Ba kịch bản bauxite có thể xảy ra 

 

Nguyễn Huệ Chi    Phạm Toàn    Nguyễn Thế Hùng 

 

Phong trào kư tên vào bản Kiến nghị yêu cầu đưa vấn đề khai thác bauxite ở Tây Nguyên ra Quốc hội và chờ quyết định tối hậu của Quốc hội đă có nhiều kết quả tích cực đến bất ngờ. 

Có thể nói, lần đầu tiên sau nhiều năm dài dân ta nhiễm thói ỷ lại chờ đợi phó mặc cho những quyết định từ bên trên, cấp trên quyết định ǵ cũng được, cấp trên quyết định thế nào cũng xong, hậu quả ra sao không cần biết, th́ vừa qua, phong trào kư Kiến nghị, khởi đầu với những người trí thức, song cuối cùng đă lan đến nhiều tầng lớp nhân dân từ Nam đến Bắc và từ trong nước đến ngoài nước, đă đưa lại một thói quen hoàn toàn khác.

Lần đầu tiên sau gần mười năm nằm trong ṿng bí mật, vấn đề bauxite đă phải được công khai hóa. Muốn coi là sự đă rồi không được, chuyện khai thác thứ quặng nhôm đầy hiểm họa ấy ở vùng đất Tây Nguyên đă làm dấy lên những ư kiến trái chiều từ các phương tiện thông tin và bắt buộc phải đi vào tận diễn đàn Quốc hội khóa 12 đang họp, rồi dội trở lại dư luận để ngày càng thấm dần, thấm sâu vào nhận thức của mọi người. Những ai đó chỉ muốn làm tới bất chấp luật pháp, rơ ràng hiện đang phải đau đầu.  

Trên các phương tiện truyền thông, các loại báo chí in giấy tuy vẫn đành chịu khép vào “lề bên phải” song bằng cách này cách khác, với cả sự dè dặt của con chim dính tên sợ làn cây cong, cũng đă dũng cảm đưa ra những tin tức khó có thể bắt bẻ nổi, như chuyện người lao động phổ thông nước ngoài ngày đang đổ vào nước chúng ta ồ ạt bằng nhiều h́nh thức trốn luật trên các công trường xây dựng.  

Trên các trang mạng th́ đúng là đang có tầng tầng lớp lớp sóng dồi dư luận lồng lên, như đồng thanh tương ứng. Các nhà khoa học đă có những đánh giá mang tính phản biện khá đầy đủ về mọi mặt: cách tính trữ lượng, tính toán khả năng khai thác, kỹ thuật và công nghệ khai thác, chuyện lỗ lăi trong khai thác và kinh doanh, những đắn đo về tác hại môi trường lợi chẳng bơ thiệt, và nhất là vấn đề an ninh - quốc pḥng trên “nóc nhà Đông Dương”… Những phân tích với lư lẽ chắc nịch đó lại được minh họa ăn khớp bởi chính thái độ giả dối và trịch thượng của “các đồng chí bạn mười sáu chữ vàng” ngoài Biển Đông từ tuyên ngôn lưỡi ḅ tới việc cấm tàu thuyền đánh bắt cá cho tới việc cho cả một đội tàu đi tuần đang tiền hô hậu ủng diễu hành làm ngư dân Việt Nam đành phải uất ức neo thuyền lại giữa mùa đánh bắt, mà “bề trên” th́ cứ lặng thinh chẳng hề có một động tĩnh ǵ giúp đỡ ngoài những lời tuyên bố suông lặp đi lặp lại… Tất cả những điều đó khiến cho dư luận càng lúc càng tự tin vào tính chính nghĩa và sự đúng đắn của yêu cầu dừng dự án bauxite, kể cả thí điểm, một yêu cầu được Đại tướng Vơ Nguyên Giáp thẳng thắn nêu ra trong bức thư thứ ba. Một sự kiện mang tính xă hội dân sự đă bắt đầu thành h́nh và ngày một rơ nét. 

Lần đầu tiên tại diễn đàn Quốc hội đă không thấy cảnh “tranh luận” xuôi chiều. Vấn đề bauxite đă được nêu ra thẳng thắn dù chỉ mới ít ỏi. Vẫn có đấy vài ba bài diễn văn viết sẵn nêu ư kiến ủng hộ “của toàn thể cử tri” (?!); vẫn có đấy ư kiến của người có trách nhiệm đứng ra hứa hẹn sẽ “chịu trách nhiệm” (?!), và liền sau đó đều bị phản bác tới tấp trên các trang mạng. Tuy thế, ngay tại diễn đàn Quốc hội đă có những ư kiến khôn ngoan đúng mực khiến cho những ai đă định t́m cách né tránh cũng không lẩn đi đâu được. Vấn đề bauxite dù đang lặng lẽ tại diễn đàn quan phương này, tuy thế có phần chắc sẽ không thể xong xuôi êm thấm trong một sớm một chiều như ước mơ của những người ưa chơi canh bạc này tới đồng xu cuối cùng và giọt máu cuối cùng của dân tộc.  

Các nhà khoa học đă hiệp sức với các vị đại biểu Quốc hội có tâm huyết bằng cách nêu ra hàng loạt sai lầm khi phải gật đầu theo định hướng hoặc phải ra những quyết nghị vội vă, xuôi chiều. 

Sắp tới, phong trào đ̣i hỏi giải quyết vụ bauxite sẽ diễn ra theo những kịch bản nào? Có thể h́nh dung ba dạng kịch bản như sau. 

Kịch bản một: lư trí thắng. Theo kịch bản này, dựa trên những lư lẽ hết sức thuyết phục, Quốc hội sẽ ra nghị quyết yêu cầu dừng toàn bộ các dự án bauxite ở Tây Nguyên, mọi chuyện tạm xếp lại, vài ba chục năm nữa các thế hệ sau sẽ tính chuyện kinh doanh khai thác chứ không thể chỉ tính chuyện moi tài nguyên thô đi bán cho bọn lái súng và bọn sản xuất tàu ngầm. Đó sẽ là kịch bản của sự thắng thế của lư trí. Nhưng lại có câu hỏi: lư trí nào và lư trí của ai? Dĩ nhiên đó không phải là lư trí của những ai đă trót dấn sâu vào canh bạc này. Những “đại diện ưu tú” của thứ “lư trí” phản lư trí này sẽ dùng hết sức mạnh của họ để chống lại, nếu cần th́ có thể nhờ “các đồng chí bạn” can thiệp, mà lư do th́ chẳng thiếu ǵ. V́ thế ta nên tỉnh táo mà thấy, kịch bản này khó thành công, bởi nó đụng tới vô vàn thứ đặc quyền đặc lợi của những “nhóm lợi ích” nằm cả ở bên này lẫn bên kia biên giới.  

Kịch bản hai: lư trí thua. Và thua to! Dĩ nhiên là lư trí lành mạnh của giới trí thức và nhiều người dân sẽ thua cái lư trí tham lam đen tối của các nhóm đặc quyền đặc lợi trong nước và ngoài nước, họ sẽ liên kết chặt chẽ với nhau để “cương quyết xốc tới” như điều đă diễn ra từ trước đến nay, “biết rồi, khổ lắm, nói măi” trong cơ chế một đảng cầm quyền! T́nh h́nh thế giới nhạy cảm hiện nay càng rất dễ xui khiến những thế lực máu mê siêu cường quen đục nước béo c̣ t́m mọi cách đoạt thêm quyền lực ở bên ngoài biên ải để đối phó với những khó khăn chồng chất và không bao giờ hết bên trong cương vực. Đây sẽ là một kịch bản đen tối nhất cho dân tộc.  

Kịch bản ba: c̣ cưa kéo cưa. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy ở Việt Nam sự việc thường diễn ra theo lối khôn khéo của đầu óc tiểu nông và theo lối nửa vời của đầu óc tiểu thương. Vấn đề bauxite Tây Nguyên sẽ bị duy tŕ trong thế nhùng nhằng, cố t́nh tạo ra một thùng nước không sôi một trăm độ, cố t́nh làm sao cho mâu thuẫn không thành xung đột kẻo “khó xử lắm các đồng chí ạ”! Biện pháp sẽ vẫn như cũ: hạn chế thông tin, làm ăn kín đáo, xé lẻ đàn áp. Ta đă thấy bối cảnh đó trong nhiều chục năm qua, cái bối cảnh đă biến một dân tộc năng động và yêu cuộc sống thành những cá thể rời ră bất lực, bất cần đến chí khí, bỏ mặc cho lư trí bị ngủ vùi. Điều này cần được nói thẳng ra: từ bao lâu nay những anh chị em chủ trương các trang Web và trang blog chúng ta đều có chung một nguyện vọng tha thiết chẳng nói thành lời, ấy là làm sao nâng cao dân trí nhiều hơn nữa để cởi cho dân tộc khỏi ṿng trói buộc mê muội ấy.  

Trong chuyện này, người trí thức và lớp người trẻ tuổi lại phải chấp nhận dấn thân chứ không c̣n giải pháp nào hơn! Ḿnh không làm th́ ai làm? Ḿnh không chủ động đảm đương lấy th́ chờ ai đảm đương hộ? Ḿnh không nhận việc th́ cậy ai nhận việc thay? 

Cuộc đời một dân tộc cũng như một cơ thể, cũng có khi cảm mạo v́ thời tiết thất thường, cũng có khi đau v́ tai họa bất ưng. Nhưng đành để chết đi một cơ thể, tội đó nặng lắm, v́ đó là tội tự sát.  

Việt Nam ngày 4 tháng 6 năm 2009 (ngày diễn ra sự kiện Thiên An Môn bên Tàu 20 năm trước). 

 

Nguyễn Huệ Chi    Phạm Toàn    Nguyễn Thế Hùng