Ngô Nhân Dụng

Hai nước Ấn Độ và Hoa Kỳ mới kư các hiệp ước quân sự và năng lượng, nhưng Ấn Độ từ chối không thỏa hiệp với Mỹ trong vấn đề môi trường. Người Việt Nam thấy điều ǵ trong kinh nghiệm bang giao giữa hai nước dân chủ? Đó là hai quốc gia đối xử với nhau một cách b́nh đẳng và tôn trọng lẫn nhau, cho nên có lúc đồng ư, có lúc bất đồng mà không gây thù oán.
Hai nước đó dễ giao thiệp v́ họ đều chọn thể chế dân chủ ngay từ khi lập quốc; ở Mỹ hơn 200 năm trước đây và tại Ấn Độ hơn 60 năm. Những chính quyền biết tôn trọng ư kiến của dân ḿnh th́ cũng dễ biết phải tôn trọng ư kiến của các quốc gia khác. Lựa chọn sống dân chủ ngay từ lúc khởi đầu của những người lănh đạo hai nước đó đă được các thế hệ sau giữ ǵn cho đến ngày nay.
Trước khi lên đường rời Ấn Độ trở về nước sau chuyến công du 5 ngày, trong cuộc họp báo chung với Ngoại Trưởng S.M. Krishna, Ngoại Trưởng Mỹ Hillary Clinton nói rằng, “Tôi thiết nghĩ chúng ta không thể bỏ qua tầm quan trọng của mối quan hệ giữa hai nước chúng ta, giữa hai nước dân chủ. Chúng ta hiểu khi các chế độ dân chủ quyết định th́ khó khăn chứ không dễ; và chúng ta kính trọng tính chất sinh động trong thể chế dân chủ của nhau. Đó là một nền tảng vững mạnh hơn bất cứ mối quan hệ nào khác trên thế giới.”
Bà Clinton nhắc tới “quyết định khó khăn,” v́ chính phủ Ấn Độ đă từ chối không chấp nhận yêu cầu hạn chế khí thải công nghiệp của Mỹ. V́ một nước đang bắt đầu công nghiệp hóa, cần chạy gấp để đuổi kịp các nước tiên tiến th́ không thể theo những tiêu chuẩn gắt gao như các nước tiên tiến khi muốn hạn chế ô nhiễm trong môi trường. Một chính quyền do dân chúng bầu lên ở Ấn Độ phải làm theo nhu cầu của quốc dân; mà một chính quyền dân chủ như ở nước Mỹ cũng phải biết tôn trọng nỗi khó khăn của Ấn Độ trước những quyết định lớn như vậy.
Hai năm trước, Tổng Thống George W. Bush đă kư một hỏa ước trao đổi kỹ thuật năng lượng nguyên tử mà các chính phủ Mỹ đă cấm vận Ấn Độ trong 34 năm. Đó là một bước nhẩy vọt trong việc bang giao giữa hai quốc gia dân chủ đông dân nhất và nh́ thế giới, sau gần một nửa thế kỷ lạnh nhạt v́ trong thời Chiến Tranh Lạnh Ấn Độ nghiêng về phía Liên Xô. Chính quyền mới ở Mỹ đă bước thêm những bước mới với những thỏa hiệp hợp tác quân sự và công nghiệp vũ khí, kể cả trong chương tŕnh không gian. Trong chuyến công du Tháng Hai năm nay bà Clinton đă thăm Trung Quốc mà không tới Ấn Độ v́ muốn tránh không tới trước ngày dân Ấn Độ đi bỏ phiếu vào Tháng Năm vừa qua. Đảng Quốc Đại đă thắng lớn trong cuộc bầu cử đó, giống như ông Obama đă thắng lớn ở Mỹ năm ngoái. Đúng như lời bà Clinton, bang giao giữa hai nước tự do dân chủ bao giờ cũng có nền tảng vững chắc và lâu bền hơn với những nước độc tài.
Trong số các quốc gia theo thể chế dân chủ, Ấn Độ là nước đông dân nhất, c̣n Mỹ là nước mạnh nhất. Cả hai đều xây dựng được nền tảng bền chặt cho thể chế tự do dân chủ kể từ khi lập quốc. Khi chia sẻ những giá trị giống nhau về quyền con người và quyền công dân th́ chính quyền hai nước này dễ nói chuyện với nhau hơn. Quan trọng hơn nữa, thể chế chính trị mà mỗi nước dựng lên ngay từ khi lập quốc chứng tỏ có nền tảng chắc chắn, bắt rễ vào đời sống của người dân, các nhà chính trị đều tôn trọng luật chơi dân chủ không ai dám xé rào. Đó chính là sức mạnh chính trị giúp cho mối bang giao giữa hai nước có thể bền chặt hơn. Năm 1783, sau khi đánh bại quân đội Anh Hoàng, giới lănh đạo các thuộc địa ở Mỹ lựa chọn theo lề lối tự do dân chủ. Năm 1947 sau khi Anh Quốc trao trả độc lập cho hai nước Ấn Độ và Pakistan, các nhà lănh đạo Ấn Độ đă chọn quốc gia tân lập này phải được cai trị theo lề lối dân chủ tự do. Trong cả hai trường hợp đó, ở nước nào cũng có những khó khăn, trở ngại và nghi ngờ, lo lắng. Nhưng quyết tâm của những người lănh đạo lúc ban đầu rất quan trọng. Nó ảnh hưởng tới vận mệnh một dân tộc trong hàng trăm năm sau đó.
Tổng Thống George Washington được người Mỹ tôn sùng v́ chính những lựa chọn của ông đă tạo thành tập quán chính trị cho cả nước Mỹ suốt hai trăm năm. Năm 1783 sau khi ḥa ước kư với chính phủ Anh, Washington đă ra trước hội nghị đại biểu các tiểu bang xin từ nhiệm, trả lại cho hội nghị quyền chỉ huy quân cách mạng, trả lại “ấn kiếm” để trở về đời sống thường dân. Ông về Mount Vernon vừa kịp dự lễ Giáng Sinh với bà vợ và các đứa con riêng của bà, rồi từ đó lo trông nom trang trại của bà, một người thông minh đảm lược dù chưa bao giờ được đi học ở trường. Năm 1787 phải nhiều người thuyết phục ông Washington mới nhận làm đại biểu tiểu bang Virginia trong Hội Nghị Lập Hiến. Sau khi bản hiến pháp thành h́nh, ông lại trở về trông coi trang trại. Năm 1789 được bầu ông làm tổng thống quốc gia mới, sau hai nhiệm kỳ ông nhất định rút lui.
Trong những năm đầu tiên của quốc gia non trẻ này, Tổng Thống Washington có thể chọn cách khác. Có người muốn nước Mỹ sẽ thành một vương quốc để có một ông vua đứng ngang hàng với vua nước Anh. Nếu ư kiến đó thành h́nh th́ chắc chắn Washington sẽ được suy tôn làm vua. Năm 1783 là lúc hội nghị các tiểu bang đang kiệt quệ về tài chánh, nhiều tiểu bang không thiết tha ǵ đến việc kết hợp lại, như trong thời chiến. Lúc đó ông Washington cũng có thể đóng vai “cứu tinh dân tộc” đứng ra yêu cầu các đại biểu trao toàn quyền cho ông để chấn chỉnh t́nh h́nh tài chánh, thuế khóa. V́ nhờ uy tín của ông th́ việc chấn chỉnh sẽ làm được dễ dàng. Nhưng Washington đă nhất định “rũ áo từ quan” chứ không tham quyền cố vị. Sau hai nhiệm kỳ làm tổng thống, một lần nữa ông lại rũ áo đứng dậy, để cho thế hệ trẻ hơn gánh vác việc nước. Ít có một cá nhân nào lại ảnh hưởng đến tập quán chính trị của một quốc gia sâu xa như ông Washington ảnh hưởng trên nước Mỹ.
Ở Ấn Độ, ông Jawaharlal Nehru cũng có địa vị giống như vậy. Khi người Anh rút đi, để lại những nước nhỏ tha hồ lựa chọn, hoặc trở thành nhiều quốc gia độc lập, hoặc họp lại thành liên bang; hoặc giữ nguyên các vị vua xưng hùng cát cứ, hoặc tổ chức những định chế dân chủ cho người dân chọn bằng lá phiếu. Hai trăm triệu dân cái xứ chưa thành h́nh, sau được gọi tên là Ấn Độ, có thể chọn một chế độ thần quyền, chọn chia làm nhiều vương quốc và nước Cộng Ḥa độc lập. Và đất nước chia rẽ về chủng tộc, ngôn ngữ, tôn giáo, đẳng cấp này rất dễ rơi vào một chế độ quân phiệt, để trị an những vụ chia rẽ và bạo động. Nhưng Nehru là người đă lănh đạo đảng Quốc Đại đi tới quyết định chọn lối sống dân chủ tự do trong một liên bang.
Lựa chọn này đi ngược với lời khuyên của rất nhiều nhà chính trị Ấn Độ và ngoại quốc lúc đó. Họ hỏi làm sao 176 triệu cử tri phần lớn thất học và nghèo đói có thể sử dụng lá phiếu chọn người cai trị họ được? Đám người đó có biết lá phiếu là cái ǵ, chính phủ là cái ǵ không?
Cuộc bỏ phiếu đầu tiên ở Ấn Độ diễn ra năm 1951 và 1952, sau khi đă thông qua một bản hiến pháp dân chủ. Các sử gia c̣n ghi lại sự ngạc nhiên của các nhà quan sát chính trị khi họ thấy những người dân Ấn nghèo nàn, mù chữ tham dự tích cực vào diễn tŕnh dân chủ này. Bài học rút được là: Khi chúng ta tin tưởng vào người dân, họ sẽ trưởng thành, thiết tha với quyền bầy tỏ ư kiến bằng lá phiếu.
Một nữ kư giả Mỹ tới Ấn Độ quan sát và chụp h́nh cuộc bỏ phiếu đầu tiên ở Himachal Pradesh đă kinh ngạc trước sự tận tâm của các công chức, những người vẫn được huấn luyện ư thức rằng bộ máy hành chánh phải đứng ngoài các hoạt động chính trị đảng phái. Một công chức địa phương đă đi bộ 6 ngày mới lên tới huyện dự khóa huấn luyện tổ chức pḥng phiếu như thế nào. Một công chức khác khá giả hơn, cưỡi trên lưng con lừa tới dự họp sau 4 ngày di chuyển. Sau khi dự khóa huấn luyện đó, họ trở về làng ḿnh đem theo những bao bố đựng hộp đựng phiếu, các lá phiếu in sẵn, bảng hiệu của các đảng tranh cử, và danh sách các ứng cử viên. Đến ngày bỏ phiếu, cô nhà báo Mỹ đă tới làng Bhuti trên sườn núi. Tại đó, pḥng đầu phiếu là một ngôi trường với một lớp học, chỉ có một cửa ra vào. Theo luật bầu cử th́ các cử tri phải vào bằng một cửa và sau khi làm bổn phận công dân phải đi ra bằng cửa khác. Các nhân viên pḥng đầu phiếu phải bắc ghế cho các cử tri già bước lên trèo qua cửa sổ khi đi ra. Đó là những bước chân đầu tiên dẫn tới nền dân chủ Ấn Độ. Nhờ ḷng thành tín của giới lănh đạo chính trị từ lúc ban đầu, người dân đă tin tưởng vào thể chế tự do dân chủ trong hơn nửa thế kỷ qua. Tại hai quốc gia Mỹ và Ấn Độ, không phải chỉ có Washington và Nehru chọn con đường dân chủ. Trong giai đoạn thành lập thể chế quốc gia sau khi độc lập, cả Mỹ lẫn Ấn Độ đều có những nhà trí thức hiểu biết và tin tưởng vào dân chủ.
Biết rằng việc xây dựng lối sống tự do dân chủ cần thời gian chứ không giống như nấu ḿ ăn liền, cho nên chúng ta cần phải khởi đầu quá tŕnh dân chủ hóa càng sớm càng tốt. Đảng Cộng Sản không có lư do nào để tŕ hoăn không trả lại quyền quyết định cho dân. Nếu những người Ấn Độ có khả năng bắt đầu chế độ dân chủ tự do từ năm 1951 (trong khi 90% dân chúng họ mù chữ không đọc được tên các đảng chính trị mà chỉ có thể phân biệt bằng dấu hiệu), th́ không có lư do ǵ mà 84 triệu người Việt Nam không được sử dụng quyền tự do dân chủ của ḿnh.