Hậu quả của ngày 30 tháng Tư?

Ngô Nhân Dụng

Từ thế kỷ 18, trong nhân loại người ta đă biết một điều này: Quyền hành tuyệt đối sinh nhũng lạm tuyệt đối. Cho nên phải phân tản quyền hành cho nhiều bộ phận. Thuyết “Phân Quyền” ra đời, được áp dụng thử, ở Mỹ châu và Âu châu. Thế kỷ 19, ở Á Đông người Nhật đă bắt đầu thử, đến ngày nay vẫn c̣n. Năm 1911 người Trung Hoa cũng định thử nhưng không thành.

Tại sao phải phân quyền? V́ không thể đặt ḷng tin 100% vào những người nắm giữ 100% quyền hành!

Nhưng trong lịch sử từ xưa nhiều người vẫn nắm quyền tuyệt đối. Những ai chiếm được quyền rồi th́ không muốn chia sẻ với người khác. Lư do v́ khi loài người sống với nhau phải có người lo việc chung, gọi là cai trị, như Khổng Tử nói: Nếu không sống với loài người th́ ta ở với ai? Khi chúng ta sống với nhau trong xă hội, thế nào cũng phải chia nhau sử dụng các tài nguyên chung. Những người cùng đánh cá bắt tôm trong một cái hồ, một vùng biển; những người cùng sử dụng một con sông để tưới ruộng; hay cùng chăn cừu trên một đồng cỏ. Lợi ích riêng sẽ xung khắc với công ích. Nếu để yên, ai cũng chỉ lo phần lợi cho ḿnh th́ tài nguyên chung có thể bị hao ṃn, có khi cạn mất. Như khi ngư phủ bắt những cá sơ sinh không chờ chúng lớn lên; hay ai cũng chỉ lo tưới đẫm ruộng của ḿnh; hay cho cừu ăn bừa không cần biết bao giờ cỏ mọc lại. Mọi người sống ích kỷ khi không ai tin người khác sẽ tôn trọng công ích, và biết là người khác cũng nghi ngờ ḿnh y như vậy. Như trong chuyện ngụ ngôn hai người tù, ai cũng thấy “phản” vẫn hơn là cộng tác. Cách sống hợp lư nhất là theo Định lư Tào Tháo: Thà ḿnh phụ người c̣n hơn để người phụ ḿnh! Kết quả là tất cả mọi người cùng thiệt hại.

V́ vậy, như nhà triết học Hobbes nghĩ, loài người tự thấy xă hội cần phải có những đấng Minh Quân. Minh Quân sẽ đóng vai trọng tài buộc mọi người tôn trọng luật chơi chung, bảo đảm ai nấy theo luật lệ, đặt công ích trên lợi ích riêng.

Nhưng ông Minh Quân đó, chính ông ta cũng là một người tham dự trong cuộc chơi chung. Ông ấy cũng có thể “phản.” Lấy ǵ bảo đảm ông ấy thực sự lo cho công ích? Có thể đoán chắc là ông Minh Quân này sẽ theo Giải pháp Tào Tháo. V́ ông là người đặt ra luật, thi hành luật. Khi thấy có luật chơi nào bất lợi cho ḿnh, cho gia đ́nh ḿnh (hay đảng viên của ḿnh) ông sẽ thay đổi luật! Thà rằng ḿnh phụ luật c̣n hơn để luật nó phụ ḿnh! Cho nên, tính đến cùng th́ nếu muốn xă hội an toàn phải đặt ra những điều luật ràng buộc cả ông vua lẫn người dân. Như các nhà quư tộc ở Anh quốc đă áp lực bắt Vua John kư kết bản Đại Hiến Chương (Magna Carta) năm 1215, trong đó ông vua hứa sẽ tôn trọng một số quyền tự do của người dân (trừ những người nô lệ). Nghĩa là, lần đầu tiên, một cách chính thức, quyền hành của ông vua bị giới hạn v́ lợi ích của người dân.

Do tấm gương đó, người ta bắt đầu nh́n cả cuộc sống trong xă hội có thể coi như có một bản hợp đồng, dù không viết ra. Khái niệm Hợp đồng Xă hội trở thành phổ biến cùng thời gian với sự phát triển của thương mại. Xă hội nào cũng sống trong một bản hợp đồng, dù có được chính thức kư kết hay không.

Khái niệm Hợp đồng khiến người ta nh́n các “luật chơi” theo cách mới. Kư hợp đồng tức là mọi bên kư kết đều có trách nhiệm với nhau, không ai chỉ có nắm quyền mà không trách nhiệm. Tại sao có nhà nước? V́ xă hội đă kư hợp đồng “thuê mướn” họ làm một số dịch vụ, để bảo vệ công ích. Có cách nào bảo đảm Ông Nhà nước không theo Giải pháp Tào Tháo? Phải phân tản quyền hành, để định chế này kiểm soát và cân bằng với định chế kia. Phải phân biệt nhà nước với xă hội, gồm các công dân tự do. Nhà nước lo những việc được giao phó trong bản hợp đồng, không ra ngoài giới hạn đó. Xă hội Công dân có cuộc sống riêng mà nhà nước không cần, không nên can thiệp.

Chính nhờ những định chế dân chủ như thế mà xă hội loài người có thể tạo được niềm tin, gia tăng “tài nguyên tinh thần” chung. Xă hội ổn định. Kinh tế phát triển. Đều nhờ những quy tắc sống chung phân quyền và phân biệt xă hội công dân với nhà nước.

Trong thế kỷ 20, người Việt Nam chúng ta cũng bắt đầu cuộc tranh luận để lựa chọn một bản hợp đồng xă hội. Và ngày 30 tháng Tư năm 1975 đánh dấu một khúc quanh quan trọng. Sau năm 1975 toàn thể nước Việt Nam bắt đầu sống dưới cùng một thể chế chính trị, không c̣n chia ra hai miền, hai chế độ riêng nữa. Hồi đó trên thế giới có nhiều nước đă bị chia đôi để thí nghiệm hai thể chế khác nhau như vậy: Nước Đức, Hàn Quốc, cả Trung Quốc với Đài Loan cũng vậy. Cho tới năm 1975, tại các nước đó mỗi vùng cứ tiếp tục thí nghiệm sống trong thể chế của ḿnh. Chỉ có Việt Nam, vào năm 1975, cả nước đă được thu vào một mối, áp dụng cùng một chế độ toàn trị: Mọi quyền hành thu vào tay một đảng, đảng đó “lănh đạo nhà nước và xă hội.” Biên giới phân biệt xă hội và nhà nước bị xóa bỏ,. Mà bên trong guồng máy nhà nước th́ ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp cũng nhập một,. Rồi cả đến “quyền thứ tư” là quyền phê phán của báo chí, dư luận, đáng lẽ thuộc xă hội công dân, cũng được đảng cầm quyền “lănh đạo” nốt!

Đó là một cuộc thay đổi triệt để về h́nh thái tổ chức cuộc sống chung ở miền Nam nước ta. Đối với mỗi cá nhân, cuộc sống đảo lộn hoàn toàn. Nhưngtrên toàn cảnh, khi nh́n lại lịch sử th́ chúng ta thấy, cuộc thay đổi đă được chuẩn bị từ lâu. Từ hồi 1930. Có thể nói từ thời 1917! Cuộc thay đổi này theo đúng lớp lang, trật tự, theo đúng bài bản đă được trù tính trước, chỉ các nạn nhân mới thấy là nó hỗn độn, kinh hoàng thôi.

Cuộc chiến tranh mà đảng Cộng sản Việt Nam gây ra từ năm 1959 chỉ nhắm thực hiện mục đích mà Hồ Chí Minh đă theo đuổi từ năm 1920, là đưa nước Việt Nam gia nhập phong trào quốc tế cộng sản. Ông coi là một vinh dự khi được dẫn đường cho dân tộc Việt Nam bước theo đúng chiều hướng lịch sử, con đường mà ông được “giác ngộ” từ các vị thầy như Marx, Lenin, Stalin, và Mao Trạch Đông. Ông Hồ nói rất rơ ràng: Đó là một lư tưởng, một niềm tự hào của cuộc đời ông cho đến khi nhắm mắt. Trong cuộc tranh chấp toàn thế giới giữa hai phe tư bản và cộng sản, Hồ Chí Minh đă chọn đứng hẳn về một phía, dù bắt người Việt phải tùy thuộc người Trung Hoa. Ông đă từng nói rằng chiến tranh có kéo dài bao nhiêu năm cũng được, miễn là hoàn tất được mục tiêu chính trị này. Trước khi chết, ông c̣n nhắc nhở mọi đảng viên phải tiếp tục công cuộc lâu dài đó. Tất nhiên, công tác lớn này hao tổn xương máu của người Việt Nam. Nhưng ai đă nhiệt thành tin tưởng vào một chủ nghĩa, giống như tín đồ một tôn giáo, nghĩ ḿnh đang nắm được chân lư trong tay, mắt đă nh́n thấu lịch sử cả nhân loại, quá khứ và tương lai, th́ mạng sống người khác không c̣n đáng kể nữa. Ông Osama bin Laden bây giờ cũng đang nghĩ như vậy. Chính ông Mao Trạch Đông cũng nói thế: Nếu có chiến tranh nguyên tử làm chết một nửa dân Tầu th́ sau đó Trung Quốc vẫn đông dân nhất (250 triệu người), họ sẽ lănh đạo thế giới hoàn tất cuộc cách mạng cộng sản chủ nghĩa!

Khi nh́n ngày 30 tháng Tư trong toàn cảnh, trong chiều dài lịch sử như trên, các thế hệ tương lai sẽ thấy, biến cố chính trị quan trọng nhất sau ngày 30 tháng Tư, là cuộc sống người dân Việt ở miền Nam đă được sắp xếp lại, toàn diện và triệt để. Mỗi người dân ở miền Nam đều thấy cuộc đời đảo lộn; nhưng nếu nh́n chung tất cả xă hội miền Nam, th́ cuộc đảo lộn này là kết quả của những tính toán đă được vạch sẵn từ hơn nửa thế kỷ trước! Giống như một vở kịch đă được các ông Lenin, Stalin, Mao góp công biên soạn, đă được tŕnh diễn rất nhiều lần bằng các ngôn ngữ khác nhau: Tiếng Nga, tiếng Ukraina, tiếng Tiệp, tiếng Quan thoại hoặc Quảng Đông, tiếng Cao Ly hay Mông Cổ, vân vân. Bản tiếng Việt đă được đem ra diễn ở miền Bắc từ năm 1951, đó là năm tái lập Đảng Cộng sản dưới tên Đảng Lao Động. Năm đó, bao nhiêu thanh niên Việt Nam đang đổ máu, hy sinh mạng sống để đánh đuổi quân Pháp, tất cả chỉ v́ ḷng yêu nước. Nhưng trong lễ khai mạc đại hội lập Đảng Lao Động, Hồ Chí Minh lại nói rằng các chiến sĩ đó sẵn sàng hy sinh v́ họ đă giác ngộ chủ nghĩa cộng sản! Nói như thế mới đúng kịch bản do ông Stalin soạn!

Năm 1975 vở tuồng Chủ nghĩa Xă hội được đem vào miền Nam tŕnh diễn. Ông Hồ không được chứng kiến cảnh đó v́ đă đi theo các ông Marx, Lenin (chính là lời ông viết trong di chúc). Nhưng kịch bản của ông không thay đổi. Có thể nói, ông Hồ vẫn có mặt ngày 30 tháng Tư, v́ trật tự xă hội mới được áp dụng sau đó hoàn toàn do ông đưa từ bên Nga, bên Tầu về. Mục đích của ông là xếp đặt lại cách sống chung của tập thể người Việt Nam đă được thực hiện.

Đối với người dân miền Nam, sau 30 tháng Tư là một thế giới đảo lộn. Đối với ông Hồ và các đệ tử của ông, đó là một thế giới “bắt đầu có trật tự.” Nước Việt Nam sẽ theo đúng nền nếp, sẽ vào trong khuôn khổ rơ ràng, giấc mơ của ông Hồ đă thành sự thật. Đó là biến cố chính trị quan trọng nhất. Những hiện tượng như Ngăn sông cấm chợ, Tịch thu sách, Tẩy năo trẻ em, Đánh tư sản, Tù cải tạo, vân vân, chỉ là những xen nhỏ trong vở kịch lớn, trong ước vọng suốt đời của Hồ Chí Minh.

Bây giờ th́ chúng ta đă biết kết quả. Kịch bản của Lenin, Stalin, Mao Trạch Đông là một thảm họa của loài người trong thế kỷ 20. Sự thất bại của chế độ cộng sản không phải chỉ v́ họ không biết sử dụng kinh tế thị trường. Thất bại chính là họ tổ chức một xă hội tập trung quyền hành quá độ, hơn cả vua chúa đời trước. Giống như thời quân chủ chuyên chế, họ chỉ thay thế ông vua bằng ông tổng bí thư, chủ tịch, hay một “ủy ban.” Kinh tế hoạch định, văn hóa chỉ huy, chế độ hộ khẩu, tem phiếu để kiểm soát dân; tất cả những thứ đó chỉ là hệ luận của việc tập trung quyền hành chính trị.

Nói cho cùng th́ mọi thể chế chính trị chỉ là những lựa chọn tổ chức cuộc sống chung giữa mọi người, sao cho đạt được ích lợi chung cao nhất. Đặt một vị minh quân, một chủ tịch, hay một ủy ban lên nắm quyền, th́ cũng không khác ǵ nhau. Tức là đánh cá rằng các ông vua, ông chủ tịch, tổng bí thư, sẽ là những vị minh quân. Họ sẽ lo cho chính họ nhưng cũng lo cho dân chúng. Nhưng nếu chẳng may họ chỉ là hôn quân th́ cả nước bị kẹt cứng! Ngược lại, một xă hội chọn thể chế tự do dân chủ th́ cũng như mua bảo hiểm: Quyền hành của người cai trị sẽ bị giới hạn. Người dân có quyền thay đổi những người nắm quyền, qua lá phiếu! Có ai muốn đánh cá để một ông Mao Trạch Đông làm chủ tịch nước ḿnh trong một phần tư thế kỷ hay không? Cứ đánh cá, chỉ tốn mất 20, 30 triệu mạng người thôi!

Ngày 30 tháng Tư năm 1975 đă thay đổi cách tổ chức cuộc sống ở miền Nam Việt Nam, theo một bản mẫu đă thí nghiệm (và đă sinh nhiều biến chứng kinh khủng) ở miền Bắc. Sau năm đó người miền Nam cũng nhiễm những thói quen mà dân miền Bắc đă tập được dưới chế độ cộng sản: Cha mẹ dậy con ra đường phải biết nói dối để mà sống. Học tṛ không tin điều thầy dậy, mà thầy cũng biết học tṛ không tin ḿnh; nhưng cả hai bên đều giả bộ, nói là ḿnh tin ghê gớm. Công nhân giả bộ làm việc, và nhà nước giả bộ trả lương. Tài nguyên tinh thần hao ṃn, biết bao giờ mới nuôi lại được?

Trong thế kỷ 20, dân tộc Việt Nam đứng trước một ngă ba. Hồ Chí Minh đă đưa mọi người đi theo một con đường thật tai hại. Trong thế kỷ 21 này, chắc chắn người Việt Nam sẽ chọn con đường khác, con đường tự do dân chủ của loài người văn minh. Chắc chắn như vậy.