Trả lời câu hỏi của RFI về chính sách có thể gọi là “mới” của Mỹ về Đông Nam Á, giáo sư chính trị học Nguyễn Mạnh Hùng thuộc Đại Học George Mason – tiểu bang Virginia – Hoa Kỳ đă cho rằng chính quyền Mỹ hiện đă có quyết tâm “trở lại’’ vùng Đông Nam Á, vấn đề là ASEAN cần phải đoàn kết với nhau và sẵn sàng chấp nhận sự giúp đỡ của Mỹ.

Riêng về vùng Biển Đông, giáo sư Hùng nhận thấy là Việt Nam đang trở thành đối tượng chủ yếu bị Trung Quốc chèn ép. Ông không loại trừ nguy cơ Trung Quốc sử dụng vơ lực, đánh ‘’một cú nhanh’’ để đặt Việt Nam trước một sự đă rồi. Trong t́nh h́nh đó, giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng kết luận là sự can dự của Hoa Kỳ bên cạnh Việt Nam có thể giúp Hà Nội giảm bớt nguy cơ đó.

Hoa Kỳ sẽ giúp, nếu Việt Nam chứng tỏ ư muốn và khả năng độc lập

Cái đó tùy thuộc hai yếu tố : Về phía Hoa Kỳ th́ rơ rệt chính quyền Obama đă có chính sách nói là “Chúng tôi sẽ trở lại Đông Nam Á”. Kế đến là “Chúng tôi sẽ bảo vệ tự do lưu thông hàng hải”. Và thứ ba là “Trung Quốc mà chống chuyện đó th́ chúng tôi không chấp nhận”.

Nhưng chính sách của Mỹ sẽ tùy thuộc vào các phản ứng và sự đóng góp của các quốc gia Đông Nam Á. Nếu Việt Nam chứng tỏ là ḿnh muốn độc lập và ḿnh có khả năng độc lập - như Việt Nam đang cố gắng làm - th́ Hoa Kỳ sẽ giúp.

Và điều quan trọng nữa là thái độ của khối Đông Nam Á. Từ lâu nay ASEAN là một khối đồng sàng dị mộng, nhưng gần đây chúng ta đă thấy là từ Hội nghị Shangri-La họ tương đối hợp tác với nhau nhiều hơn. Tuy nhiên, thỉnh thoảng vẫn thấy có những “anh” có vẻ muốn xé rào, th́ đó là một yếu tố yếu để cho Trung Quốc có thể lợi dụng.

Hoa Kỳ đang chờ xem các quốc gia Đông Nam Á làm như thế nào.

ASEAN: Bất măn TQ nhưng chờ Hoa Kỳ cứng rắn mới dám lên tiếng

Nó khác hơn là bởi v́ trước tháng 05/2009 th́ một số quốc gia, thứ nhất là Nam Dương (Indonesia) không có quyền lợi ǵ (ở Biển Đông) cả. Một số nước như Phi Luật Tân (Philippines) th́ muốn ăn mảnh.

Nhưng từ khi Trung Quốc, v́ cái deadline (thời hạn) của Liên Hiệp Quốc phải đưa đề nghị về chủ quyền của ḿnh, th́ họ tuyên bố lănh vực chủ quyền của họ lấn đến 80% Biển Đông, do đó ảnh hưởng đến cái khu vực kinh tế, chủ quyền kinh tế của mọi quốc gia. Cho nên các nước Đông Nam Á phải bực ḿnh.

Khi họ bực ḿnh, họ chờ xem Mỹ có phản ứng thế nào. Th́ khi trước hội nghị Shangri-la, khi nghe Mỹ nói rằng sẽ có thái độ cứng rắn th́ các quốc gia Đông Nam Á mới dám lên tiếng.

Thái độ Philippines: Vẫn muốn quốc tế hóa vấn đề Biển Đông

Tôi nghĩ rằng phải chờ xem thái độ đó có phải là ăn mảnh thật hay không. Nhưng mà nh́n chung, ta thấy có hai chuyện xẩy ra. Thứ nhất là một đằng Philippines nói Mỹ không cần can thiệp, nhưng một đằng khác họ muốn quốc tế hóa vấn đề Biển Đông, muốn biến cái quy tắc ứng xử thành luật lệ ứng xử, tức là biến cái “declaration”, cái tuyên ngôn (DOC : Tuyên bố về các quy tắc ứng xử trên Biền Đông) , thành cái quy tắc ứng xử, “Code of Conduct” (COC). Nếu được điều đó th́ vấn đề Biển Đông sẽ được giải quyết ít nhất về phương diện pháp lư, trên căn bản hoà b́nh.... Tức là Philippines bỏ tay này để lấy tay khác.

Nếu trừng trị được Việt Nam, các nước khác sẽ nghe theo Trung Quốc

Trước chủ trương quốc tế hoá vấn đề Biển Đông mà Hoa Kỳ tuyên bố khá công khai rơ ràng, liệu Trung Quốc có lùi bước hay không ?

Báo chí Trung Quốc đă từng đưa ra những cái gọi là giả thuyết hay là cách đề nghị giải quyết, theo đó th́ cái ǵ có tính chất đa phương th́ giải quyết đa phương, ví dụ như vấn đề tự do lưu thông, vấn đề chống hải tặc, cứu nạn v.v., nhưng cái ǵ có tính cách song phương, th́ phải giải quyết song phương. Nói tóm lại th́ vấn đề chủ quyền, Trung Quốc muốn giải quyết song phương để có thể “dí” từng nước một.

Chính Trung Quốc cũng đă chỉ ra là Việt Nam là cái nước c̣n nắm giữ 29 ḥn đảo trong khi đó Trung Quốc chỉ có 5 ḥn đá thôi, Việt Nam là nước nguy hiểm nhất và phải “trị” trước. Nếu trừng trị được Việt Nam, th́ các quốc gia khác sẽ phải xếp hàng theo.

Chính sách Trung Quốc: Ép Việt Nam, nhưng tránh đương đầu với Mỹ

Theo ư tôi tranh chấp bùng lên sẽ không có lớn bởi v́ Trung Quốc không có khả năng đối đầu với Mỹ. Và chính các nhà chiến lược gia Trung Quốc cũng khuyên là nên tránh đương đầu với Mỹ, mà chỉ nên ép Việt Nam thôi. Ép Việt Nam thế nào mà đừng phải đương đầu với Mỹ, đó là chính sách của Trung Quốc hiện nay.

Việc tàu chiến Mỹ ra vào giúp Việt Nam tránh được một "cú đánh nhanh" của Trung Quốc

Trong t́nh h́nh đó th́ Việt Nam phải ứng phó thế nào ?

Việt Nam theo các chuyên gia th́ tôi thấy không biết làm sao, nhưng mà theo ư kiến riêng của tôi, th́ tôi thấy rằng Việt Nam đă làm được một số việc. Thứ nhất là đă quốc tế hóa vấn đề này, thứ hai là đă tăng cường khả năng để mà nếu Trung Quốc tấn công th́ sẽ gây ra t́nh huống rất ồn ào, sẽ bị những tổn thiệt.

Và điểm thứ ba là nguy cơ lớn nhất mà Việt Nam phải đối phó, theo tôi, đó là Trung Quốc có thể làm một cú nhanh, một cái động thái nào đó đặt Việt Nam trước một sự đă rồi. V́ lư do đó mà trong trường hợp hiện nay, tàu chiến Mỹ cứ đi ra vào Việt Nam cũng là một động thái có thể giúp cho điều đó đỡ xẩy ra nhiều hơn.