Đó là các lư luận của nhà khoa học chính trị John Mearsheimer Đại học Chicago trong bài thuyết tŕnh Michael Hintze hàng năm tại Đại học Sydney trong tuần này. Chính trị, hơn là kinh tế, dứt khoát sẽ định h́nh tương lai của châu Á chỉ như nó đă ảnh hưởng Châu Âu trong thế kỷ trước, giáo sư Mearsheimer tin như vậy. Hướng đi lên của Trung Quốc có thể sẽ châm ng̣i một cuộc chạy đua bảo đảm an ninh mạnh mẽ với Mỹ, dẫn đến khả năng lớn xẩy ra chiến tranh giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Lập luận này đi ngược lại lư luận thông thường ngày nay, chỉ nh́n thấy một tương lai an lành trong quan hệ Mỹ-Trung Quốc. Quan điểm này, vẫn c̣n phổ biến ở Washington, dựa trên ư tưởng rằng Mỹ có thể kiềm chế Trung Quốc bằng cách để Bắc Kinh đi lên như là một “quốc gia quyết định có trách nhiệm” trong trật tự toàn cầu hiện nay do Mỹ dẫn đầu. Cũng giống như các tầng lớp ưu tú ở châu Âu mà Angell đă viết về và những người cách đây một thế kỷ đă hết sức miễn cưỡng để tưởng tượng một cuộc chiến tranh lớn có thể bùng nổ của, các nhà hoạch định chính sách ngày nay không thể nghĩ rằng chiến tranh sẽ xẩy ra tại Thái B́nh Dương.
Tuy nhiên, lịch sử cho thấy rằng các cảnh báo của ông Mearsheimer cần được chú ư. Trước Thế chiến I, theo logic của Angell ‒ sự gián đoạn tín dụng quốc tế và hệ thống mậu dịch sẽ có nghĩa là tất cả mọi người đều thua thiệt trong trường hợp có chiến tranh là điều không thể chối căi được. Trước năm 1914, khối lượng thương mại hàng năm của Anh, Đức và Pháp là 52%, 38% và 54% GDP tương ứng, phần lớn số thương mại này là mậu dịch giữa các cường quốc vừa kể. Đến năm 1913, Anh đă trở thành thị trường hàng đầu cho hàng xuất khẩu của Đức, và cả hai nước đều hưởng lợi từ mối quan hệ kinh tế đó. Trong mười năn trước Thế chiến vĩ đại, thương mại và ḍng vốn giữa các cường quốc này tăng tương ứng 65% và 84%. Tuy nhiên, phụ thuộc lẫn nhau về mặt kinh tế là không đủ để ngăn chặn sự leo thang bi thảm của t́nh h́nh ngay sau vụ ám sát Thái tử Franz Ferdinand của Áo (Austria).
Hôm nay, Trung Quốc tự công bố “phát triển ḥa b́nh” và được chấp nhận khắp nơi dường như cũng dựa trên mặt bằng kinh tế vững chắc. Trung Quốc đă phát triển như một quốc gia mậu dịch tuyệt vời, nhưng vẫn là một nước nghèo về GDP b́nh quân đầu người. Mực xuất khẩu của Trung Quốc đă tạo ra hàng trăm triệu công ăn việc làm, nhưng Trung Quốc vẫn c̣n phụ thuộc sâu đậm vào công nghệ, và kiến thức của nước ngoài. Để tiếp tục nhanh chóng phát triển kinh tế quốc gia, Đảng Cộng sản Trung Quốc cần một môi trường ḥa b́nh và ổn định ở châu Á. Về phía Mỹ, không có ai ở Washington muốn nh́n thấy một cuộc xung đột với Trung Quốc bùng nổ, đặc biệt là vào thời điểm Mỹ đang phải có mặt ở hai cuộc chiến và những lo ngại về ư định của Iran.
Tuy nhiên, sự lạc quan của Angell cuối cùng dẫn đến sai lầm v́ nó dựa trên một giải thích không đầy đủ về các động lực đằng sau mối quan hệ giữa các cường quốc. Trong khi mối quan hệ kinh tế tạo ra động lực thúc đẩy cho hoà b́nh, Angell đă không tính đến độ cạnh tranh mănh liệt về mặt chiến lược —đặc biệt là sự đối đầu hải quân đang tăng— giữa cường quốc hiện tại như Anh và một thế lực đang lên nhanh chóng và xét lại như Đức. Và suy luận của Angell cũng không tính đến yếu tố con người của những hành động sai lầm chiến lược và tính sai— đặc biệt là sai lầm của Đại đế Đức Kaiser Wilhelm II —và cuối cùng chiến tranh bùng nổ ở châu Âu.
Những bài học cho châu Á là ǵ? Trong khi phụ thuộc kinh tế lẫn nhau và nỗ lực của Mỹ để “quản lư” mức đi lên củaTrung Quốc đến nay đă thành công trong việc ngăn ngừa chiến tranh, gần đây những miếng vơ ngoại giao trước sự việc Trung Quốc tái xác định biển Nam Trung Hoa là một phần “lợi ích cốt lơi” của Bắc Kinh lại Trung Quốc đă xác nhận những ǵ các học giả, như Aaron Friedberg, đă nói tữ cả 10 năm nay: Đông Á ngày nay có khả năng tái tạo t́nh h́nh châu Âu ở khúc quanh của thế kỷ trước. Khi nói đến mục tiêu chiến lược, Trung Quốc đang nhập đi vào một trật tự khu vực, không do Trung Quốc chủ động, sau nhiều chục năm tự cô lập. V́ những bất măn cơ bản của Bắc Kinh về biên giới trên đất liền và biên giới hàng hải, Trung Quốc là một cường quốc (theo chủ nghĩa) xét lại. Càng tăng lên hàng cường quốc lớn, tham vọng của Trung Quốc để đảm vệ “lợi ích cốt lơi” lại càng sâu đậm thêm.
Chiến lược lớn của Trung Quốc kể từ những ngày của cựu lănh tụ Đặng Tiểu B́nh là tránh xung đột với một đối thủ đáng gờm hơn nhiều (ví dụ, Mỹ) trong khi Trung Quốc xây dựng “sức mạnh toàn diện của quốc gia.” Ngả theo hướng “chiến thắng châu Á mà không chiến đấu,” như Tướng Trung Quốc Mă Hiểu Thiên (Ma Xiaotian) đă một từng nói, là những lănh đạo của thế hệ già hơn quan niệm thận trọng là không ngoan, ngay cả khi họ không ngừng t́m kiếm “cơ hội” để mở rộng quyền lực của Bắc Kinh trước sự thua thiệt của Mỹ. Họ vẫn c̣n nhớ những đau khổ và nhục nhă của thời Mao Trạch Đông, khi Trung Quốc trong cô lập đă cố gắng để đạt được quá nhiều quá nhanh.