Góc tối trong những cuộc bầu cử

Mặc Lâm,

biên tập viên RFA

Lính gác trước biểu ngữ kỷ niệm 65 năm đảng cộng sản Việt Nam ở Hà Nội. AFP

Vào những ngày đầu tháng Tư năm nay, toàn bộ hệ thống cầm quyền Việt Nam đă chính thức mở cuộc vận động chọn người ra ứng cử Quốc Hội và Hội đồng Nhân dân.
Đây là lần đầu tiên người dân sẽ đi bầu cùng ngày cho các đại biểu của hai cơ quan Quốc hội và Hội Đồng Nhân dân các cấp. Mặc Lâm có bài t́m hiểu việc tự ứng cử vào cơ quan Quốc hội diễn ra như thế nào qua câu chuyện của hai nhân vật tự ứng cử của quốc hội khóa 12 và khóa 13 như sau.

Quyền ứng cử?

Ngày 22 tháng 5 sắp tới sẽ là ngày mà người dân sẽ cầm lá phiếu của ḿnh chọn người tài đức đại diện cho họ vào nơi quyền lực nhất nước là Quốc Hội.
Có hai dạng ứng cử một là được đề cử từ các cơ quan đơn vị hai là tự ứng cử, tức là tự ḿnh nộp đơn cho Ủy ban tổ chức bầu cử để được xét duyệt. Nếu không có ǵ vi phạm với quy định ứng cử th́ sẽ đựơc tiếp xúc với cử tri để thuyết phục họ bỏ phiếu cho ḿnh.
Luật bầu cử đại biểu Quốc hội quy định rơ công dân nước Cộng hoà xă hội chủ nghĩa Việt Nam, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xă hội, tín ngưỡng, tôn giáo, tŕnh độ văn hoá, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ mười tám tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên đều có quyền ứng cử đại biểu Quốc hội theo quy định của pháp luật.

Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Đăng Hưng.

Tuy hiến pháp quy định như vậy nhưng thực tế có diễn ra đúng với những quy định này hay không?
Tự ứng cử không hề là chuyện dễ dàng như nhiều người vẫn nghĩ. Quy định cho công dân tự ứng cử xem ra rất đơn giản nhưng thực ra lănh đạo Đảng mới là nơi quyết định ai là người được ứng cử và ai là người không thể ra tranh cử một cách công khai hợp pháp. Có những điều hiến pháp không quy định nhưng người điều hành trong bóng tối đă qua mặt hiến pháp để ra lệnh cho cấp thừa hành thực hiện những việc có thể xem là vi hiến.
Trường hợp của Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Đăng Hưng là một.
Giáo sư Hưng là một Việt kiều Bỉ nhưng lại có quốc tịch Việt Nam. Ông có những đóng góp quan trọng cho giáo dục Việt Nam qua các khóa đào tạo Tiến Sĩ, Thạc sĩ cho sinh viên Việt Nam do ông vận động các nước châu Âu cung cấp học bổng cho chương tŕnh đào tạo. Ông tự ứng cử vào quốc hội khóa 12 do sự cổ động của bạn bè cũng như khuyến khích của cấp chính quyền thành phố, ông kể lại:
-Tôi cũng mong mỏi là Việt Nam có đổi mới về chính trị song song với đổi mới về kinh tế. Tôi nghĩ rằng hai cái đó phải đi đôi th́ mới đúng vào tinh thần đổi mới ḥa nhập trong thế giới ngày nay. Tôi cũng tưởng là khi phát biểu những ư kiến th́ tương đối cũng có một số tiếng vang trong nước. Năm ấy tôi cũng không có ư định ǵ nhưng tôi bị thôi thúc bởi bạn bè Việt kiều rất đông đảo tại Sài G̣n nói với tôi rằng tôi là người gần như duy nhất có điều kiện v́ đă có quốc tịch Việt Nam nên có thể thể hiện tiếng nói của Việt kiều
Thời ấy cũng đang có vấn đề cải tiến quan hệ Việt kiều và bảo vệ quyền lợi của họ để có sự ḥa nhập.

Bộ chính trị ĐCSVN (từ trên-trái sang phải) Ông Nguyễn Phú Trọng, ông Nguyễn Tấn Dũng, ông Trương tấn Sang và ông Nguyễn sinh Hùng

Năm ấy Ban Việt kiều thánh phố đặc biệt ủng hộ tôi và đặc biệt là Ban Nội vụ của thành phố, đây là chỗ lo về giấy tờ ứng cử, họ tạo cho tôi diều kiện ưu ái, có nghĩa là tôi không cần về Sài G̣n để mà đăng kư, tôi chỉ cần cho ư kiến đồng ư tại Hà Nội gửi vào bằng fax th́ họ chính thức hóa sự ghi danh của tôi
Khi được hỏi ông có tuân thủ đầy đủ các thủ tục dành cho người tự ứng cử hay không Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng cho biết:
--Tôi cũng theo thủ tục bầu cử và ứng cử tại Việt Nam, có nghĩa là tôi phải qua đựơc nơi cơ sở làm ăn, rồi sau đó phải qua cử tri của khu phố. Hai lần ấy th́ tôi đều qua hết nhất là ở khu phố tôi không quen biết ǵ nhiều nhưng mà tôi vẫn được ủng hộ 100%. So với cử tri để đi bầu th́ tôi qua được giai đoạn 3, giai đoạn cuối cùng. Tôi đă sọan những chương tŕnh hành động nhưng không có dịp công bố và thảo luận với cử tri.
Tuy nhiên một việc ngoài dự đoán đă xảy ra khi Ủy ban tổ chức bầu cử cho Giáo sư Hưng biết tên ông bị gạch ra khỏi danh sách v́ ông có hai quốc tịch, Giáo sư Hưng kể:
-Theo chính thức họ nói th́ tôi bị loại v́ có hai quốc tịch. Tôi có tham khảo th́ thấy rằng trong Hiến pháp Việt Nam không có chuyện là hai quốc tịch th́ không được ứng cử, chỉ nói là người ứng cử phải có quốc tịch Việt Nam. Tôi cũng có tham khảo cái luật bầu cử th́ thấy rơ luật chỉ đ̣i hỏi là phải có quốc tịch Việt Nam. Cho nên tôi thấy là tôi dư quốc tịch chứ tôi không thiếu cho nên lư do đưa tôi ra là không thuyết phục
Lư do không phải do Hiến pháp quy định mà phát xuất từ một người nào đó trong bộ chính trị đă chỉ thị cho chính quyền địa phương gạch tên Giáo sư Hưng ra khỏi danh sách ứng cử, Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng kể lại:
-Tôi có viết thư khiếu nại gửi lên cơ quan chức năng gồm ban bầu cử trung ương, ban bầu cử địa phương, quốc hội…th́ cái thư khiếu nại của tôi không được cứu xét. Khi về đến Sài G̣n th́ tôi nhận được thư của ông Châu Minh Tỷ là giám đốc sở Nội vụ trả lời cho tôi nói rằng là có một lá thư từ trung ương gửi xuống cho thành phố nói rằng không nên cho tôi đứng ra ứng cử.

Loại ngay từ ṿng đầu

Không như Giáo sư Nguyễn Đăng Hưng bị từ chối v́ có hai quốc tịch, luật sư Lê Quốc Quân, một công dân Việt Nam sống và làm việc tại Việt Nam, đơn tự ứng cử của ông không bị từ chối nhưng lại bị đấu tố ngay trong buổi ra mắt cử tri trong tổ dân phố. Là một người nắm rơ pháp luật Việt Nam qua vị trí một luật sư, ông Lê Quốc Quân đặt sự tin tưởng mạnh mẽ của ḿnh vào pháp luật đă là lư do chính khiến ông mạnh dạn ra ứng cử như một phép thử ḷng tin của ḿnh, LS Quân nói:
-Chính v́ vậy tôi cũng muốn thử ḿnh một lần. Trải nghiệm trên da trên thịt của ḿnh để xem thực tế, bản chất của nó như thế nào so với lư thuyết th́ nó khác nhau thế nào và khác nhau ở đâu.

Luật sư Lê Quốc Quân.

Nhận đơn tự ứng cử của Luật sư Quân nhưng đối phó với ông bằng cách ra lệnh cho các đảng viên và vận động người dân chống lại ông là cách mà hệ thống cầm quyền áp dụng. LS Quân cho biết:
-Tôi biết được rất rơ ở đây có cả một hệ thống chính trị. Ở Việt Nam khi người ta cần can thiệp hoặc làm một việc ǵ đấy th́ người ta dùng quyền lực huy động toàn bộ hệ thống chính trị. Cái hệ thống chính trị ở đây là hệ thống chính trị địa phương, ngay tại cấp phường với mục tiêu rất rơ ràng tức là muốn loại tôi ngay ở tổ dân phố. Việc này người ta tổ chức họp trước rồi, họp đảng, Bốn năm mươi người đảng viên ở cấp độ khác nhau họ đă họp và nói chuyện nội bộ với nhau rồi. Nó đă trở thành một cái nghị quyết của khu phố này và sau đó th́ chia xuống tổ.
Trong quá tŕnh vận động tranh cử, LS Quân thấy rơ hệ thống cầm quyền đă đối phó với ông ra sao, ông kể:

-Khi thấy tôi gặp gỡ và xin danh sách của tổ th́ ngày hôm sau toàn bộ hệ thống chính trị gồm các cơ quan đoàn thể của phường lại đi vận động ngược lại một lần nữa những đối tượng khác mà họ nghĩ rằng chống lại tôi, chống lại những tư tưởng của tôi.
Cuối cùng th́ việc lấy thịt đè người đă tỏ ra kết quả, người luật sư đơn độc đă chịu thất bại trong cuộc họp tổ dân phố khi chung quanh ông không có dân mà chỉ toàn là đảng viên của Đảng Cộng sản Việt Nam:
-Khi vào đấy th́ họ kiểm soát toàn bộ việc ai vào và họ định hướng các cuộc chất vấn. Khi chất vấn nó ngược hẳn những việc đây là bỏ phiếu lấy tín nhiệm của tôi tại tổ dân phố th́ phải xem xét là tôi ở đây thực hiện các cái quyền hạn và nghĩa vụ của tôi tại địa phương như thế nào, cư xử của tôi ra sao và cách sống của tôi ngay tại địa phương nhưng họ không nói những điều ấy mà họ đi sâu vào quan điểm và tư tưởng về thời kỳ tôi được đào tạo bên Mỹ về học bổng Reagan rồi quan điểm của tôi….
Hai câu chuyện tự ứng cử của hai trí thức Việt Nam đă phần nào cho thấy một góc tối của những cuộc bầu cử từ trước tới nay. Người dân sẽ cầm lá phiếu bỏ cho ai đây khi sự công bằng, minh bạch chưa thấy xuất hiện trong ngày hội dân chủ của dân tộc?