, họ đang kiếm tiền euro bằng cách đứng yên cho du khách chụp h́nh, hoặc ( giả vờ kiểm soát và) đóng dấu lên hộ chiếu của du khách. Tại Quảng trường Potsdammer Platz, nơi mà vùng đất không có người sống giờ đây đă mọc lên những ṭa nhà chọc trời, du khách thay phiên chụp những bức ảnh cho nhau đứng trước một vài mảnh vỡ của Bức Tường, các mảnh vỡ của bức tường đă và đang được gắn trở lại gần cửa ra vào ga tàu điện ngầm.

Nơi khác, tại một khách sạn ở trung tâm Berlin, có tên là Westin Grand, đă đáp ứng sự “thiếu hụt” của thị trường bằng việc mua lại một mảng lớn của Bức Tường cũ đó để bày trong sảnh khách sạn. Các du khách của khách sạn này có thể thuê những chiếc búa và đục để đẽo một mẩu Bức Tường Berlin cho riêng họ như một món quà lưu niệm.

Trong khi thủ đô Bá Linh đang t́m cách thu hút nhiều hơn du khách tới để bù đắp cho t́nh trạng kinh tế đang suy giảm, ông Christian Tänzler của hăng Tiếp thị Du lịch GmbH ở Berlin đă nói với tờ Süddeutsche Zeitungg rằng đây là thời điểm để chọn một phương cách cân bằng hơn hướng tới lịch sử của Bức Tường. Thế nhưng ông cũng thừa nhận về quy mô của sự chống đối trong phạm vi thành phố: “Người dân đă từng phải chịu đau khổ bên dưới Bức Tường vẫn có nhu cầu tách biệt họ hoàn toàn khỏi (những h́nh ảnh về) bức tường.”

Thế nhưng tại khu tưởng niệm trên con đường Bernauer Strasse, việc đứng kế bên Bức Tường vẫn là một kinh nghiệm cay đắng cho nhiều người Đức. Một số người đang tham dự lễ cầu nguyện trong một ngôi nhà thờ đơn sơ trên vùng đất xưa kia không có người ở, được xây dựng để tưởng nhớ tới khoảng 136 con người đă chết v́ cố trốn chạy qua con đường chết đó để tới Tây Berlin.

Trong số những người du khách viếng thăm đường phố Bernauer Strass là bà Jutta Marten, một cư dân cũ của Tây Berlin, bà đă nhớ lại làm cách nào mà bà đă cố gắng viếng thăm ông bà ḿnh ở Đông Đức vào ngày 13-8-1961, cái ngày mà Bức Tường được xây dựng.

“Th́nh ĺnh chúng tôi bị đuổi đi. Không ai biết chuyện ǵ đang xảy ra. Tất cả mọi chuyện diễn biến cực kỳ nhanh chóng không thể nào tin được,” bà kể, bà đang đứng kế bên khu vực xây dựng gần Bức Tường. “Rất khó ḷng cho bất cứ ai tưởng tượng ra được con người ta có cảm giác ra sao khi gia đ́nh của họ bị chia cắt từ ngày nầy đến ngày khác . Nơi chốn này là thật sự như vậy. Bức tường nầy sẽ giúp cho người dân h́nh dung ra cảm giác đó như thế nào.”

---------------------------------------

 

SPIEGEL

Berlin Still Divided on How to Commemorate Wall

 

By Jess Smee

 

It has been nearly 20 years since Berliners hacked away at the Wall that once separated East Germany from the West. Two decades on, its crumbling remnants remain highly controversial. Many would like to see Berlin make more of its unique history, but old wounds are taking time to heal.

Bernauer Strasse used to be just another unassuming residential street — that is until the Berlin Wall catapulted it to international fame overnight. The street, which was built into the city’s Cold-War-era divide, saw east Berliners flee to the West by clambering out of upper-story windows towards the crowds on the street below.

The historic images were beamed around the world and the road which lined the east-west border became an icon of the human tragedy behind the Berlin Wall. Today, despite its less than central location, Bernauer Strasse, is the site of the capital’s memorial to the Wall, attracting a steady stream of visitors.

Coaches with foreign number plates stand just meters away from the grey concrete slabs of the former wall. Tourists wander through the Berlin drizzle: But those who expect a taste of the city’s dramatic history often leave somewhat bemused.

“Part of visiting Berlin is finding trails of its unique recent history — but it has been hard to find this place,” said Juanjo Gonzalo, a Spanish tourist who was visiting the city for 10 days. “All we found was was a tiny sign reading ‘Wall’ by the metro station”.

Nearby a group of British students stood around a map trying to establish which side of the road used to be the east and which was on the west.

The tourists’ bewilderment has been supported by the German press which, this week, fired some sharp words at the important site. “A virtually indecipherable wasteland,” ran a headline in Die Tageszeitung, while the Süddeutsche Zeitung wrote: “Here Berlin has gambled away an inheritance of international importance.”

Indeed, the site is far from straight forward to negotiate. One of its more controversial features is a massive Wall memorial, built by the Stuttgart-based architects Kohlhoff&Kolhoff in 1998. By positioning two steel walls parallel to each other, they wanted the reflections to create the impression of a never-ending wall. Unfortunately the metal has lost its shine and most visitors leave soon after they arrive.

Bernauer Strasse’s Revamp

But the Berlin Wall Foundation, the group which runs the memorial site, rebuffs the critics, saying the current confusion will soon be a thing of the past. Later this year, on Nov. 9 — two decades after the wall was deemed obsolete — a new information pavilion is to be opened. It is part of a broader revamp of the Bernauer Strasse memorial, due to be finished by 2011. Thomas Klein, of the Berlin Wall Foundation, admits there are still some “big deficits” but says the face lift will make the history accessible to more people, using media like animation to guide people through the story of the Wall. Ahead of the anniversary, the site will also host some 50 events including open-air cinema, readings, concerts and art projects.

Klein argues the foundation faces a delicate task. “This is not the site of one serious crime. We need to represent different aspects — the purpose of the divide, the Wall’s victims and also the more positive associations of the end of the Wall era, for example” he told SPIEGEL ONLINE in his office just meters away from the Wall’s bulky remains. “This is a deeply complicated place.”

That complexity is compounded by the emotive power of the Wall for Berliners. Ever since the legendary press conference on Nov. 9, 1989 when Günter Schabowski, a member of East Germany’s Politbüro, surprised journalists with news that people could travel without restrictions, most Berliners wanted to rid their city of what Westerners had dubbed the “Wall of Shame.”

In the immediate aftermath of the news, locals and visitors laid into the concrete divide with chisels and hammers. At Bernauer Strasse, the structure is only intact today because a local priest defended the wall as a warning for future generations, even guarding it at night to ward off hammer-wielding Berliners.

Although the initial anger has faded, the ongoing sensitivity of the issue slows any decision-making. Just this week, amid much debate, the Berlin Wall Foundation, the organization in charge of the official memorial site, unanimously rejected a government call to rebuild a 19-meter-long hole in the surviving stretch of the Wall on Bernauer Strasse. Opposition to the project was strong — with officials rejecting any “Disneyland” style reconstruction. As Klein said: “Building a new artificial wall was simply not an option.”

Historian Brian Ladd, author of the book “The Ghosts of Berlin” also warns that the forthcoming 20th anniversary is an awkward time for Germany, not least because of the slower-than-expected pace of reunification.

“At the time, nearly everyone in Germany greeted the fall of the Wall as the great triumph of German history, an occasion for unalloyed joy. But it soon became clear that division had left wounds that would be difficult to heal,” he told SPIEGEL ONLINE. “Ever since the 1990s, Germans have had to ask: Can we celebrate the event — unlike so much else in German history — or do we have to think of it as a little like May 8, 1945, a time of sober reflection?”

Tourist Traps

But while decision-makers stall, Berlin is luring an increasing number of foreign visitors, many of whom are keen for a glimpse of the city’s divided past. But their options are sorely limited. Aside from Bernauer Strasse, many take a polluted trek alongside the 1,300 meters of the East-Side Gallery — Berlin’s longest segment of the Wall, which borders a six-lane road. There are other, less authentic, responses to the influx of “Wall tourists”. German students dressed up as Cold War border guards, now stand at historic border points like the Brandenburg Gate or Checkpoint Charlie, earning their euros by posing for photos or stamping passports. At Potsdammer Platz, where the no-man’s land has now sprouted skyscrapers, visitors take turns to photograph each other standing in front of a few pieces of the Wall, which have been repositioned near the metro entrance.

Elsewhere, a central Berlin hotel, the Westin Grand, has responded to the gap in the market by acquiring a large chunk of the former Wall for its foyer. Its guests can hire helmets and hammers to chip away their own chunk of Berlin Wall as a souvenir.

As the capital seeks to attract more visitors to offset the slowing economy, Christian Tänzler from Berlin’s Tourism Marketing GmbH told the Süddeutsche Zeitung that it was time to take a more balanced approach towards the Wall’s history. But he also acknowledged the extent of opposition within the city: “The people who suffered under the Wall still have the need to radically from themselves from it.”

But at the Bernauer Strasse memorial site, standing by the redundant Wall is still a poignant experience for many Germans. Some join services in a simple chapel on the former no-mans-land, built to remember the estimated 136 people who died trying to cross the death strip into West Berlin.

Among those moved by her visit to Bernauer Strasse is Jutta Marten, a former resident of West Berlin who recalled how she tried to visit her grandparents in East Berlin on August 13, 1961, the day the Wall was built.

“Suddenly we were turned away. No one knew what was going on. It all happened incredibly fast,” she said, standing alongside the building site near the Wall. “It is very hard for anyone to imagine how it feels to have your family separated from one day to the next. This place is authentic. It should help people to imagine how it felt.”